Herrijzend Nederland 

Dankzij het initiatief van Cor Gehrels is de zender "Herrijzend Nederland" gebouwd.

Het mengpaneel in de studio van Herrijzend Nederland; links Wim de Nooy
Foto: Onder Duits beheer p. 312 Geschiedenis van Philips deel 4, 1997.

In de lucht op 3 oktober 1944

Kort na de bevrijding van Eindhoven, op 18 september 1944, kwam de "eerste zender op vrije grond" in de lucht: Radio Herrijzend Nederland, met een dagelijks programma gericht op bezet en bevrijd gebied. De uitzendingen vonden iedere dag plaats tussen 7:00 en 9:30, 12:00 en 13:30, en tussen 17:00 en 22:15 op de 420 meter middengolf.

"Wanneer op 3 oktober 1944 de zender „Herrijzend Nederland” voor het eerst met haar uitzendingen begint, loopt de frontlijn nog dwars door Brabant. Op ongeveer 8 km. afstand van de stad Eindhoven liggen duizenden Duitsers, diep ingegraven, op wacht, vastbesloten om de aanval bij Arnhem nog meer uit te buiten en een nieuwe geallieerde opmars als het kan te verhinderen. Het concentratiekamp te Vught wordt niet ontruimd. Bij de Duitse Kommandanturen in Tilburg. Breda en ’s Hertogenbosch waait nog steeds de hakenkruisvlag." 

Gedurende de oorlog was vanaf 1941 op het NatLab bij Philips in Eindhoven in het diepste geheim gewerkt aan een 1400 kilowatt radiozender. Cor Gehrels, die ook deelnam aan het ander verzet, was de initiatiefnemer.

Radio: Herrijzend Nederland 

"Hier Herrijzend Nederland"

„Hier Herrijzend Nederland, de vrije zender op vaderlandse bodem". "Op 3 oktober van het bevrijdingsjaar 1944, nauwelijks drie weken nadat de stad Eindhoven door geallieerde parachutisten en Britten is bevrijd, klonk dit zinnetje voor de eerste maal door de ether." Aldus De vrije Philips Koerier 18 september 1946.

Weinig luisteraars zullen deze openingszinnen hebben gehoord. De eerste maanden was er een strenge rantsoenering van de beschikbare hoeveelheid elektriciteit en bijna iedereen had zijn radio moeten inleveren. Opgeroepen werd om lampen uit te doen als men naar de radio luisterde om zo stroom te besparen. Ook luisteren na 17.00 uur was in bevrijd Nederland verboden omdat het elektriciteitsnet te veel werd belast.
Belangrijkste was de Philips zender werkte en hij kon in een groot deel van bezet Nederland ontvangen worden.

Foto Tijdelijke Philips vestiging in de Trijpfabriek in Eindhoven.

Herrijzend Nederland

Gehrels zorgde ervoor dat de zender "Herrijzend Nederland" er kwam, hij was er al in het eerste bezettingsjaar aan begonnen was, zelfs voordat de Nederlandse regering hiervoor opdracht in 1943 gaf.

Gehrels werd vanuit onverwachte hoek op het idee gebracht om een zender te bouwen. In 1940 hadden de Duitsers Philipsmedewerkers de opdracht gegeven om binnen een uur een zender te bouwen, die de Duitse bezetter kon gebruiken om te communiceren met hun troepen. ( Nos.nl)

Pas in 1943 kreeg Tromp, via Philips geheimagent Schreinemachers, de opdracht van de Nederlandse regering in ballingschap door, om een landelijke noodzender bouwen voor het geval de Duitsers de landelijke radiozenders in Hilversum zouden opblazen. Die kans was reëel als de nazi’s de oorlog zouden verliezen. 

Bouw van Herrijzend Nederland

Waarschijnlijk wist Tromp niets van Gehrels zender-bouw-werkzaamheden en schakelde hij voor dit mega-schaduwproject zijn collega ir. G. van Beusekom (Koekoeklaan 2) in. De zender is in 1943 voorbereid door dr W. Keeman, die bij zijn moeder woonde op Floralaan 182. Hij werd gearresteerd in Zaandam. De belastende materialen, papieren en onderdelen zijn direct uit zijn huisadres gehaald. Waarschijnlijk zijn Tromp en Beusekom hierna op de hoogte gebracht van Cor Gehrels' zender.

Cor Gehrels heeft al in de zomer van 1942 de zender gereed. Deze installatie verhuisd mee naar de nieuwe locatie, in de Trijpfabriek, Bleekstraat van Firma Leo Schellens, dit gebouw was door Philips gehuurd i.v.m Engelse bombardementsschade van 30 maart 1943.
Later vertelt zijn vrouw, "Hij had er altijd verschrikkelijk veel plezier in dat hij aan de zender bezig was zonder dat de toeziende Duitsers er erg in hadden dat het een zender was". Een bestaande installatie voor meting van zendbuizen werd omgebouwd naar een zender. De zender bestond uit 3 losse onderdelen die deels verstopt waren in het Natlab of natuurkundig laboratorium zoals toen heette. Een deel van installatie was zo groot dat deze niet te verstoppen was. Men heeft de Duitse toezichthouder voor de gek gehouden en dat deel van de zender voorgesteld als een meetstation voor radiobuizen, wat ook zo was.

