Gehrels, Cor

Cor Gehrels werd geboren op 20 juni 1906 in Haarlemmermeer en overleed in concentratiekamp Mittelbau (kamp Dora) op 23 maart 1945.

Cor Gehrels: de verzetsman van Nederland

Cornelis Adolf Gehrels, geboren op 20 juni 1906 in Haarlemmermeer, hij trouwt op 17 oktober 1929 met Grie A. M. de With.Hij woont dan al in St. Gerarduslaan 10 in Eindhoven en zij woont in Hoofddorp, IJweg 214. Ze trouwen in de gereformeerde kerk te Halfweg.

Hij was werkzaam bij Philips Natuurkundig Laboratorium aan de Kastanjelaan. Onder zijn leiding werd in het NatLab van Philips een geheime zender gebouwd, die later de naam "Herrijzend Nederland" krijgt. Daarnaast was hij actief in vele takken van het verzet.

"Zonder het werk van deze man [Cor Gehrels] zou Herrijzend Nederland nooit gestart zijn en zou ons volk deze onschatbare bondgenoot in de eindstrijd hebben moeten missen." Eindhovensch dagblad 18-09-1947

Voor de oorlog was Cor Gehrels voorzitter van de Nederlandse Vereeniging voor Internationaal Radioamateurisme (NVIR). Hij genoot onder meer een opleiding tot marconist en voer in zijn jeugd op de grote vaart. Hij was een zeer actief zendamateur (met zendcode PAoQQ).

Extra documenten op naslag pagina.

Overzicht van zendmachtigingen in Nederland
PAoZA, Ned. Ver. voor Internationaal Radioamateurisme
N.V.I.R., afd. Eindhoven, Secretariaat: H. M. Hijmans Vondellaan 1; zender: clubgebouw aan de Oirschotsedijk, Eindhoven.
Bron: Encyclopædie voor radio-luisteraars 1939 Delpher basis boeken

Zendmachtiging

Tijdens de Nederlandse mobilisatie in augustus 1939 vorderde de Opperbevelhebber alle radioapparatuur van zendamateurs met een vergunning. Nederlandse militairen haalden deze apparatuur in het weekend van 12 november 1939 op en brachten deze naar centrale opslagplaatsen. Deze maatregel werd genomen door de Nederlandse overheid; zij achtte hem noodzakelijk voor de nationale veiligheid. Het niet naleven kon een gevangenisstraf tot drie jaar opleveren.

In Frankrijk, Engeland, Nederland, België en de Scandinavische landen en Finland werden ook de zendvergunningen opgeschort. Cor heeft zijn zender waarschijnlijk tijdens de mobilisatie afgestaan.

De inbeslagname moet voor hem een teleurstelling zijn geweest. Gelukkig had hij wel de vaardigheid om zelf een zender te bouwen, zoals later zal blijken.
Na de Duitse bezetting in mei 1940 stonden er helemaal strenge straffen op het bezitten en gebruiken van zenders, variërend van gevangenisstraf tot de doodstraf. Hierdoor werd in juni 1940 nog maar wat apparatuur ingeleverd door zendamateurs die de eerdere Nederlandse maatregel hadden genegeerd.

In Eindhoven waren in 1939 zo'n 30 personen met een officiële zendmachtiging. Een overzicht van al deze Eindhovense radiozendamateurs staat bij het verhaal over tandarts Hoogenbosch, die hij waarschijnlijk goed kende.
Van een viertal personen zijn gegevens teruggevonden dat zij actief waren in het verzet. Dit zijn:
PAoNN, C. T. A. M. Hoogenbosch, Willemstraat 29,
PAoQQ, C. A. Gehrels †, St. Gerarduslaan 10
PAoRW, R. P. Wirix †, Foelhekkelaan 7
PAoWHS, G. B. Wezenaar, Bredalaan 116

Hoekhuis Sint Gerarduslaan 10, woonhuis van de familie Gehrels voor en tijdens de bezettingsjaren. Foto Google maps

De bezetting en begin van verzet.

