Canjels

Leo Canjels 83 jaar
(geboren te Venlo op 17-11-1909, overleden te Eindhoven op 27-07-1996)
Foto uit de periode 1991/1992 © Hans-Joachim Schröter
(foto verbeterd met AI )
Foto gepubliceerd in het boek B&W Rond de Tweede Wereldoorlog in Groot-Eindhoven van Frans Dekkers

Leo Canjels werkzaam bij gemeente Eindhoven

Leo Canjels, geboren in Venlo, deed HBS-b examen en werkte, na diverse banen en uiteindelijk bij de gemeentesecretarie van Venlo. In april 1930 maakte hij de overstap naar de gemeente Eindhoven. Hij werd als 21-jarige aangenomen door dr. Beel om te gaan werken op de afdeling bevolking.

Hij vertelt in een interview met Frans Dekker: "Op de dag dat de oorlog uitbrak, liep ik zoals altijd vanaf het pension aan de Hertogstraat 23 waar ik verbleef naar het stadhuis. De enige die ik daar aantrof was burgemeester Verdijk. Een groot aantal ambtenaren kwam niet opdagen. De hoofden van dienst werden die dag bijeengeroepen om geïnstrueerd te worden. Het waren chaotische dagen, en er werden wachtdiensten ingesteld. Het stadhuis moest voortaan dag en nacht beschikbaar zijn voor de Duitsers. Dus elke ambtenaar kreeg een rooster om naast de gewone werkuren extra diensten te draaien. Dat was hoofdzakelijk om orders van de Duitsers uit te voeren, zoals het typen van decreten. De eerste oorlogsjaren waren betrekkelijk rustig. Alles ging gewoon door, zoals voorheen. Direct na de inval wisten we op het stadhuis al gauw welke ambtenaren NSB'er of Duitsgezind waren. Zoals J. van Stratum, G. van Woerkom en de latere gemeentesecretaris A. Th. A. Paro. Het waren er niet zo veel, hoor. Jos van Stratum was een felle. Maar ik heb hem altijd genegeerd. Paro was een carrièremaker, voor de oorlog al. Als een collega bevorderd was en hij niet, zei Van Elk steevast: 'De wijn van Toon Paro wordt zuur als een ander champagne drinkt.' Daarom koos Paro na de inval de zijde van het nationaalsocialisme om snel carriere te maken. Hij was daarom ook niet zo gevaarlijk en voor de oorlog een geschikte vent."

Installatie van dr. H.A. Pulles als NSB-burgemeester van Eindhoven op 21 februari 1942 in het Van Abbe-museum.
Links en rechts van Pulles zitten de democratisch gekozen wethouders, die in juni 1942 vervangen zouden worden door aangestelde NSB'ers.
Wethouder J.L. van Engeland hangt hem de ambtsketen om.

Op 1 februari 1942 vond zijn benoeming plaats als burgemeester van Eindhoven. De officiële installatie was op 21 februari '42.

Het ontslag

Naarmate de Duitsers steeds scherpere maatregelen namen, rijpte bij mij de gedachte om ontslag te nemen. De doorslag voor mij was dat Verdijk aan de kant werd gezet en de NSB-burgemeester Pulles in zijn plaats werd aangesteld. Toen was voor mij de maat vol en diende ik op 2 februari 1942, de dag nadat Pulles aangesteld was, schriftelijk mijn ontslag in. Een dag later werd mij dat eervol door wethouder en loco-burgemeester J.L. van Engeland verleend. Toen Pulles tot burgemeester werd geïnstalleerd, heeft Van Engeland hem de ambtsketen omgehangen. Onvoorstelbaar vond ik dat. Die dag hield Pulles een redevoering; in de binnenstad waren daarvoor luidsprekers opgehangen. Op weg naar het spoorwegstation ving ik daarvan flarden op. Ik herinner me nog levendig dat hij een toespeling maakte op ambtenaren die om principiële redenen ontslag zouden nemen. Die zouden daar nog wel eens de gevolgen van ondervinden. In die geest. Ik heb het de ambtenaren die zijn aangebleven nooit kwalijk genomen. En ik denk dat zij het slechter hebben gehad dan degenen die opgestapt zijn. Velen van hen waren getrouwd en hadden een gezin te onderhouden. Ik was vrijgezel; dat maakte mijn ontslagname in dat opzicht ook minder problematisch, ofschoon ik wel de zorg voor mijn moeder had. Pastoor Sicking van de St. Joriskerk heeft ons geholpen. Hij kon onder meer putten uit een fonds van het episcopaat en betaalde de huur voor mijn moeder.

