Het Eindhovense tribunaal vangt medio 1946 aan met de berechting van collaborateurs. Om de honderden strafzaken te kunnen behandelen, worden er, vanwege een gebrek aan juristen, leken aangetrokken.
Mevrouw Verwey-Jonker: 'Dat waren mensen die men er capabel voor achtte. Onder meer rector C. A. Elich, Eindhovens Dagblad-hoofdredacteur A. Jurriaan Zoetmulder, gemeenteambtenaar Delen, de schrijver Antoon Coolen en de notarissen mr. H. Ph. M.J. Janssen en P.J. Steensma. Ik werd ook gevraagd.
Bij onze taak kregen we de hulp van de advocaten, want wij wisten ook niet alles: vooral van mr. G.J.P. Cammelbeeck die de meeste collaborateurs heeft verdedigd. De advocaten zagen het vaak beter, zeker als het om nuances ging, dan een officier van justitie die de zaken naar voren bracht. Als we in beraad gingen was de afweging altijd: hoe ernstig is de aanklacht, hoe lang zit hij of zij al, en hoe zijn de huiselijke omstandigheden.
We verschilden natuurlijk wel eens van mening. Ik was meestal de enige die bezwaar maakte om iemand nog langer vast te houden. De mensen die wij veroordeelden, waren in feite allemaal zielepieten die op het verkeerde paard hadden gewed, en die nauwelijks een vlieg kwaad hadden gedaan.
De straffen die hen werden opgelegd vond ik nogal eens onevenredig aan de aanklacht. Er werd ook wel eens met twee maten gemeten. Niet iedereen die fout was kwam er zo slecht van af. Ik herinner me bijvoorbeeld de zaak tegen de oud-hoofdcommissaris W. Dijs. Hij is gestraft, maar met behoud van pensioenrechten. Waarom hij wel en al die anderen die minder op hun kerfstok hadden niet?
Neem de NSB-ambtenaren. Naast de hun opgelegde straf kwam er nog een andere bij, waarmee ik het toen al niet eens was: het ontnemen van hun pensioenrechten. Daar hebben ze voor betaald en dat staat voor mij los van hun keuze voor het nationaal-socialisme. Deze mensen kregen er bij wijze van spreken als bijkomstige straf “levenslang” bij. Ze worden nu veelal door de bijstand onderhouden. Het was al met al geen gemakkelijke taak voor ons.'
Toen de publieke tribune vol was, dan verdrong de Eindhovense bevolking zich voor een raam op de tweede verdieping van C&A. Vandaar, dat tegenover het oude stadhuis was, vandaar keek men uit op het vertrek waar de tribunalen plaatsvonden.
Een van de eerste ‘prominente' NSB-ers die zich voor het tribunaal moet verantwoorden, is mevrouw Pulles [ de vrouw van de N.S.B. Burgemeester]: haar zaak komt op 18 september 1946 voor.
Met gevoel voor dramatiek schrijft het Dagblad voor Midden- en Oost-Brabant: ‘Even belast en beladen als de publieke tribune was de tenlastelegging van Catharina Henricus Maria Swinkels, echtgenote van de voormalige NSB-burgemeester. En even fel als de vlagen stormwind die tegen de ruiten sloegen, was af en toe het duel tussen het tribunaal en haar verdediger mr. J. Van der Putt.' [Wederom, mr. Jo van der Putt van het Dommelhuis en de Nederlandse Unie en beide woonden, tijdens de oorlog in de Merellaan, hoewel v/d Putt wel iets sjieker woning had.]
De tenlasteleggingen variëren, naast een lijst van nationaal-socialistische lidmaatschappen, van het "uitsteken" van de NSB-vlag? tot het "uiten" dat Duitsland de oorlog zou winnen. Het wordt in de eerste jaren nog, punt voor punt, en uitvoerig behandeld. In retrospectief klinkt menige aanklacht, zoals die van mevrouw Pulles, minder belast en beladen als destijds. De vraagstelling doet veelal eerder naïef dan relevant aan, met voorspelbare antwoorden. Zo vraagt mevrouw Verwey-Jonker: 'Heeft U er op gerekend dat Duitsland de oorlog zou winnen?' Mevrouw Pulles: 'Eerst wel, maar later niet meer.'