Toen in mei 1940 het bericht van de capitulatie kwam, was Gehrels, zo trouw aan zijn vaderland, vervuld van woede. Zijn weduwe, G.A.M. (Grietje Aartje Magdalena) Gehrels-de With, vertelde later dat hij "stampvoette van woede". Vanaf dat moment was hij vastbesloten alles te doen om de wederopstanding van Nederland in vrijheid mogelijk te maken. Binnen zijn kring van vertrouwelingen – een handvol familieleden en medeverzetsmensen – leidde hij een dubbelleven. Zijn kleindochter, Kirsten Del Bello, speculeert over zijn beweegredenen, ondanks dat hij aan het hoofd stond van een groot gezin: "Ik denk juist dat hij het vanwege zijn gezin deed. Omdat hij niet wilde dat zijn kinderen in een wereld leefden waar onrecht plaatsvond en waar mensen zomaar gearresteerd konden worden."
Zijn vrouw was slechts deels op de hoogte van de volle omvang van zijn vele verzetsactiviteiten. Cor zei hierover vaak de voorzichtige woorden: "Wat je niet weet, kun je ook niet vertellen." Dit was een bittere noodzaak in een tijd waarin het gevaar van arrestatie, marteling, verraad of doorslaan onder foltering voortdurend op de loer lag – "misschien wel het ergste wat een verzetsstrijder kon overkomen," aldus een verslag uit de Philipskoerier. Zijn principiële instelling bleek al vroeg. Toen hem een baan als leraar werd aangeboden en hij hoorde dat Joodse kinderen niet meer welkom waren op school, bedankte hij onmiddellijk voor de functie.

Zender Herrijzend Nederland in gebruik najaar 1944, die door Cor Gehrels is gebouwd.

"Herrijzend Nederland": Een stem in de duisternis

Cor Gehrels was de spilfiguur en een van de belangrijkste medewerkers achter de geheime radiozender die na de bevrijding bekend zou worden als "Herrijzend Nederland". Al in het voorjaar van 1941, nog voordat de Nederlandse regering in Londen hiertoe opdracht gaf, begon hij in het NatLab van Philips met de bouw van een krachtige zender. Hij was ironisch genoeg op het idee gekomen omdat de Duitse bezetter bijna direct na de bezetting aan Philips de opdracht had geven om zo snel mogelijk een zender te bouwen voor communicatie met hun troepen. Gehrels ging aan de slag om clandestien een zender te construeren in het NatLab van Philips.
De bouw vond plaats "onder de neus van de bezetter", ogenschijnlijk onopvallend tussen andere apparatuur. Mevrouw Gehrels herinnerde zich: "Hij had er altijd verschrikkelijk veel plezier in dat hij aan de zender bezig was, zonder dat de toezichthoudende Duitsers doorhadden dat het een zender was." Een bestaande installatie voor het meten van zendbuizen werd ingenieus omgebouwd.
Volgens zijn kleindochter was hij in een afgesloten ruimte bezig en had hij tegen de Duitsers gezegd: "'Het staat onder stroom. Dus als je naar binnen wil komen, moet je dat eerst via de intercom laten weten.' Dan had hij tijd om het een en ander te verstoppen."

De zender bestond uit drie losse onderdelen, deels verborgen in het laboratorium. Een groter, niet te verbergen deel werd tegenover de Duitse toezichthouder verklaard als een meetstation voor radiobuizen, wat het feitelijk ook kon zijn. Kirsten Del Bello benadrukt zijn cruciale rol: "Iemand als Gehrels had toegang tot veel onderdelen en materialen. Onder het mom van het bouwen van een testapparaat kon hij die complete radiozender maken. Als Cor dat niet had gedaan, had het nog maanden geduurd voordat er een radio was gebouwd."

