27 februari 1944
Voetbalwedstrijden waren voor de Duitsers een goede gelegenheid voor een razzia om onderduikers op te pakken en mannen af te voeren als dwangarbeiders.Een beschrijving van een razzia die plaatsvond tijdens een voetbalwedstrijd tussen PSV en Longa in Eindhoven op 27 februari 1944. De Duitse bezetters gebruikten sportevenementen om onderduikers en mannen voor dwangarbeid op te pakken. Ondanks waarschuwingen van verzetsgroepen zaten 20.000 toeschouwers na de wedstrijd vast in het stadion. Hoewel er paniek uitbrak, werden er die dag uiteindelijk geen arrestaties verricht doordat omstanders, spelers en politieagenten, de ontsnapping van gezochte mannen mogelijk maakten. Het verhaal bevat ooggetuigenverslagen, krantenartikelen en historische foto's en documenten die de gebeurtenis reconstrueren en het creatieve verzet van de bevolking illustreert.
Waarschuwingsberichten, bezoek geen bioscopen, cafés, voetbalwedstrijden enz.
‘Leren we het dan nooit?’ verzuchtte het communistische blad De Waarheid in 1943 na geruchten over honderden arrestaties bij een sportevenement. ‘De illegale pers heeft voortdurend gewaarschuwd en toch vliegen ze er steeds weer in!’
Zie bij de bronnen voor een link naar deze artikelen.
Voor de bezetter een gouden kans om de jacht op onderduikers te openen. Er waren razzia’s bij voetbalwedstrijden in Den Haag, Nijmegen, Rotterdam, Sneek en Wageningen. Ook in Eindhoven zaten 20.000 toeschouwers in de val na afloop van de wedstrijd tussen PSV en Longa op 27 februari 1944. Duitse soldaten en NSB'ers in dienst bij de landwacht hadden de omgeving van het PSV-stadion afgegrendeld om mannen op te pakken die probeerden te ontsnappen aan de Arbeitseinsatz, de dwangarbeid in Duitsland.
De paniek was groot, want onder het publiek zaten inderdaad onderduikers, zoals er bij zoveel wedstrijden in die tijd mensen hun leven waagden voor wat afleiding tijdens die uitzichtloze eenzaamheid. Bij het tachtigjarige jubileum van PSV in 1993 vertelde Wim Wich erover in het radioprogramma Vrijdag Sport, als auteur van het jubileumboek: “Er schijnen mensen geweest te zijn, die eigenlijk in Duitsland hadden moeten zijn en die ondergedoken zaten. Die hebben in kleren van hun vrouw het stadion verlaten.”
Buiten het stadion verzamelden de Duitsers iedereen voor een controle, tot ongeveer half acht ’s avonds, toen het allang donker was. Voor zover bekend werd niemand meegenomen, vooral omdat er toch ook aardig wat mensen op creatieve wijze waren ontsnapt. Dat neemt niet weg dat de betrokkenen in doodsangst moeten zijn geweest, niet wetende wat hun lot zou zijn.
Bron: https://sportgeschiedenis.nl/sporten/voetbal/duizenden-psv-supporters-in-doodsangst-unieke-foto-van-duitse-razzia-in-1944/
PSV sportpark periode 1950, maar de situatie is nog hetzelfde als tijdens de oorlogsjaren.
De lichtmasten in de volksmond "de vliegenmeppers" zijn in 1958 geplaatst bij het PSV terrein.
Foto: Regionaal Historisch Centrum Eindhoven.
Een aantal politiemensen laat de onderduikers ontsnappen door een poort te openen, volgens onderduiker en Philips technicus P .Verbeek.
Het dagblad van het Zuiden, onder Duitse controle, schrijft niets over de razzia. De krantenkop van het artikel is: "PSV zet haar triomfantelijke zegetocht voort, kampioenskandidaat Longa met 2-1 verslagen" en het artikel eindigt met: "PSV won op deze wijze een zeldzaam spannende en sensationele wedstrijd" De bezoekers hebben er een andere belevenis aan overgehouden: misschien wel een dubbele overwinning.
Philips technicus P .Verbeek, was verplicht in Berlijn tewerkgesteld als een onderdeel van de Arbeitseinsatz. Hij besloot, tijdens een verlof in augustus 1943, om niet meer terug te keren naar "het vervloekte land der Edelgermanen" zoals hij dat na de oorlog beschreef. Hij heeft in Eindhoven een aantal valse documenten geregeld en de diverse oproepen om terug te keren naar "Moffenland" genegeerd. Hij was een onderduiker geworden.
