Philips verzet in het buitenland

Jan Zwartendijk (Rotterdam, 29 juli 1896 – overleden in Eindhoven, 14 september 1976)

Philips verzet in het buitenland

Weinig gegevens zijn bekend van verzetsdaden van Philips werknemers in het buitenland. Aantal hebben we kunnen achterhalen: Litouwen, Hongarije en Polen.

Naoorlogs heeft Jan Zwartendijk heeft de meeste aandacht kregen. Hij was Philips directeur in Litouwen en diplomaat. Aan het begin van de Tweede Wereldoorlog heeft hij in Litouwen duizenden Joden valse papieren verstrekt waardoor ze uit de handen van de Duitsers bleven. Lees volledige verhaal over hem op: https://www.eindhoven4044.nl/50/Zwartendijk.html

In Hongarije was Willem Adolf van Zalingen (05-07-1903 27-03-1945) belast met de verkooporganisatie van Philips. Als Directeur Philips te Budapest heeft hij veel verzetswerk verricht. Op een of andere manier is hij verraden aan de Duitsers. September 1944 is hij gevangen gezet, vanaf 14 november opgesloten in het concentratiekamp Dachau. Zijn kampnummer was 125743. Hij is daar op 27 maart 1945 overleden. Nederlands contact was de
Familie Munnikrode, Prins Albertlaan 7 Voorburg. Hij is getrouwd met Hermina Cecilia Rijneke. In 1927 was hij vertegenwoordiger van de Philipsfabrieken te Posen.
Documenten: https://collections.arolsen-archives.org
Bron: Vrije Philips Koerier nr. 45 september 1945.
https://eindhoven4044.nl/3/verzet_dl2_Philips1940_1944.html

Lolle Smit, was directeur van de Philips-vestiging in Roemenië.
Met gevaar voor eigen leven heeft de Heer Smit aan vele Nederlanders onderdak verleend, hen van geld voorzien en medewerking verleend om hen veilig over de grens te brengen.
Lees het gehele verhaal op: https://eindhoven4044.nl/50/Lolle-Smit.html

Nieuwe Philips radiofabriek in Polen in Warschau/Warszawa / 1937 - 1945

Philips in Polen

Philips heeft al sinds 1921 banden met Polen. In 1921 legde Anton Philips contacten met het bedrijf van de gebroeders Borkowski, waaraan hij de rol van distributeur van zijn producten in Polen toebedeelde. Het jaar daarop begon de productie van Philips-lampen (20-30 duizend stuks per dag) in een fabriek in Warschau. In 1927 begon het bedrijf met de productie van radiobuizen in Polen en drie jaar later met de verkoop van röntgenapparatuur. Het succes van deze onderneming resulteerde in de oprichting van Polski Roentgen Mueller GmbH. Op 2 december 1930 openden president Ignacy Mościcki en Anton Philips officieel een nieuwe lampen- en gloeilampenfabriek in Warschau. Op dat moment had Philips in Polen ruim 1.000 medewerkers in dienst. In 1934 begon de productie van radio-ontvangers in de Poolse Philips SA-fabriek in Warschau. Vanwege de toenemende vraag werd in 1937 een nieuwe radiofabriek gelanceerd. Na het uitbreken van de oorlog kwamen alle Philips-fabrieken geleidelijk onder Duits beheer. Na de oorlog onder communistisch beheer is

V.l.n.r.: Vice-premier en Minister van Financiën: E. Kwiatkowski; de Heer F.W. Walterscheid, Directeur der Poolse Philips Mij; de Heer Custers, Technisch Directeur der Poolse Philips Mij; Dr. Roman, Minister van Handel en Industrie; Dr. A. F. Philips.

1937: NIEUWE PHILIPS FABRIEK IN POLEN

Onder zeer grote belangstelling werd in Warschau de nieuwe uitbreiding van de Poolse Philips Maatschappij, een radioapparaatfabriek, in gebruik genomen.

Onder de aanwezigen bevonden zich talrijke hoge Poolse autoriteiten, waaronder de Minister van Financiën, tevens vice- president van de Ministerraad, de Minister van Handel en Industrie en de vice-Minister van Handel.

Aanwezig waren de Nederlandsche gezant, vergezeld van de Gezantschapsattaché en de Nederlandschen consul, alsmede Dr. A. F. Philips, President-Directeur, Ir. P. F. S. Otten. Directeur de heer O. М. E. Loupart en Ir. F. J. Philips, diverse onder-directeuren van N.V. Philips Gloeilampenfabrieken. Na de begroeting der gasten door Dr. Philips, die in zijn rede o.m. vermeldde, dat in 1922 te Selazna met 40 man personeel werd begonnen en dat thans 2000 arbeiders en beambten in de fabrieken der Poolse Philips Mij. werkzaam zijn, sprak de Minister van Handel en Industrie. Deze prees het organisatietalent, de energie en het initiatief der Poolse bedrijfsleiding en wees erop, hoe dit tevens getuigde van de zich zo gunstig ontwikkelende samenwerking tussen Polen en Nederland.