In de zomer van 1942 was de zender gereed. Zelfs toen bombardementen de werkplaats onbruikbaar maakten, verhuisde de installatie mee naar een tijdelijke door Philips gehuurde locatie in de Trijpfabriek in Eindhoven. Slechts weinigen, wellicht enkele collega's zoals Philippus Jacobus (Flip) Huis, waren op de hoogte. Flip Huis, die ook actief was in het verzet met het helpen van ondergedoken Joden en een "pilotenlijn", zou betrokken zijn geweest bij het direct na de oorlog, in oktober 1945, in de lucht brengen van de zender. Opmerkelijk is dat de staf van Philips-directeur Th. Tromp, onwetend van Gehrels' reeds voltooide zender, tijdens de bezetting nog aan een andere zender werkte. De Binnenlandse Inlichtingendienst in Londen hoorde pas in augustus 1944, via Karel Nort, van de krachtige Philips-zender.
Nadat Eindhoven was bevrijd, probeerde "Herrijzend Nederland" mensen in bezet gebied moed in te spreken en tegenwicht te bieden aan de Duitse propaganda. Het Eindhovensch Dagblad schreef op 18 september 1947: "Zonder het werk van deze man [Cor Gehrels] zou Herrijzend Nederland nooit gestart zijn en zou ons volk deze onschatbare bondgenoot in de eindstrijd hebben moeten missen." Gehrels zelf heeft de eerste uitzending op 3 oktober 1944 en latere uitzendingen nooit gehoord; de radio's die de naam "Herrijzend Nederland" droegen, heeft hij niet meer meegemaakt.

Het Verjaardagsfonds opgezet door Cor Gehrels.
De financiële groei was aanzienlijk: van circa 200,- gulden (f) per maand begin 1941 tot een totale "omzet" van bijna f 14.000,- in 1942, en f 32.920,72 aan inkomsten in 1943. In de kring Eindhoven alleen al werden 52 gezinnen gesteund door waarschijnlijk meer dan 1000 donateurs. Per 1 oktober 1945 was er nog een saldo van f 713,08.
Omgerekend is een euro nu ongeveer twee gulden en 20 cent.

Het Verjaardagsfonds – Organisatie Gehrels: Steun en solidariteit

Naast zijn werk aan de zender, was Gehrels al in 1940 de stichter van een hulpfonds dat later bekend zou worden als het "Verjaardagsfonds" en na de oorlog als het "Gehrelsfonds" of de "Organisatie Gehrels". Zijn kleindochter licht toe: "Hij is geld gaan inzamelen voor achtergebleven gezinnen van mannen die naar Engeland zijn gegaan." Hoewel de organisatie officieel nooit een naam droeg, stelde een naoorlogs verslag voor: "Het komt ons voor dat wij den Heer C. A. Gehrels, de stichter en onvermoeide werker van dit fonds... niet beter kunnen eren, dan door zijn naam voorgoed aan dit werk te verbinden."
De directe aanleiding was een blijk van saamhorigheid op een fabrieksafdeling van Philips voor een collega-marineman wiens zoon op zijn verjaardag werd geboren. Mede omdat zijn eigen gezin geen direct materieel tekort kende, besloot Gehrels zich breder in te zetten. Aanvankelijk hielp het fonds een collega, later gezinnen van marechaussees, politieke gevangenen en vooral zeelieden. Het doel was financiële en, nog belangrijker, morele steun: de families het gevoel geven dat hun offers niet vergeten werden.

Het fonds groeide, mogelijk in samenwerking met het N.S.F. (Nationale Steun Fonds), en evolueerde van giften naar maandelijkse uitkeringen. Adressen werden verzameld via Philips, gemeente en marechaussee-contacten. Het werkgebied besloeg de drie Zuidelijke provincies, met een decentrale structuur van "cellen" en "contactmannen". Naast periodieke steun bleef het "Verjaardagsfonds"-aspect bestaan en werd de hulp uitgebreid met vakantietoelages en goederen. Na Gehrels' arrestatie werd het fonds voortgezet onder leiding van onbekende Philips medewerkers. De financiële groei was aanzienlijk, met duizenden guldens aan steun verleend door waarschijnlijk meer dan 1000 donateurs. Het fonds had een zelfstandige functie naast het N.S.F.