Hij beschrijft zijn belevenissen tijdens de razzia:
"Na lange tijd geen film of voetbalwedstrijd gezien te hebben, toog ik op zondagmiddag [27 febr. 1944] naar het Philips Sportpark om daar een belangrijke wedstrijd te gaan zien." Het was de wedstrijd PSV - Longa. De spanning zat er volop in bij spelers en publiek, dus bij mij ook. Toen de wedstrijd voor de roodwitten een overwinning werd (Philips won met 2-1) was het feest in de Philipsstad. Maar de vreugde werd heel gauw getemperd, toen een stem door de luidsprekers het nieuws de wereld in zond: "Alle mannen boven de achttien jaar moeten in het sportpark blijven". Wie had enkele uren van tevoren gedacht, dat die boeven van de NSB'ers heel het terrein zouden isoleren? Maar het was hun gelukt en wij zaten als muizen in de val. Nu was het de kunst om er weer uit te komen, en na enkele uren (het was lekker beginnen te sneeuwen) zijn we dan bevrijd door enige agenten (niet clubleden) die ons gauw door een andere poort de vrijheid teruggaven.
Zo ben ik nog precies tussen de vingers van dat uitschot doorgeglipt. Ik ging naar huis met de belofte, voorlopig geen voetbalwedstrijden meer bij te wonen.
Bron en andere verhalen: https://www.eindhoven4044.nl/10/Philips-berlijn.html
PSV sportpark periode 1930?
Foto: De Razzia is ondermeer georganiseerd door Arbeits Kontrolle Dienst met Landwachters zoals Marinus Meelen in dienst van de Duitse bezetters.
Intussen was het gaan sneeuwen en het veld werd bijna onbespeelbaar.
Verslag razzia en foto PSV-speler Piet Bakkers
Bron: Eindhovensch dagblad 22-10-1960
PSV-speler Piet Bakers was een van de spelers die op het veld stond en de voetbal razzia daardoor ook persoonlijk meemaakte. Aan de hand van een dagboek en gesprek met het Eindhovens Dagblad vertelt hij in 1960 hoe vier onderduikers de dans ontsprongen.
De wedstrijd PSV-Longa vormde voor de toenmalige NSB-politiecommissaris een prachtige gelegenheid om een razzia te laten houden. Toen de wedstrijd begonnen was, werd via de luidsprekers bekend gemaakt dat niemand het veld meer mocht verlaten, voordat er controle op iedereens persoonsbewijs was uitgeoefend. Terwijl men dit omriep begonnen de aanwezigen te schreeuwen dat horen en zien verging en niemand kon precies verstaan wat er eigenlijk gezegd werd.
De wedstrijd zelf verliep onder enorme spanning, trouwens door PSV gewonnen en kwam door een beter doelgemiddelde aan de top van de ranglijst. Intussen was het gaan sneeuwen en het veld werd bijna onbespeelbaar. De spelers mochten na de wedstrijd door een achterpoort het terrein verlaten, omdat daar toch geen onderduikers bij waren!" Echter vier onderduikers verstopte zich tussen de spelers en ontsnapte op deze manier aan gevangenneming.
Piet Bakers vertelt verder; "Het arme publiek werd echter vast gehouden tot zeven uur, ’s avond en onder bedreiging van vuurwapens werd het in bedwang gehouden. Slechts drie mannen was het resultaat van deze razzia en deze drie werden later ook nog vrijgelaten, omdat bleek dat zij op een z.g. „Wehrmachtsbetrieb” werkzaam waren. Het terrein was er bekaaid af gekomen; alle planten heggen en bloemen alsmede controlehokjes werden vertrapt. Nol Vermeulen, de terreinknecht heeft heel wat moeite gehad om het weer in orde te krijgen."
Sleutels van het PSV sportpark.
Samengestelde afbeelding: oude sleutels en het logo PSV 1937 -1948
De negentig jarige Gerda Damen-Vermeulen vertelt aan het Eindhovens Dagblad in 2024 dat haar vader Nol Vermeulen, als terreinknecht bij PSV in dienst was. De familie Vermeulen woonde in de PSV beheerderswoning tijdens de Tweede Wereldoorlog op het Philips Sportpark. Haar vader bezat alle sleutels van het sportpark.
Ze vertel dat een tiental jongens, via de achterdeur door ons huis in zijn gevlucht. Bij hun in huis was ook een goede politieman Reinder Weis "in de kost". Deze ging buiten staan met de melding tegen de Duitsers en NSB’ers dat er niemand in mocht. Ondertussen lagen er onder zijn eigen bed diverse jongens verstopt. Maar ook in kasten en in onze kelder verstopten zij zich.”