Bladmuziek van het lied 'Herrijzend Nederland'.

In de laatste oorlogsdagen is, toen de moffen alles wegroofden, is de ruimte waar de zender stond, verstopt achter een stapel dozen. De zender was bij de bevrijding van Eindhoven al klaar voor gebruik maar door gebrek elektriciteit, geen waterdruk voor de koeling en administratief gedoe over de zendfrequentie met de Engelsen, pas te beluisteren op 3 oktober 1944.

Een van de eerst omroepsters was Netty Rosenfeld, ze had als Joodse in Eindhoven ondergedoken gezeten. "Zij was een mooie meid en had een prachtige radiostem. Ze kon ook heel goed zingen. Ze heeft hier met diverse bands nog opgetreden onder de naam Netty van Doorn", herinnert Nijsen zich nog in het Eindhovens Dagblad.

Speciaal uit Engeland was H. J. van den Broek al op 19 september 1944 overgekomen naar Eindhoven om met zijn bekende stem de zender het juiste vertrouwen te geven. In de oorlogsjaren was hij een van de vaste omroepers onder de schuilnaam „Rotterdammer” De heer van den Broek was o.a. met Drs. L. de Jong en A. den Doolaard de ziel van Radio Oranje „de stem van strijdend Nederland”.

De dag dat van den Broek aankwam, werd Eindhoven gebombardeerd door de Duitsers, hierdoor en andere oorzaken zijn de uitzendingen later begonnen. Negentig procent van de Herrijzend Nederland medewerkers kwamen uit Eindhoven. Na een oproep leverden honderden Eindhovenaren hun platencollectie in, voor de muziek op de zender. 

"Na een oproep leverden honderden Eindhovenaren hun platencollectie in, voor de muziek op de zender."



Herrijzend Nederland zond in mei 1945 dagelijks hele lijsten uit van gevangenen die terugkeerden uit gevangenschap. De communistische krant de Waarheid publiceert de lijsten van ex-politieke gevangen. Een aantal personen komen uit Eindhoven. zoals: Johannes v. d. Haar, Walter Heeren, Jantje Kapman, Stephan Hanstein, Serge Kaplan, Carolus Rijkaart, Walter Heeren, Alfred Pappers, Gerrit Beenink, Aaltje Buys, Francisca Durigo, Johan van Hapert, Maria van Hoop en George de Graaf.

Herrijzend Nederland, naast Radio Oranje in Londen, was vanaf dat moment de tegenhanger van de door NSB'ers geleide gelijkgeschakelde "Nederlandsche Omroep" in Hilversum, die tot 6 mei 1945 uitzond.

In het boek "Het radiotoestel in de Tweede Wereldoorlog" schrijft G. Verheijen dat Radio Herrijzend Nederland vanuit Eindhoven maar 9 maanden heeft uitgezonden en wel van 3 oktober 1944 tot 11 juli 1945. Daarna gingen de uitzendingen onder de naam Herrijzend Nederland wel door tot januari 1946, maar die uitzendingen kwamen via zenders elders in het land en niet meer via de zender in Eindhoven. In Eindhoven werd wel nog steeds het programma gemaakt.
Veel meer achtergrond informatie over Radio Herrijzend Nederland in pdf-artikel van Gidi Verheijen in radio historisch tijdschrift van 2017.

Ruim een half jaar was Eindhoven radio-zend-stad geweest, de stem van het bevrijde zuiden en de hoop van het bezette noorden.

Uiteindelijk ging radio Hilversum weer volledig uitzenden voor heel Nederland. Een radiozender bouwen is één maar het uitzenden van radioprogramma's was toch weer een ander vak.

advertentie in bevrijd Nederland

Parool 5 oktober 1944

Philips 204U radio met op de schaal Radio Herrijzend Nederland vermeld.

Philips 204U in bakeliet uit 1944/1945 met de zenderaanduiding "Herrijzend Nederland" op de stationschaal.

Bronnen

Werken in vrijheid '44 `69. Kwart Eeuw Bevrijding, Kwart Eeuw Philips Koerier. Uitgever: Philips persbureau, Eindhoven, 1969 424 pag. Verhaal  Gehrels. "een man bouwt mee aan een zender" p. 227-228 . paperback.
Onder Duits beheer p. 311 Geschiedenis van Philips deel 4, 1997.
Eindhovensch dagblad 18-09-1947 Hier Herrijzend Nederland
Het Binnenhof 26-07-1947 Herrijzend Nederland komt in de lucht
https://www.oldradios.nl/Publicaties-NL/RHT%20(december%202017).pdf
Het radiotoestel in de Tweede Wereldoorlog,  G. Verheijen