Willem de Vos met 2 van zijn kinderen, foto is uit 1936
Wattstraat zicht op Musschenbroekstraat t
Bron Eindhoveninbeeld.com

Gezin van Willem de Vos redt piloten

Willem de Vos, geboren op 10 februari 1889, was een medewerker van Philips in Eindhoven. Hij werkte op de afdeling metaalwarenfabriek. Samen met zijn Engelse vrouw Florence Patricia Fairhurst woonde hij aan de Wattstraat 11. Het echtpaar had drie kinderen Florence, John en William in de leeftijd van 12 tot 24 jaar in 1945.

Tijdens de Tweede Wereldoorlog raakte de familie Vos betrokken bij het helpen van geallieerde piloten. Hoe dit precies is begonnen, is niet helemaal duidelijk. Wel is bekend dat ze in hun huis onderdak boden aan piloten die neergeschoten waren of op de vlucht waren voor de Duitsers.
De dochter Florence vertelt haar verhaal bij Eindhoveninbeeld.com

Pilotenhelpers in Eindhoven

Mevrouw de Vos-Fairhurst zorgde voor eten en onderdak, terwijl Willem, mogelijk via zijn werk bij Philips en zijn contacten bij de Orde Dienst (O.D.), manieren zocht om de piloten verder te helpen. In een Amerikaans archief is informatie gevonden dat ze, in ieder geval, onderdak, voedsel en kleding hebben verstrekt aan F1/Sgt Leonard Venis van de RAF, gedurende 14 dagen. Deze bemanningsman werd door van Bruggen en Aarts naar Tilburg gebracht, en van daar de grens overgesmokkeld terug naar Engeland. 

Gedurende de periode waarin de familie Vos-Fairhurst onderdak bood aan geallieerde piloten, deed zich een opmerkelijk fenomeen voor. Met onregelmatige tussenpozen bracht een jong meisje, naar schatting acht jaar oud, verschillende soorten bonnen naar de woning aan de Wattstraat 11. Deze bonnen, bestemd voor voedsel, kleding en brandstof, werden overhandigd aan Florence Fairhurst.
Het gezin liep grote risico's. Willem werd bijna gearresteerd nadat een andere piloothelper was opgepakt met zijn adres op zak. Gelukkig wisten collega's van Willem bij Philips de Duitsers op een dwaalspoor te brengen, waardoor hij kon ontsnappen.

Uiteindelijk dook het hele gezin onder, waarschijnlijk eind 1943. Dit was noodzakelijk geworden omdat de Duitsers Willem zochten en omdat Florence Engelse was. Ook hun zoon William was al ondergedoken om de arbeitsinzet te ontlopen. Waar ze precies ondergedoken zaten, is niet bekend.

In Noord-Brabant speelden naar schatting 1000 mensen een cruciale rol in het redden van geallieerde vliegtuigbemanningen van Duitse gevangenschap, en daarmee vaak de doodstraf te voorkomen. Landelijk waren er naar schatting 4870 helpers actief.

Duitse bewaking bij een Philips poort. Volledige foto

"Welke de Vos?" Een "verhaal" hoe de SD op een dwaalspoor werd gebracht.

"De Duitsers hadden Willem de Vos op hun lijst staan. Een van hun handlangers, een piloothelper die aan de grens was gepakt, had Willems naam en werkplek verraden.

Op een gure ochtend reden twee zwarte auto's met daarin officieren van de Sicherheitsdienst (SD) het terrein van Philips op. Ze stormden het hoofdkantoor binnen en eisten Willem de Vos te spreken.

De receptioniste, bleek en met trillende handen, verbond hen door met de personeelsadministratie. "De Vos? Ja, natuurlijk. Momentje alstublieft." Ze maakte een teken naar haar collega, die onopvallend een interne oproep deed.

"De Vos, afdeling gloeilampen, gebouw B, derde verdieping," kreeg de SD te horen. Daar aangekomen, troffen ze een verbaasde Willem de Vos aan, die niets wist van piloten of onderduikadressen. "Er moet een vergissing zijn," stamelde hij. "Ik ben Willem de Vos, magazijnmedewerker."

De SD-officieren, gefrustreerd maar vastberaden, gingen terug naar de personeelsadministratie. "Die Willem de Vos was het niet! We zoeken Willem de Vos, betrokken bij het verzet!" Wat de SD op dat moment niet wisten was dat bij Philips wel 15 personen met de naam Vos werkten.

Het spel van kat en muis was begonnen. Elke keer stuurden de Philips-medewerkers de Duitsers naar een andere Willem de Vos. Naar de Vos op de boekhouding, de Vos bij het bouwbedrijf, de Vos van de tekentafel. Urenlang zwierven de officieren door het immense Philips-complex, van het kastje naar de muur gestuurd.

Ondertussen werd Willem, de echte Willem, gewaarschuwd. Hij werd naar een afgelegen magazijn gebracht, waar hij zich tussen kratten en machines verschool. Toen de kust veilig was, werd hij in een Philips-vrachtwagen verstopt en het terrein afgereden, rechtstreeks de vrijheid in.

De Duitsers gaven uiteindelijk gefrustreerd op. Ze hadden hun prooi niet gevonden, dankzij de moed en solidariteit van zijn collega's. Willem was ontsnapt, maar het gevaar was nog niet geweken. Het gezin zou moeten onderduiken om aan de klauwen van de SD te ontsnappen.

1939- 1945 ondertekend door Arthur Tedder.

This certificate is awarded to

W. M. K. de Vos

as a token of gratitude for and appreciation of the help given to the Sailors, Soldiers and Airmen of the British Commonwealth of Nations, which enabled them to escape from, or evade capture by the enemy.

