Engelandvaarders

Wie is een Engelandvaarder ?

Engelandvaarder is in Nederland de erenaam voor alle mannen en vrouwen die tijdens de Tweede Wereldoorlog (1939-1945), na de capitulatie van de Nederlandse strijdkrachten op 15 mei 1940 en vóór de geallieerde invasie in Normandië op 6 juni 1944 (D-Day), uit bezet gebied wisten te ontsnappen. Hun doel was om zich in Engeland of ander geallieerd gebied bij de geallieerde strijdkrachten aan te sluiten en actief deel te nemen aan de strijd tegen de vijand (Duitsland, Italië, Japan).

Ongeveer 2100 Nederlandse mannen en vrouwen bereikten, na veel moeilijkheden te hebben overwonnen, Engeland of ander geallieerd gebied. Van hen dienden er 332 bij de landmacht, 118 bij de luchtmacht, 397 bij de marine, 176 bij het KNIL, 164 bij de koopvaardij, 111 als geheim agent en 129 bij de overheid in Londen.

Een aanzienlijk aantal mannen en vrouwen is echter omgekomen tijdens de ontsnapping of werd gearresteerd. Enkelen werden gefusilleerd, de meesten werden afgevoerd naar een concentratiekamp.

In Engeland werden de Engelandvaarders verhoord door de Britse veiligheidsdienst MI5 en vervolgens door de Nederlandse veiligheidsdienst. Deze ondervragingen vonden plaats in een oud schoolgebouw in Londen, de Patriotic School.

Nadat hun politieke betrouwbaarheid was vastgesteld, werden de Engelandvaarders ook nog uitgebreid ondervraagd door ambtenaren van de ministeries in Londen. Hun vragen gingen over de toestand in bezet Nederland, de locaties van de Duitse troepen, de stemming onder de bevolking, de namen van NSB'ers die samenwerkten met de bezetter, enzovoort. Doordat de Engelandvaarders lang onderweg waren, was hun informatie vaak niet actueel.

De verhoren van de Nederlandse veiligheidsdienst zijn bewaard gebleven. Deze verhoren vormen de basis van de index 'Reizen van Engelandvaarders'. De verhoren zijn nu online te bekijken. Het archief 'Engelandvaarders 1940-1945' is sinds 21 maart 2024 (gedeeltelijk) digitaal openbaar en doorzoekbaar.

Nationaal archief is: https://www.nationaalarchief.nl/onderzoeken/zoekhulpen/engelandvaarders-1940-1945

Engelandvaarders vertrokken vanuit Nederland meestal via België, Frankrijk en Spanje naar Engeland. Sommigen reisden via Zweden of Zwitserland, en een klein deel stak rechtstreeks de Noordzee over. Velen bereikten de vrijheid niet.
De tocht via de Spaanse route duurde vaak een jaar, omdat Engelandvaarders daar soms maandenlang gevangen werden gehouden.

De Eindhovense Engelandvaarders

* uitgebreid verhaal en aparte webpagina
Andriesse, Hartog Napoleon 1-4-1921
Bergh van den, Frans 4-11-1906
Boomen van den, Thomas Johannes 1-7-1919
Elias, Adolf 6-5-1906
Elias, Matthias 23-1-1903
Fremery de, Henri 27-7-1912
Fuldauer, Herman 4-4-1917 (* zie Roostenlaan 99)
Goldstein, Frits 22-10-1921
Jongh de, Hans Rolf 21-101921
Kreffer, Gerardus Johannes 4-1-1921
* Linthorst Homan, Henri Peter 29-5-1905
Pampus van, Wilhelmus Carolus Josephus 6-9-1918
Pon du, Huibert Jan 28-10-1910
Punt, Laurentus 13-10-1918 (Valkenswaard)
* Putt van der, Floris Edmond Marie 25-3-1921
* Schreinemachers, Willem Jan 6-1-1910
* Thomann, Arnold Eugène Marie 2-10-1924
* Vilijn, Johannes Abraham 15-8-1920

Vluchtelingenzorg in Spanje 1940 - 1945

Tijdens de Tweede Wereldoorlog probeerden veel vervolgden en verzetsstrijders via Spanje naar vrij gebied te vluchten. Vanuit Nederland vertrokken vluchtelingen, die doorreisden naar Noord- en Zuid-Amerika, en Engelandvaarders, die naar Groot-Brittannië wilden om daar dienst te nemen in het Britse leger. Het was mogelijk om een doorreisvisum te bemachtigen, maar dit gold niet voor personen tussen de 18 en 41 jaar. Deze personen, die illegaal de grens overstaken, werden aan de zuidkant van de Pyreneeën opgevangen door grenspatrouilles en in interneringskampen geplaatst.