Meer documenten bij pagina over Pulles

Meer ambtenaren stappen op of zijn gegijzeld.

Voordat Pulles NSB-burgemeester wil worden, laat hij onderzoeken wie voor of tegen hem is. Het komt hem goed uit dat de burgemeester, A. Verdijk, tijdelijk gevangen zit; of Pulles op zijn gevangenneming invloed heeft gehad, is onduidelijk. Hij laat een rapport maken over denkwijze of meegaanheid van de hoofdambtenaren. Hij is bezorgd over ‘twee gevaarlijke elementen’ van wie hij tegenwerking verwachtte, waaronder hoofdambtenaar Dr.mr. L.J.M. Beel en ambtenaar G.J. Delen van onderwijs. Pulles ontslaat G.J. Delen vrijwel direct na zijn benoeming en laat hem als gijzelaar vastzetten, zoals ook Leo Canjels zal overkomen.

Beel schrijft Pulles op 7 februari 1942 een ontslagbrief: "Uw streven als nationaal-socialist is gericht op verwezenlijking der nationaal-socialistische gedachten op elk terrein van het maatschappelijk leven. Als katholiek is het mij onmogelijk hieraan op welke wijze dan ook - hetzij direct hetzij indirect - mede te werken." Tien dagen later krijgt hij antwoord en op 1 maart 1942 volgt zijn ontslag. Dat was weer een probleem minder, zal Pulles hebben gedacht

Dr. W.J.A. Visser, directeur van het Van Abbemuseum en gemeentearchivaris, weigerde op 20 februari 1942 nationaal-socialistisch georiënteerde tentoonstellingen te organiseren. Na de bevrijding werd hij opnieuw aangesteld, maar in 1946 vertrok hij om directeur van de Rijksmonumentenzorg te worden. Mr. G. Notten nam op 24 februari ontslag, omdat Pulles volgens hem het belang van de NSB boven dat van de gemeente stelde en omdat hij als katholiek de NSB niet kon steunen.

Beel, Visser en Notten werden eervol ontslagen. Beel is onder andere in 1942 ondergedoken toen de SD hem wilde ondervragen, en in aug-juli 1944 om zich te onttrekken aan graafwerkzaamheden op het vliegveld in Zeeland. Lagere ambtenaren, zoals L. Canjels en G.J. Delen, werden wel gestraft en gegijzeld.
Bron: https://www.eindhoven4044.nl/9/NSB-eindhoven1941-1944.html

NSB-burgemeester Pulles schrijft over de ambtenaren die ontslag nemen na zijn benoeming en latere installatie.

Zoals ik in het begin al heb uitgelegd, heb ik onderzoek laten doen naar de bereidheid tot samenwerking met de nationaal-socialistische burgemeester onder het gemeentepersoneel. Hieruit bleek dat enkele ambtenaren niet bereid waren om samen te werken.
Direct nadat mijn benoeming in de pers was verschenen, nam een ambtenaar ontslag, namelijk de heer Canjels, commies tweede klasse. Toen ik de dag na mijn beëdiging met mijn werk begon, diende de heer Mr.Dr. L.J.M. Beel, referendaris en hoofd van de afdeling Sociale Zaken, schriftelijk zijn ontslag in. Dit werd aanvaard. Na mijn installatierede diende de heer Mr. G.Th. A.M. Notten, commies tweede klasse, zijn ontslag in omdat hij zich er niet mee kon verenigen dat de burgemeester het belang van de nationaal-socialistische beweging boven dat van de gemeente stelde. Ook dit ontslag werd aanvaard.

