Verraad tot in Eindhoven

Hoe een Philips medewerker onderdeel is van een landelijk steekspel tussen de Sicherheitsdienst en Koos Vorrink.

W. P. L Spruit

Willem Spruit is werkzaam in 1940 bij Philips op de afdeling verkoop en koloniën. In 1934 was hij nog radiotechnicus. Daarnaast is hij schrijver en publiceert hij maritieme boeken, voor de oorlog, over de Wilde vaart en Piet Heyn. Hij schrijft onder pseudoniem Willem de Geus.

Hij is actief in het verzet maar welke rol hij heeft is onduidelijk Hij is in ieder geval de Eindhovense contactpersoon voor de groep rondom Koos Vorrink. Lou de Jong noemt zijn naam, maar weinig Philips verzetsmensen krijgen die eer.

Koos Vorrink, voorman van de SDAP was een gewilde en bijna onvindbare buit voor de Sicherheitsdienst. De Nederlands bekendste verrader Anton van der Waals, die dan de schuilnaam “Antoon de Wilde” zorgt er eigenhandig voor dat de groep rondom Vorrink wordt opgerold. Anton die als "van de Wilde" had zich voorgedaan als agent uit Engeland en beweerde dat hij in opdracht van de Nederlandse regering een sabotagegroep moest opzetten. In een aantal maanden weet hij het vertrouwen te winnen van een groot aantal personen. In een afsluitende vergadering die op donderdag 1 april 1943 in Eindhoven was gepland, toevallig op het woonadres van Willem Spruit, Guido Gezellestraat 38. Een van de vele Philipswoningen in Eindhoven. Een voor een werden de leden van de groep opgepakt op het station in Eindhoven en Den Bosch. Die donderdag en op de volgende dag zijn in tal van steden zo’n 150 arrestaties plaats door de Sicherheitspolizei op basis van verraad door van der Waals. Anton liet zich hierna zich zelf zogenaamd doodschieten, met papieren van de Wilde op zak. Een beloning van 10.000 gulden voor opsporing de daders. Zijn persoon en schuilnamen waren te bekend geworden. Later gaat hij in Zweden en het Noorden van het land om verder te gaan met zijn verraad.

Alle kranten nemen hetzelfde bericht op, zo ook het gecontroleerde Dagblad van het Zuiden dat in Eindhoven verschijnt. Het verzet gelooft de berichten niet en waarschuwt in september 1943 nogmaals voor de "nieuwe" van der Waals.

Dagblad van het Zuiden en andere dagbladen.

Zogenaamde dood van der Waals

Anton liet zich hierna zich zelf zogenaamd doodschieten, met papieren van de Wilde op zak. Een beloning van 10.000 gulden voor opsporing de daders. Zijn persoon en schuilnamen waren te bekent geworden. Later gaat hij in Zweden en het Noorden van het land om verder te gaan met zijn verraad.

Alle kranten nemen hetzelfde bericht op, zo ook het gecontroleerde Dagblad van het Zuiden dat in Eindhoven verschijnt. Het verzet gelooft de berichten niet en waarschuwt in september 1943 nogmaals voor de "nieuwe" van der Waals.

Gevangen in Haaren

Willem Spruit wordt gevangen gezet in Haaren. Hij kwam daar begin april binnen samen met G. Ritmeester: Burgemeester van Den Helder, Harrie J.M. Hansen: Beambte van kadaster Den Bosch, Koos J. J. Vorrink: S.D.A.P. (Ere-gevangene), Adri Vorrink: S.D.A.P., J. van Looi: S.D.A.P. Groen M. J. : Marconist te Bilthoven en Willem Spruit: Philips beambte. Hij kreeg gevangennummer 1883.

Omdat hij samen met Koos J. J. Vorrink en andere topleiders van de S.D.A.P. gevangen is genomen, hebben De Duitsers hem in een cel op de "strengste gang" opgesloten, waar ook de Englandspiel agenten gevangen zaten. Hij zat in een cel waar bijna geen daglicht binnenkwam en ze hem drie maanden niet in de buitenlucht lieten komen. De Duitsers dachten een "grote vis" gevangen te hebben, terwijl hij later verklaarde dat hij alleen zijn huis beschikbaar had gesteld en niet eens bij de vergadering aanwezig was geweest. Na acht maanden werd hij weer vrijgelaten. Bron: Een oord van bang wachten, Kamp Haaren 1941-1944, door Peter Bak.