Een concept ontwerp voor de tekening Organisatie "Gehrels" zie tekening hierboven.

Aanvankelijk bestond de hulp uit een gift ter gelegenheid van de verjaardag van de vrouw (€25,-) en een gift voor de kinderen (€10,-). Omdat er voldoende geld binnenkwam via schenkingen, kon men later overgaan tot een min of meer regelmatige maandelijkse uitkering. Het bedrag hiervan werd echter niet vooraf vastgesteld; elke maand werd de financiële situatie van de betreffende gezinnen opnieuw beoordeeld, waarna een passend bedrag werd uitgekeerd. In geval van ziekte werden extra uitkeringen gedaan. De schenkers en degenen die de uitkeringen verzorgden, waren grotendeels werkzaam bij Philips.
De naam "Trompfonds" heeft niets te maken met Verjaardagsfonds.

Cor Gehrels

Overige verzetsdaden, pilotenhulp en arrestatie

Cor Gehrels was een "manusje-van-alles" in het verzet. De Philipskoerier schreef: "Hij schreef voor ondergrondse bladen en verspreidde die 's nachts, op kousenvoeten. Hij verzamelde gegevens die naar Engeland werden gestuurd, hielp onderduikers en nam zelfs Joden in huis... Ook hielp hij neergestorte geallieerde piloten en anderen te ontsnappen." Zijn kleindochter voegt toe: "Hij ging neergestorte geallieerde piloten ophalen in Amersfoort. Samen met Rien van Bruggen en Harry Aarts (rechercheur, red.). Die piloten werden in de politieauto van Harry Aarts vervoerd en kregen een politie-uniform aan die mijn oma had genaaid. In de politieauto werden ze naar de grens van België vervoerd."
Zijn brede betrokkenheid werd hem fataal. Een naoorlogs verslag van de Organisatie Gehrels linkt zijn arrestatie aan een overgenomen steungeval betreffende onderduikers. Dit, en de pilotenhulp met de uniformen, leidde tot zijn gevangenneming in juli 1943. De bouw van de zender is nooit ontdekt.

22 juli 1943, kort nadat Cor thuis was gekomen van een geldinzamelingsreis, ging rond middernacht de bel aan de St. Gerarduslaan 10. "Hij deed open en ze hadden hem meteen." Cor werd meegenomen, samen met zijn vrouw, hun zes weken oude baby en buurman van nummer 12, de heer Maas. Allen werden na enkele dagen vrijgelaten, behalve Cor. Vier dagen lang werd hij op het politiebureau van Eindhoven verhoord en gemarteld. Zijn kleindochter beschrijft de gruwelijkheden: "Dan moest hij door het raampje kijken naar zijn vrouw (mijn oma) en de baby en vervolgens werd hij weer gemarteld." Hij hield stand en sloeg niet door. In een brief aan zijn geliefden vanuit gevangenschap schreef hij: "Mijn blonde lokken zullen eraf gehaald worden."

Postuum ontving Cor Gehrels het Verzetsherdenkingskruis en in Eindhoven is de Cor Gehrelslaan naar hem vernoemd.

Gevangenschap en overlijden

Na de verhoren volgde een helse tocht van anderhalf jaar langs Haaren, Kamp Vught en, na transport op 5 september 1944, Oraniënburg. Uiteindelijk belandde hij in concentratiekamp Mittelbau (kamp Dora). Daar bezweek Cornelis Adolf Gehrels op 23 maart 1945, op 38-jarige leeftijd, als gevolg van mishandelingen – hij wilde zijn kameraden niet verraden – en de erbarmelijke leefomstandigheden.
Het lot van het gezin en de blijvende herinnering
Door een wrede speling van het lot kwam op diezelfde 23 maart 1945 zijn oudste dochter, de 14-jarige Coco Gehrels, in Halfweg om het leven bij een luchtaanval. Deze zwarte bladzijde is nog altijd voelbaar. "Het is iets waar de familie altijd mee leeft," zegt Kirsten Del Bello.
Het bericht van Cor's overlijden bereikte zijn vrouw pas in maart 1946. Officieel kreeg ze een bericht van het Nederlandse Rode Kruis in 1948, die document op de naslag pagina.