De ambassade in Madrid had het moeilijk. Er was een personeelstekort, omdat er geen nieuw personeel kon komen. Veel Engelandvaarders kwamen langs in de hoop dat de ambassade hen direct aan een visum kon helpen, maar dat viel tegen. Ook kon de ambassade weinig doen voor de opgepakte Engelandvaarders in de kampen. Leden van de Engelse ambassade konden meer doen, omdat Engeland niet door de Duitsers bezet was.

C. H. J. Schuller tot Peursum was gezant, de diplomatieke vertegenwoordiger van de Nederlandse regering in Spanje, en zijn tweede man was jhr. mr. Ernest van Panhuys.

De opvang van vluchtelingen was, volgens Schuller, een taak van het consulaat-generaal. Vanuit het gezantschap hield gezantschapsraad Van Panhuys wel toezicht op het consulaat-generaal en de werkzaamheden voor vluchtelingen, maar die controle was niet erg strikt. Het gezantschap moest zich inspannen om ervoor te zorgen dat de vluchtelingen zo snel mogelijk de kampen konden verlaten en naar vrij gebied konden gaan. Vanwege gebrekkige coördinatie tussen het gezantschap en het consulaat-generaal verliep de hulp aan de vluchtelingen chaotisch. In tegenstelling tot geïnterneerden van andere nationaliteiten, kregen de Nederlanders in de kampen en gevangenissen weinig hulpgoederen, zoals kleding en voedsel, van het gezantschap. Bovendien bleven zij veel langer in de kampen dan anderen. Het Nederlandse gezantschap leek weinig begaan met het lot van zijn landgenoten in gevangenschap. Jongemannen die ontsnapten en bij het gezantschap of het consulaat-generaal in Madrid papieren wilden bemachtigen om via Portugal naar Groot-Brittannië te gaan, werden onheus behandeld en als 'brutale jongens' weggestuurd.
Kort na zijn aankomst in Engeland informeert Mr. H.P. (Harry) Linthorst Homan de regering over zijn slechte ervaringen tijdens zijn tocht door Spanje. Het betreft met name de moeizame doorstroming van Engelandvaarders. Na een inventarisatie van de problemen besluit Somer, het hoofd van het Bureau Inlichtingen (BI), in 1943, om de opvang van Engelandvaarders in Madrid te verbeteren. Daartoe opent het BI een dependance in Madrid. Mr. Harry Linthorst Homan, die dan werkzaam is als ambtenaar bij het Ministerie van Binnenlandse Zaken van de Nederlandse regering in ballingschap, krijgt de leiding over de Buitenpost Madrid.

De situatie was des te opmerkelijker, omdat Nederland überhaupt een gezantschap in Spanje had, terwijl de andere landen, die geen protocollaire vernederingen wilden ondergaan en zich hadden teruggetrokken, wel adequate hulp boden aan hun gestrande landgenoten.

Na afloop van de oorlog werd een onderzoek ingesteld naar het verloop van de vluchtelingenopvang in onder andere Spanje. De conclusie van het onderzoeksrapport van de Enquêtecommissie Regeringsbeleid 1940-1945 was dat de Nederlandse vertegenwoordiging in Spanje gefaald had: er was te weinig tact en persoonlijke belangstelling te bespeuren bij de diplomaten die betrokken waren bij de hulpverlening aan uitgeweken landgenoten. De commissie stelt dat het de gezantschapsraad niet bepaald aan goede wil ontbrak, maar dat jhr. mr. W. E. van Panhuys klaarblijkelijk niet tegen zijn taak opgewassen was en tekortschoot in effectieve hulpverlening aan de Nederlandse uitgewekenen. Er moet echter in aanmerking worden genomen dat zijn taak in deze zeer bijzondere omstandigheden zeer zwaar was, aldus de commissie.
Bron: https://www.nationaalarchief.nl/onderzoeken/archief/2.05.286/download/pdf en Het Vrije Volk, 13 februari 1964.
https://nl.wikisage.org/wiki/Cornelis_Hendrik_Joan_Schuller_tot_Peursum

Lijst uit 1980 van Brabantse Engelandvaarders.