Nadat het nieuwe fabrieksgebouw door een bisschop van Warschau was ingewijd, werd het door alle gasten bezichtigd. Daarna werd tot laat in den avond een receptie gehouden, gevolgd door een diner, aangeboden te zijnen huize door Senator Karszo Siedlewski, Lid van den Raad van Beheer der Poolse Philips Mij., waaraan vele regeringspersonen deelnamen.

Bron: In en Om de Philipsfabrieken, december 1937

Foto F. W. Walterscheid, directeur Philips Polen tijdens de oorlogsjaren.
Foto met AI opgewaardeerd.

Fred W. Walterscheid,

De Hollandse kolonie

In Warschau waren aanwezig in 1944 de Directie van de N.V. Philipsfabrieken met hun vrouwen en kinderen, Verder zaten er een 60-tal Hollanders, die door de Duitsers gedwongen op Fort P (Bema) werkten aan reparaties. De directeur van de Philipsfabrieken Walterscheid was door de Duitsers aangesteld als leider van de Hollandse kolonie. Hij was van Oostenrijkse afkomst, doch genaturaliseerd Nederlander en beslist geen aanhanger van de nazi gedachte.

De rechterhand van Walterscheid en tevens 2e directeur was Piet van der Weide. Deze had in Polen diverse onderduikers in zijn woning. Verder waren top mensen de technisch directeur Ruibing en Arie Krijgsman.

Arie Krijgsman foto: https://www.philips.pl/c-e/sto-lat-philips.html

Oorlog en bezetting

Tijdens de oorlog zijn Philips-medewerkers actief geweest in het verzet en de bevrijding van de nazi-bezetting. Hoewel de fabriek in Warschau gedwongen werd voor het Derde Rijk te werken, was ze ook een sterk centrum van de strijd tegen de bezetter. Veel van de 2.500 werknemers van Philips behoorden tot het verzet en de Nederlandse directie van het bedrijf steunde de verzetsbeweging door de betrokkenen te beschermen. Al in de jaren veertig kende de Poolse regering in ballingschap in Londen organisator Arie Krijgsman het Zilveren Kruis van Verdienste met Zwaarden toe voor het helpen van het ondergrondse verzet. In 1995 ontvingen mede verzetsorganisators P. Th. van der Weide (Postuum) en Frederik W. Walterscheid (Postuum). Frederik is in 1948 overleden, op 58 jarige leeftijd) de Opstandelingenkruisen, uitgereikt tijdens de viering van het 80-jarig jubileum van Philips in Polen.
Werknemers van het "Wysocki-Philips" namen vanaf 1 augustus 1944, deel aan de gevechten tijdens de ( Powstanie Warszawskie ) ofwel de Opstand van Warschau. Tijdens en na deze opstand hebben de nazi’s de Philips fabrieksgebouwen grotendeels vernietigd. De opstand is door de Duitsers neergeslagen en het communistische regime vervolgde na de oorlog de opstandelingen. Pas na 1989 (o.a. na de val van de Berlijnse Muur) is de Opstand van Warschau weer in ere hersteld, ieder jaar op 1 augustus wordt de opstand officieel herdacht.

Charles L.J.F. Douw van der Krap (1908-1995)
Valse papieren uit Nederland, periode 1944, met extra poolse stempels verzorgd door Armia Krajowa (AK) op de naam Teunis Sülzle.

Een uit Nederlands-Indië afkomstige oud-marineofficier beschrijft in dit boek zijn belevenissen tijdens de Tweede Wereldoorlog. Na als jong luitenant-ter-zee bij de strijd betrokken te zijn geraakt in Rotterdam, belandt hij in de krijgsgevangenenkampen Juliusburg, Colditz en Stanislau. Eenmaal ontsnapt maakt hij de opstand in Warschau en de Slag om Arnhem mee, om zich daarna in Engeland weer bij de marine te melden. Een waargebeurd verhaal, waarin de realiteit soms stouter is dan de verbeelding.
Over zijn oorlogsbelevenissen schreef Engelandvaarder Douw van der Krap: "Contra de swastika : de strijd van een onverzettelijke Nederlandse marineofficier in bezet Europa, 1940-1945" (Bussum : Van Holkema & Warendorf, 1981)
Zijn Engelandvaarder dossier is hier te raadplegen vormt o.m. de basis voor zijn zeer leesbare boek met veel foto's.