Air Chief Marshal, Deputy Supreme Commander, Allied Expeditionary Force


Dit certificaat wordt toegekend aan

W.M.K. de Vos

als teken van dankbaarheid en waardering voor de hulp die werd verleend aan de matrozen, soldaten en piloten van het Britse Gemenebest, waardoor zij konden ontsnappen aan de vijand of gevangenneming konden voorkomen.
The President OF THE UNITED STATES OF AMERICA has directed me to express to

W. M. K. de VOS

the gratitude and appreciation of the American people for gallant service in assisling the escape of Allied soldiers from the enemy

DWIGHT D. EISENHOWER
General of the Army
Commanding General United States Forces European Theater

de dankbaarheid en waardering van het Amerikaanse volk voor de dappere dienst bij het helpen ontsnappen van geallieerde soldaten aan de vijand.
1945 Vragenlijst voor helpers van de Geallieerd personeel.


Contactpersoon Mr. P. Nijssen, Wilhelminastraat 59, Aalst.

Na de bevrijding

Na de oorlog ontving Willem dankbetuigingen van hoge geallieerde officieren, waaronder Arthur Tedder en generaal Eisenhower. Dit bewijst dat zijn bijdrage aan het verzet erkend werd.
Willem de Vos was een van de 4.870 Nederlanders die een Eisenhower certificaat ontvingen. Dit certificaat werd uitgereikt aan mensen die, op welke manier dan ook, geallieerde vliegtuigbemanningen tijdens de oorlog hebben bijgestaan.

De familie Vos heeft na de oorlog nog lang contact gehad met Leonard Venis. Van de andere piloten die ze geholpen hebben, is verder niets bekend.

Graag willen we meer weten komen over de rol van de familie Vos-Fairhurst als pilotenhelpers in Eindhoven. 

Extra informatie:

Willem Maarten Kornelis de Vos (10 februari 1889 - 10 december 1960)
Florence Patricia Fairhurst (17-3-1894 London - ? )
Willem is in 1949 directeur N.V. Mapro, opgericht met het doel het voortbrengen van producten in massafabricage op het gebied van metaalwaren en kunststoffen en het verhandelen van deze producten.

meer info over pilotenhelpers:
https://eindhoven4044.nl/4/PilotenhelpersEindhoven.pdf
https://eindhoven4044.nl/3/piloten_scan_papieren.html
https://eindhoven4044.nl/3/pilotenhulp.html
Harry Aarts https://eindhoven4044.nl/10/Aarts.html
Rien van Bruggen en Johanna van Bruggen-van Moorsel https://www.eindhoven4044.nl/50/rienvanbruggen.html (227 piloten) 

Nederlandse ontsnappingslijnen uit de Tweede Wereldoorlog https://wwii-netherlands-escape-lines.com/
Nederlandse Vereniging van Pilotenhelpers uit de Tweede Wereldoorlog: https://www.archieven.nl/nl/zoeken?miview=inv2&mivast=0&mizig=210&miadt=298&micode=810&milang=nl
Amerikaans archief: https://catalog.archives.gov/id/559463

Op 21 februari 1970 werd in Eindhoven besloten tot de oprichting van de Nederlandse Vereniging van Oud-pilotenhelpers uit de Tweede Wereldoorlog. Doel o.a het bieden van hulp in de geestelijke en sociale nood onder de oud-pilotenhelpers en nabestaanden van omgekomen helpers. 
Tijdschrift: The Escape : contactorgaan van de Nederlandse Vereniging van Pilotenhelpers uit de Tweede Wereldoorlog "The Escape", Uitgeven tussen 1970-2005, aanwezig bij NIOD 
extra info: https://www.oorlogsgetroffenen.nl/archiefvormer/The_Escape

Onze vereniging telt in 1970 322 geballoteerde leden. Leden, waarvan we weten, dat ze echt pilotenhelper zijn geweest. Of ze nu één of meerdere piloten over de grens hebben geholpen, maakt voor ons niets uit, omdat men ook voor het redden van één piloot de doodstraf riskeerde. Er moeten echter veel meer pilotenhelpers zijn geweest dan de thans als lid ingeschreven 322.

Volgens NIOD archiefbeschrijving: Pilotenhulp was een onderdeel van het verzet dat vooral in de zuidelijke provincies voorkwam. In totaal zijn er in Nederland 2500 Britse en 1750 Amerikaanse vliegtuigen neergestort. Van de vliegers die dit overleefden werden 6 van de 7 vrijwel direct na hun landing gearresteerd. De rest werd door 'goede' handen opgevangen. Schattingen van de aantallen piloten die zijn geholpen weer naar vrij gebied te komen lopen zeer uiteen. L. de Jong houdt het in zijn werk op meer dan 2500, anderen schatten het getal op iets boven de 1000, maar het meest waarschijnlijk is dat er gedurende de oorlog 600-625 piloten de Nederlands-Belgische grens zijn overgestoken. Uiteindelijk heeft van dit aantal 100-125 hun basis weer bereikt. Op het helpen van piloten stond de doodstraf. Voor hun verzetsdaad zijn in Nederland 150-175 verzetsstrijders gefusilleerd. Toch waren mensen gedurende de hele oorlog bereid hun leven in de waagschaal te stellen voor het helpen van de geallieerden, en ze naar vrij gebied te loodsen waar ze weer konden meehelpen met de strijd.

Literatuur
B. de Graaff, Schakels naar de vrijheid, pilotenhulp in Nederland tijdens de Tweede Wereldoorlog (Den Haag 1995)
G. Sonnemans jr. ed., Vluchtverhalen, jubileumboek van de Nederlandse vereniging van Allied Aircrew Helpers (Boxtel 1995)
meer boeken bij: https://eindhoven4044.nl/3/pilotenhulp.html