Postuum ontving Cor Gehrels het Verzetsherdenkingskruis en in Eindhoven is de Cor Gehrelslaan naar hem vernoemd. Kirsten Del Bello: "Tuurlijk zijn we heel trots op wat hij gedaan heeft. En dat hij zo inventief was en zich niet heeft laten kisten. Wat ik wel heel triest vind, is dat hij anderhalf jaar in concentratiekampen heeft gezeten." Het is in 2025 tachtig jaar geleden dat Cor Gehrels om het leven kwam, een man wiens "nobel voorbeeld" en "bezielende woorden" velen inspireerden.

De kleindochter van Cor Gehrels, Kirsten Del Bello, is al jaren bezig met onderzoek over haar opa Cor.

Coco Gehrels

Dochter van Cor

Door een wrede speling van het lot kwam op diezelfde 23 maart 1945 zijn oudste dochter, de 14-jarige Coco Gehrels, in Halfweg om het leven bij een luchtaanval.

Jaren later vertelt ze in de Philips koerier van 3 oktober 1959, dat het leven door ging. Twee van de zes kinderen, Ank (Anneke) en Wil (Willy), zijn inmiddels getrouwd. Kees studeert in Canada, Inez volgt een opleiding tot lerares, Greetje werkt in de verpleging en Joop, zestien jaar oud, wil een technische opleiding doen. Op zijn veertiende kreeg hij van iemand bij Philips een complete bouwset voor een transistorradio. Dat werd zijn grote hobby, net als radio voor zijn vader was geweest.

"Gelukkig dat ik zoveel kinderen had," zegt mevrouw Gehrels, in dat interview "Daar vond ik troost in."
In 1953 hertrouwde ze met de heer M.A. Haring in Boskoop, een man die eveneens actief was in het verzet en zelf ook kinderen had verloren in de oorlog. De naam Gehrels blijft in ere gehouden, door een Delftsblauw bord van 'De Zeemanspot' in de woonkamer. Daarop staat in sierlijke letters: "In dankbare herinnering opgedragen aan Cornelis Adolf Gehrels."

Bronnen
Herrijzend Nederland https://eindhoven4044.nl/50/Herrijzend-Nederland.html

Boek: Werken in vrijheid '44 `69. Kwart Eeuw Bevrijding, Kwart Eeuw Philips Koerier. Uitgever: Philips persbureau, Eindhoven, 1969 424 pag. Verhaal Gehrels. "Een man bouwt mee aan een zender" p. 227-228.

Cor Gehrels (38) kwam in verzet en moest het met de dood bekopen: 'De familie leeft er altijd mee' https://studio040.nl/nieuws/artikel/cor-gehrels-1

Philips koerier 3 oktober 1959, volledige tekst is hier te lezen

Boek / biografie: Onder Duits beheer p. 311 Geschiedenis van Philips deel 4, 1997.

Hier Herrijzend Nederland Eindhovensch dagblad 18-09-1947
Herrijzend Nederland komt in de lucht Het Binnenhof 26-07-1947

Documenten Duitse gevangenschap staan hier
https://collections.arolsen-archives.org/en/search/person/357362?s=Gehrels&t=2124549&p=0
https://collections.arolsen-archives.org/en/search/person/86158245?s=Gehrels&t=0&p=0

Volgens het boek "50 jaar VERON, 100 jaar RADIO" en de website a03-static.veron.nl was Philippus Jacobus (Flip) Huis, die al voor en tijdens de oorlog bij Philips in Eindhoven werkte, onder meer betrokken bij de bouw en het direct na de oorlog in de lucht brengen van de eerste zender van Radio Herrijzend Nederland in oktober 1945. Flip was tevens actief in het verzet: hij hielp ondergedoken Joden en assisteerde bij een "pilotenlijn". Hij overleed op 21 september 1996 op 83-jarige leeftijd.
Bron: https://a03.veron.nl/ere-wie-ere-toekomt/