In 1991 schrijft Canjels aan Prof. Dr. J.C.M. Blom:
"De oorzaak van mijn vrijheidsberoving moet mijns inziens kennelijk worden gezocht in mijn ontslagneming als gemeenteambtenaar na de benoeming van een NSB'er tot burgemeester van Eindhoven".

Arrestatie en Gijzeling

Pastoor Sicking zorgde ervoor dat ik bij een textielzaak aan de Stratumsedijk aan de slag kon. Dat heb ik even gedaan, totdat Sicking me vroeg om de administratie van zijn parochie bij te houden. Ook dat was van korte duur. Begin mei 1942 werd ik door twee NSB-politieagenten gearresteerd en naar het politiebureau gebracht. Ik leek niet de enige te zijn. Ik trof daar onder meer ook Mr. F. van Kemenade, de latere naoorlogse wethouder, en de gemeenteambtenaar F. Gijzels aan. We vernamen pas bij de SD aan de Paradijslaan waarom we opgepakt waren. We werden ervan verdacht in Stratum biljetten te hebben aangeplakt waarin tot sabotage tegen de Duitsers werd aangezet. Geen van ons had dat gedaan, en dat wist de SD ook. Dat hebben ze nadien bevestigd. Maar wij waren opgepakt omdat ze een voorbeeld wilden stellen en werden daarom een tijdje opgesloten in het huis van bewaring in Den Bosch. Na korte tijd werden we vrijgelaten.

Nog geen week later werd ik wederom gearresteerd. De SD verdacht me ervan als administrateur van de St. Jorisparochie aantekeningen te maken in het parochianenbestand, en daarin te vermelden of een kerklid ook lid van de NSB was. Wat overigens niet het geval was. Het was gewoon een drogreden om me te kunnen arresteren. Toen ze me op transport stelden, dacht ik onmiddellijk en met angst aan kamp Amersfoort, want het kamp en de gruwelijkheden die daar plaatsvonden, waren algemeen bekend. Maar ik werd tot mijn opluchting gijzelaar en kwam in St. Michielsgestel terecht. Enige tijd later kwam daar ook pastoor Sicking terecht, om dezelfde reden.

Een van de kamers van het gijzelaarskamp Sint Michielsgestel

Gevangen als gijzelaar

Canjels werd eind mei 1942 door de Duitsers overgebracht naar het inmiddels gereedgekomen gijzelaarskamp te Sint-Michielsgestel. Hij schrijft hierover: "Van 20 mei 1942 tot 20 mei 1944 ben ik daar gebleven. De oorzaak van mijn vrijheidsberoving moet mijns inziens kennelijk worden gezocht in mijn ontslagneming als gemeenteambtenaar na de benoeming van een NSB'er tot burgemeester van Eindhoven.

Met de mij door de Nederlandse kampleiding toegewezen kamergenoten van allerlei rang en stand heb ik twee jaren in pais en vree geleefd en van hun kennis en ervaring veel geleerd. Onder hen waren er geen die behoorden tot de door u genoemde categorie 'belangrijke contacten'.
Mijn taak in het gijzelaarskamp was huishoudelijk werk en koken voor mijn kamergenoten, een groep van 12 personen.

De verjaardag van de 'Führer' was ook reeds eerder reden geweest om gevangenen vrij te laten. Op 20 mei 1944 werd ik tegelijk met een relatief groot aantal andere gijzelaars ontslagen.

Tijdens mijn kamptijd is, door tussenkomst van het Fonds voor Bijzondere Noden, mijn moeder, wier kostwinner ik was, financieel goed geholpen. Het bedrag dat daarmee gemoeid was, heb ik na de royale geste van het gemeentebestuur aan genoemd fonds kunnen restitueren.

Zuivering... er komt geen einde aan.
Na de bevrijding in 1944 ontsloeg de gemeente Eindhoven 218 ambtenaren. Een aantal van hen werd ook strafrechtelijk vervolgd.