Charles L.J.F. Douw van der Krap in Warschau

Charles schrijft in zijn boek situatie 1944: "Een van verzetsmensen van Armia Krajowa (AK)...waarschuwde ons zeer nadrukkelijk voor de Duitse terreurmethoden in Warschau. De joden uit het getto waren al uitgeroeid, de mensenjacht op de Polen was in volle gang. Lapanka's (straatovervallen) en straatexecuties waren aan de orde van de dag. Ze waren zeer verraderlijk en niemand wist ook maar bij benadering welke straat of welke wijk de volgende dag, of het volgende uur, aan de beurt was. Op deze wijze probeerden Gestapo en contraspionagediensten vat te krijgen op de Armia Krajowa (Poolse ondergrondse strijdkrachten) en het verzet van dappere jonge mannen en vrouwen te laten doodbloeden."

"De Pawiak (de strafgevangenis) en de Serbia (de vrouwengevangenis) zaten boordevol ongelukkigen, die tijdens de niet aflatende verhoren afschuwelijk werden gefolterd. Velen gaven de geest, vrijwel niemand kwam vrij. Wie toch door de Duitsers werd vrijgelaten, werd gewantrouwd en door de Armia Krajowa uitgestoten. Bijna elke week vonden op een of ander plein executies plaats; de dode lichamen bleven soms dagen- lang als afschrikwekkend voorbeeld liggen."

"Peter bekeek onze papieren met een glimlach. Hij was door de Armia Krajowa (AK) belast met de controle en distributie van vervalste identiteitspapieren en hij vond dat mijn Ausweis, dat toch zo goed had dienst gedaan, moest worden vernietigd. Onze paspoorten achtte hij deugdelijk, maar er ontbraken de nodige "Sichtvermerken" aan, zoals stempels van grensovergangen en het stempel van de Sicherheitsdienst in het district Warschau. Peter zegde ons betere papieren toe en verbood ons nogmaals de straat op te gaan, althans zonder geleide. Hij liet er geen twijfel over bestaan, dat zodra een van ons aanleiding tot een gevaarlijke situatie zou geven de AK elk contact met ons zou verbreken. Het parool luidde: het groepsbelang ging boven het individueel belang."

Philips Polen - Warschau adjunct-directeur Kees de Jong. AI bewerkte foto.

Kees de Jong

Adjunct-directeur was Kees de Jong, chef van de accountantsafdeling. Bij Philips werd behoorlijk gesaboteerd en men voerde een geslepen politiek. De Jong was de man die alle risico's nam en heeft heel veel goed werk gedaan. Hij verzorgde ook onderdak voor Charles Douw van der Krap. De Jong kon regelmatig naar Nederland reizen en zorgde dat Charles een paspoort op de naam Teunis Sülzle kreeg. Hiermee kon Douw van der Krap, veilig naar Nederland reizen.

Willem de Jonge in 1980

Willem de Jonge in Warschau

Tijdens de Duitse bezetting, 1939-1945, was W.A. de Jonge ook in de beginjaren in Polen, in dienst van Philips. In 1980 geeft hij, als 75 jarige, een interview aan het Eindhovens Dagblad. Van zijn vrouw en dochter mag hij niet vertellen wat hij heeft meegemaakt in Warschau. Onder het kopje "oorlogstijd" staat, hetgeen journalist Karel Kersten uit andere bronnen heeft gevonden, o.a. wat hij de beginjaren in Warschau heeft meegemaakt. "Hij heeft moeilijke onderhandelingen met de Duitsers heeft gevoerd, die hebben geresulteerd in een betrekkelijke zelfstandigheid van het "Wysocki-Philips" concern, ook in de oorlogstijd." Ook blijkt dat De Jonge een rol in het verzet heeft gespeeld. Hij steunde Nationaal Steun Fonds (NSF) en beheerde de "zwarte kas" van Philips, waarmee illegale activiteiten werden ondersteund.
Willem de Jonge praat er niet over, maar iets van wat hem beweegt blijkt uit zijn opmerking, "dat hij nooit in Duitsland op vakantie zal gaan en nooit in een Duitse auto zal rijden."

Artikel Eindhovens Dagblad: Willem de Jonge, ex-topman Philips, 75 jaar

Artikel Eindhovens Dagblad: Willem de Jonge, ex-topman Philips, 75 jaar.

De heer W. A. de Jonge benoemd tot vicepresident PHILIPS' GLOEILAMPEN
DE HEER W. A. DE JONGE, lid van de raad van bestuur van Philips Gloeilampenfabrieken, die door het college van commissarissen is benoemd tot lid van het presidium en daarmede tevens tot vice-president van de vennootschap. De heer De Jonge werd op 9 oktober 1905 te Almelo geboren. Op 28 januari 1928 trad hij in dienst van Philips. In 1950 werd hij benoemd tot secretaris der N.V., in 1952 tot directeur van „financiële zaken" en in 1954 tot lid van de raad van bestuur. bron: Algemeen Handelsblad 13-5-1960