Mevrouw Verwey-Jonker over die tijd: 'We wisten toen ook nog zo weinig. Daarom stelde elk tribunaal-lid weleens vragen die in deze tijd, nu er zoveel over de bezetting bekend is, naïef aandoen.'
De advocaat van mevrouw Pulles, mr. Van der Putt, maakt de reeks aanklachten tot speerpunt van zijn verdediging, met een gewaagde parallel in het slotpleidooi.
Van der Putt: 'Een regime dat bijvoorbeeld katholieken voor de rechtbank zou dagen omdat zij katholiek zijn en dat zulk een gedaagde boven zijn lidmaatschap van de kerk de lidmaatschappen van de H. Kindsheid, de Congregatie van de H. Familie en broederschap van den Rozenkrans ten laste zou leggen, mitsgaders het maken van een kruisteken voor het eten zou een verwrongen en onmatig opgeschroefd beeld van den werkelijke toestand geven.'
Mr. Steensma protesteert verontwaardigd tegen de stelling en licht toe dat al deze punten in de dagvaarding zijn opgenomen om haar collaboratie te accentueren. Van der Putt blijft bij zijn stelling en het zal nog menigmaal tot verbaal wapengekletter leiden.
Mevrouw Pulles: 'Wat mij vooral is bijgebleven is het “selectieve geheugen” van Eindhovenaren die gevraagd was ten gunste van mij, en later ook in andere zaken, te getuigen. Er bleken nogal wat mensen te zijn die zich plotsklaps niet meer wisten te herinneren dat ze tijdens de oorlog een beroep op ons hadden gedaan of door ons geholpen waren. Dan leer je ze pas goed kennen en dat maakte ons verbitterd.
Desondanks zijn we fair gebleven. We hadden heel wat namen kunnen noemen, ook van mensen die naar buiten toe de rol van “goed vaderlander" hadden uitgedragen, maar anderzijds de NSB en de Duitsers vriendelijk of behulpzaam tegemoet waren getreden. Daar waren heel wat bekende Eindhovenaren bij. Veel van hen, met name fabrikanten, hebben onder meer aan Winterhulp Nederland grote sommen geld geschonken. Vaak kwamen ze dat persoonlijk bij ons aan de Merellaan 2 overhandigen. Het tribunaal vroeg me de namen van deze donateurs te noemen. Men had vermoedens, en niet geheel ten onrechte. Van degenen die ze verdachten, kende ik er heel wat. Maar men kon dat niet bewijzen, en dat heb ik zo gelaten: ik heb gelogen dat ik zwart zag als ze een bevestiging van hun vermoeden wilden hebben.
Mr. Van der Putt beëindigt zijn slotpleidooi met de woorden: ‘Zij verblijft reeds twee jaren in een vreselijke omgeving. Zij is beroofd van al haar glorie. Haar gezin is uiteen gerukt, twee zoons zijn vermist en waarschijnlijk gesneuveld. Het is vandaag 18 september, waarop Eindhoven haar tweejarige bevrijding viert. Aan de vreugde van het bevrijdingsfeest zal niet tekort worden gedaan indien haar een barmhartigheid werd bewezen.
Mevrouw Verwey-Jonker: 'De zaak tegen mevrouw Pulles herinner ik me nog heel goed. Ik had medelijden met haar omdat haar twee zoons aan het front gesneuveld waren. Ik was er dan ook voor om haar direct in vrijheid te stellen omdat ze al genoeg geleden had.'
De gevraagde invrijheidstelling van ‘Frau Oberbürgermeister', zoals het ED haar schertsend noemt, wordt niet gehonoreerd. Het tribunaal vonnist: ‘internering tot 1 januari 1947, met ontzetting uit de kiesrechten en ontzetting uit de bevoegdheid om bestuurlijke functies te bekleden bij maatschappelijke of sociale verenigingen.'