De Ambtenarenzuivering na de Bevrijding

Na de bevrijding werd ik, met een typiste, mevrouw S. Peters, – op instigatie van Van Elk – door burgemeester Verdijk benoemd tot naaste medewerker van Jhr. Mr. J.Th.M. (Jan) Smits van Oijen, die belast was met de zuivering van ambtenaren. We betrokken enkele kamers in een villa aan de Stratumsedijk. Daar heb ik ervaren hoe rancuneus de mensheid kan zijn. Oh, wat was dat een vuilspuiterij. Al die lieden die vanuit de stad en de omliggende gemeenten bij ons hun gal kwamen spuien. Het was heel moeilijk om dergelijk beklag te beoordelen. Daarvoor was veel onderzoek nodig. Jonkheer Mr. J. Smits van Oijen kon dan ook niet veel anders dan in eerste instantie zulke klachten te screenen op basis van informatie van betrouwbare mensen uit de stad en de omliggende gemeenten, die hij persoonlijk bezocht. Veel aanklachten hadden betrekking op bestuurders die niet zuiver op de graat zouden zijn geweest. Dat maakte het extra moeilijk. De gemeenten moesten weer bestuurd worden. Van Oijen stond dan ook vaak voor een salomonsoordeel. Het was ontslaan, schorsen of handhaven. In het geval van het laatste moest de betrokkene door hem opnieuw beëdigd worden. En dat kwam allemaal op mijn bureau terecht. Dan moest ik ontslag- of benoemingsbesluiten opstellen.

Soms verzocht jonkheer Smits van Oijen me zijn kamer te verlaten. Dan voerde hij gesprekken met invloedrijke personen die verdacht waren. De enige die ik me daarvan nog herinner, was M. Kops, een grootgrondbezitter. In december 1944 werd Jonkheer Smits van Oijen benoemd tot commissaris van de Koningin in Den Bosch en werd ons bureau opgeheven. Ik werd daarna weer teruggeplaatst bij de gemeentesecretarie. Ik was blij daar terug te zijn, want ik had nog nooit zoveel vuilspuiterij meegemaakt als in die voorgaande maanden.

Op zoek naar een normaal leven...

De invloed van het kampleven was ondertussen nog zo ingrijpend dat ik de normale gang van zaken in het ambtelijke leven van voorheen niet meer aankon. De gelegenheid bood zich aan om in een gemeenschap van kinderen, wier NSB-ouders na de bevrijding naar Duitsland waren gevlucht, een werkkring te vinden.

Een jaar later, nadat er normalere toestanden waren ingetreden, was die mogelijkheid vervallen. Intussen had ik verkering gekregen en mijn financiële omstandigheden waren van dien aard, dat ik daarop geen toekomst kon bouwen. De gemeente Eindhoven nam mij gelukkig weer "in genade" aan.
Leo Canjels trouwde met An Stenmans. Hij aanvaardde in 1960 een baan bij het gemeentearchief van Eindhoven, waar hij mensen hielp met stamboomonderzoek enzovoort. In 1969 ging hij met pensioen. Dat was tevens het jaar dat het stadhuis van Eindhoven verhuisde naar het nieuwe gemeentehuis. Op 18 september 1969 werd het stadhuis geopend door koningin Juliana der Nederlanden. Leo Canjels maakte de opening mee als gepensioneerde ambtenaar.

Bronnen
B&W Rond de Tweede Wereldoorlog in Groot-Eindhoven van Frans Dekkers, uitg. 1992
Transcripties Frans Dekkers van interview met Leo Canjels (1991/1992)

Brief aan Prof. Dr. J.C.M. Blom n.a.v. onderzoek gijzelaars.

Pastoor Sicking : https://www.eindhoven4044.nl/9/kerken-verzet.html
NSB eindhoven in 2 delen: https://www.eindhoven4044.nl/9/NSB-Eindhoven.html
NSB Burgemeester Pulles: https://www.eindhoven4044.nl/8/pulles.html

Februari 1942: maand van eervol ontslagen stadhuisambtenaren Nieuwsbulletin, 16e jaargang, febr./maart 1992, nummer 1, p.12 -13

Prive
Leo Canjels [geboren Venlo 17.11.1909, overleden Eindhoven 27.07.1996], is gehuwd met An Stenmans.

Leo Canjels : Een principe-ambtenaar tegen de NSB'.