Niemand uit de groep-Vorrink werd berecht. Zij werden opgesloten in het gijzelaarskamp in het Noord-Brabantse Haaren en werden aanvankelijk relatief goed behandeld. Mogelijk waren de Duitsers bang dat de executie van een aantal politieke bekendheden niet goed zou vallen bij het publiek of beschouwden zij Vorrink en de zijne als ruilobjecten bij een eventuele compromisvrede aan het einde van de oorlog. In april 1944 werd Vorrink op transport gezet naar het concentratiekamp Sachsenhausen, waar hij in april 1945 werd bevrijd.

Onderduikadres Willem Spruit en zijn gezin Landsmeer

Onderduiken in Landsmeer

Willem Spruit is direct na zijn vrijlating met zijn gezin ondergedoken in `het onvindbare gat Landsmeer', in de polder tussen Amsterdam en de Zaan. Daar hadden voornamelijk Amsterdamse kunstenaars en mensen uit de Paroolgroep, een onderduikadres gevonden bij dokter Odinot en zijn vrouw. Daar zaten Architect Ben Merkelbach, componist en dirigent Karel Mengelberg, de schrijvers Albert Helman (pseudoniem van Lou Lichtveld), Willem de Geus (pseudoniem van Willem Spruit / Spruyt), Reinder Blijstra, Maurits Dekker en de schilder Wim Schuhmacher hadden zich met vrouw en kinderen verscholen in de dorpse stilte van Landsmeer.

Elke dag zat een gezelschap van zo'n 18 man in het doktershuis, Dorpsstraat 43, aan tafel, waarop inventieve wijze bijeen gesprokkelde maaltijd werd gegeten. Het doktersechtpaar organiseerde concerten, toneel- en voordracht avonden en lezingen. Maar naast gezelligheid schreef een van de aanwezige kinderen “Met brandend ongeduld wacht zij met de anderen op de naderende geallieerden. ,,Het is een tijd van afwachten, van geruchten, van zenuwen''. Aan de gruwelijkheden lijkt geen einde te komen. Alle overleven de oorlog.

Na de oorlog
Na de oorlog schrijft Willem met groot aantal Philips mensen zoals Otten, Frits Philips, Voorwinde een brochure met de titel Nederland zal herrijzen.

In 1951 is het zestigjarig jubileum van Philips, maar het duurt tot 1957 wanneer het cadeau van het personeel aan het bestuur klaar is. Willem is dan voorzitter van de feestcommissie en hij drukt op de knop waarmee de lichtpunten en de stralen van de fontein Panta Rhei in werking gingen. De fontein is ontworpen door de beeldhouwer Hubert van Lith,

De naam Panta Rhei betekent 'alles is in beweging'. De Nederlandse naam is De Roep, Het Licht en Het Schouwen, symbolen van drie takken van Philips: geluid, licht en beeld. Onderop staan verschillende groepen Philipsmensen: mannen en vrouwen, onderverdeeld in handarbeiders, administratief personeel en intellectueel kader. De Philipsfamilie uitstralen zoals voor de oorlog door veel mensen het bedrijf het liefst gezien werd.

Willem geboren 3 september 1899 werkt na zijn pensionering (1959?) tot zijn dood op 4 februari 1968 aan De Maritieme Encyclopedie. Hij overleed in Eindhoven.

Bronnen:

https://www.nrc.nl/nieuws/2002/05/04/wachten-in-een-stropaleis-7588559-a1023010 [alleen zichtbaar voor NRC abonnees]

https://www.nrc.nl/nieuws/2002/05/04/wachten-in-een-stropaleis-7588559-a1023010 [alleen zichtbaar voor NRC abonnees]

https://biografieportaal.nl/recensie/het-verrotte-l-van-der-waals (van der Waals)

http://loe.niod.knaw.nl/grijswaarden/De-Jong_Koninkrijk_deel-06_eerste-helft_zw.pdf  lees p. 218/219 enz

https://www.ed.nl/eindhoven/beeldengroep-panta-rhei-in-eindhoven-krijgt-schoonmaakbeurt~afe72445/ [voor abonnees]

https://nl.wikipedia.org/wiki/Koos_Vorrink (Wikipedia Koos Vorrink)

https://resolver.kb.nl/resolve?urn=urn:gvn:EVDO02:NIOD05_8894 (brochure Nederland zal herrijzen)

https://www.dbnl.org/tekst/rand002insc01_01/rand002insc01_01.pdf (H.M. van Randwijk, In de schaduw van gisteren. Kroniek van het verzet 1940-1945. B)

https://verloren.nl/boeken/oorlog-en-geweld/tweede-wereldoorlog_2/een-oord-van-bang-wachten (Boek Een oord van bang wachten: Kamp Haaren 1941-1944)

https://nl.wikipedia.org/wiki/Englandspiel (Englandspiel)
https://nl.wikipedia.org/wiki/Anton_van_der_Waals (Waals)