Karel Nort
Nationaal of verzuild: de strijd om het Nederlandse omroepbestel in de periode 1923-1947, Hans van den Heuvel. uitg 1979, ISBN: 9789026303531 (online versie), pagina 204 schrijft:
Van den Broek was op 19 september 1944 vanuit Londen in Brussel aangekomen om voorbereidingen te treffen voor het vestigen van een omroep in ons land zodra dat door de geallieerde legers bevrijd zou zijn. In Londen had het hoofd van de Binnenlandse Inlichtingendienst van het ministerie van Oorlog in augustus 1944 van een geheim agent in Nederland (Karel Nort) vernomen, dat op het terrein van het natuurkundig laboratorium van de Philipsfabrieken in Eindhoven clandestien een zender gebouwd was die via de middengolf het grootste gedeelte van ons land zou kunnen bestrijken en spoedig operationeel kon zijn.

Toen deze zender gebouwd werd had de bedoeling voorgezeten dat Nederland over een noodzender zou kunnen beschikken voor het geval de zendinstallaties in Lopik door terugtrekkende Duitse troepen onbruikbaar werden gemaakt. De bouwers van de zender hadden de bezetter op de mouw kunnen spelden, dat het hier ging om een uitgebreide testinstallatie voor zendlampen. De activiteiten van majoor Van den Broek concentreerden zich dan ook op deze unieke mogelijkheid en op dinsdag 3 oktober, veertien dagen na zijn aankomst op het Europese vasteland, was Herrijzend Nederland vanuit een geïmproviseerde studio in het Philips' Ontspanningsgebouw in de lucht, 'een splinternieuwe nationale omroep .. . letterlijk uit een smal strookje vrijgevochten vaderlandschen grond gestampt.

Oorlogsbronnen over Cor Gehrels https://www.oorlogsbronnen.nl/tijdlijn/53393d78-e591-44fd-a946-56a2b38d50ee

Op 22 juli 1943 is Cornelis Adolf Gehrels gearresteerd in Eindhoven. Vanaf 5 september 1944 is Cornelis Adolf Gehrels getransporteerd van Kamp Vught naar Sachsenhausen. Hiernaast heeft hij gevangen gezeten in Mittelbau-Dora en Gross-Rosen. Op de Duitse Overlijdensakte wordt gesteld dat Cornelis Adolf Gehrels op 23 maart 1945 is omgekomen in Nordhausen.

Cor Gehrels

Cor Gehrels: de verzetsman van Nederland

Podcast

Zendmachtiging

De bezetting en begin van verzet.

"Herrijzend Nederland": Een stem in de duisternis

Het Verjaardagsfonds – Organisatie Gehrels: Steun en solidariteit

Overige verzetsdaden, pilotenhulp en arrestatie

Gevangenschap en overlijden

Coco Gehrels

Dochter van Cor

Bronnen
Herrijzend Nederland https://eindhoven4044.nl/50/Herrijzend-Nederland.html

„Organisatie Gehrels”

Cor Gehrels

Cor Gehrels: de verzetsman van Nederland

Podcast

Zendmachtiging

De bezetting en begin van verzet.

"Herrijzend Nederland": Een stem in de duisternis

Het Verjaardagsfonds – Organisatie Gehrels: Steun en solidariteit

Overige verzetsdaden, pilotenhulp en arrestatie

Gevangenschap en overlijden

Coco Gehrels

Dochter van Cor

BronnenHerrijzend Nederland https://eindhoven4044.nl/50/Herrijzend-Nederland.html

„Organisatie Gehrels”

Bronnen
Herrijzend Nederland https://eindhoven4044.nl/50/Herrijzend-Nederland.html