Bron: De Schakel van 3 -1980: https://deschakel.museumserver.nl/pdfs/1980-03-SCHAKEL.pdf

Aalst, Th. van, Veilig Oort 76, 5531 XO Bladel

Aanholt, W.M.s.K. van, Bredaseweg 23, 4881 DC Zundert

Arkel, J., Kannelustweg 4, 5735EK Aarle-Rixtel

Asselberghs, E. Floralaan-West 298, 5644 BP Eindhoven

Beveren, F.J. van, P. Theeuwenlaan 14, 5591EJ Heeze

Boluijt, F.M., Wikkelaan 21, 4621 CB Bergen op Zoom

Bossche, L.J. van den, Mgr. Frenckenstraat 13, 4631EJ Hooger-Heide

Dalmeijer, W.H.M., Lijster bes laan 7, 5263 EP Vught

Dam, C.J.K. van, Kerkstraat 1D9 , 5126 GB Gilze

Ensink, G.L., Irenelaan 7, 5583 AD Aalst

Fremery, H. de, Postbus 6049, 5600 HA Eindhoven

Van der Heyden, P.L. , Vondellaan 32, 4873 EL Etten-Leur

Goor-Poak , Mevr. E.S. v, Eikendonck, Apt. 46, 5261BN Vught

Grisnigt, R.A., Canadalaan 25, 4631 NT Hoogerheide

Hamers, A.G., Durendaelweg 6, 5056 ZA Berkel-Enschot

Hartland, W.J., Heezerweg 460, 5646 LC Eindhoven

Heezemans, A.W. , Hace Alg. Handelsonderneming, Hooghuisstraat. 5 ·, 5611 GS Eindhoven

Heijden, A.van der, Lodewijk Napoleonlaan 163, 4904LJ Oosterhout

Helder, L.H., Geert Grootestraat 53, 5643 RC Eindhoven

Herbrink, A.M., De Foes 23, 5581 AP Waalre

Hummelman, F.L., Comm. de Quaylaan 244, 5224 CX Den Bosch

Idema, A.M., Gripkeshof 29, 4661 VX Halsteren

Kouwenberg, J.M., Vorenseindseweg 1D5, 4714 RG Sprundel

Lazeroms, A.R.W,, Paukenstraat 63, 5402 HJ Uden

Lieneman, H.J., St Odastraat 7, 5614 AL Eindhoven

Loon, J. van, Augustalaan 268, 4615 HW Bergen op Zoom

Mandos, M.J., Rapelenburglaan 25, 5654 AP Eindhoven

Meulen, H.J.van der, Reinoutlaan 482, 5665 AL Geldrop

Monchen, A.F., Brabantlaan 16, 4817 JW Breda

Oord, P. van, Pater Visserslaan 14, 5464 RB Veghel

Pannenborg, A,.E., Stationsstraat 46, 5664 AT Geldrop

Peer, J.A. van, Kennedylaan 9, 5121 AA Rijen

Puckel, W.A .. , Rontgenlaan 3, 5691 GK Son

Raaijmakers, A.J.M. , Livornostraat 35, 5632 TM Eindhoven

Remmen, Corn.J. van, Luciadonk 31, 4707 VK Roosendaal

Reijnders, B., Rapelenburglaan 26, 5654 AR Eindhoven

Rijsewijk, A.A.M. van, Beverweg 36, 4817 LM Breda

Ritmeester, S.A., Coornhertlaan 12, 5615 EK Eindhoven

Sjoerdsma, s., Paukenstraat 7, 5402 HH Uden

Smulders, A.M., Hoosemansstraat 2, 5094 GC Lage Mierde

Streef, J., Dr Kuyperlaan 42, 5142 TD Waalwijk

Sutherland, M.A.C., Draaiboomstraat 32, 5503 SC Veldhoven

Visser, W,.A.M., Dorpsstraat 12a, 5561 AS Riethoven

Recht door zee

Over de laatste Engelandvaart en het einde van Nederlands-Indië door Borre Winckel

Nooit eerder werd een Engelandvaart zo gedetailleerd beschreven als in het boek ‘Recht door Zee - Over de laatste Engelandvaart en het einde van NederlandschIndië’ van Borre Winckel. Twaalf jaar van onderzoek in archieven en interviews met tientallen betrokkenen leidden tot een reconstructie van tocht die zijn vader Flip
Winckel, ‘oom’ Hein Fuchter, Henk Baxmeier, John Osten en Edzard Moddemeijer op 23 februari 1944 naar Engeland maakten. Het was de enige in dat jaar geslaagde Engelandvaart rechtstreeks over de Noordzee. Winckel laat de onderlinge spanningen tijdens de voorbereiding en op zee niet onvermeld. Met distantie beschrijft hij hoe de jongens daarop reageerden en hoe zij bij de geallieerde strijdmacht ieder hun eigen weg gingen.
Dit boek is een eerbetoon aan de vele ‘gewone’ Nederlanders die Engelandvaarders met gevaar voor eigen leven hielpen bij hun tocht naar de vrije wereld. Voor wie een van de boeiendste aspecten van de Duitse bezetting van Nederland wil doorgronden is dit boek een must. Het wordt uitgegeven door het museum en is vanaf 2021
verkrijgbaar. Voor informatie: info@museumengelandvaarders.nl. ISBN-13 ‏ : ‎ 979-8655685499, 438 pagina's