Verder vertelt Gerda: ,,Er waren meer plekken op het sportpark waar ondergedoken jongens zich konden verstoppen. Onder de overdekte zittribune waren twee kleedkamers, een scheidsrechterskamer, een ballenhok, een materiaalhok en de kantine. In de kleedkamers had je van die plafondplaten hangen, daarboven hebben een paar jongens zich ook verscholen. En het ballenhok kon je van binnenuit op slot doen. Daar zat natuurlijk zogenaamd niemand in. De kantine onder de tribune had een keuken. Daar stonden van die grote werktafels, daar zaten ook jongens onder verscholen.”
Bron ED 27 febr. 2024, online artikel
Een ander onaangenaam geval was dat van Marinus Meelen (27-9-1893), onderbaas bij N.V. Philips te Eindhoven, die lid was van NSB, Germaanse SS, NDK en NAF op zijn naam had staan. Het lidmaatschap van de Germaanse SS ontkende hij. Als lid van de Landwacht nam hij deel aan razzia’s, onder andere in 1944 in de omgeving van de Trompstraat in Eindhoven. Ook bij het controleren van persoonsbewijzen toonde hij zich zeer actief. Door verraad van de kant van Meelen werd zekere Maarten Hekelaar wegens anti-Duitse gezindheid tot langdurige gevangenisstraf veroordeeld.
Ook was Marinus Meelen aanwezig bij de verraderlijke afzetting van het PSV terrein na afloop van de wedstrijd PSV - Longa. Als Landwachter was Meelen gewapend met een jachtgeweer en droeg hij de beruchte band om zijn arm. Met een revolver hield hij mensen in bedwang, die door hem werden aangehouden. Iemand, die door Marinus Meelen was aangehouden, herkende deze na de bevrijding te Culemborg en liet hem daar door de politie arresteren. Langzaamaan werd het op de publieke tribune [van het Eindhovens Tribunaal] doodstil, toen de voorzitter steeds nieuwe, zwaar belastende, getuigenverklaringen voorlas van personen, die door Meelen waren aangehouden en gebrutaliseerd. Ook in de buurt van de Van Kinsbergenstraat en in de Woenselsestraat had Meelen aan razzia’s deelgenomen. Zijn fanatieke optreden leverde hem een bevordering in juni 1944 tot "Rottenleider" op en na de oorlog een gevangenisstraf.
Het tribunaal veroordeelde hem: een internering tot 1 december 1950 en verlies van de kiesrechten. Hij zit ondermeer vast in kamp Vught.
Bron: Eindhovensch dagblad 22-5-1947.
PSV Station in 1942
Een stilstaand beeld uit de filmbeelden [YouTube] tijdens de Engelse aanval zijn gemaakt. De bommen vallen 1 á 2 seconden later in het centrum van Eindhoven.
Het Sinterklaasbombardement begon op zondag om 12.30 in Eindhoven. PSV speelde gelukkig die zondag niet, anders waren er veel meer mensen in het centrum geweest en slachtoffers gevallen. PSV had al op zaterdag 5 december thuis gespeeld tegen Spekholzerheide ofwel Spekheide. Eigenlijk was de clubnaam SV Juliana maar door de Duitse bezetter verboden. Men moest spelen onder de plaatsnaam van de club. Spekholzerheide was toentertijd een dorp bij Kerkrade. Een verwijzing naar namen van het Koninklijk Huis was sinds 1942 niet meer toegestaan.
De wedstrijd tussen EVV Eindhoven – Maurits, die wel op zondag 6 december speelden aan de Aalsterweg, werd afgelast door de bombardementen en branden in de binnenstad. Ook de wedstrijd RPC 3 - SPC 3 (Sportvereeniging Picus) werd gestaakt.
Bronnen
Vrij Nederland 5-2-1944: Bezoekt geen bioscopen
De waarheid 5-5-1944 ONDERDUIKERS OPGEPAST!!!
De waarheid 17-5-1944 Neptunus-H.V.V.
Bij de voetbalwedstrijd Neptunus-H.V.V. wilde de Landwacht een razzia houden. Aanvankelijk slaagden zij er in een vijftal onverstandige onderduikers te grijpen. Het publiek keerde zich daarop in grote massa daadwerkelijk tegen de volksverraders, met het gevolg dat deze rake klappen te incasseren kregen. Hun krijgshaftig gedragen geweren werden vernield, hun dappere ogen zwaar beschadigd. De reeds gemaakte gevangenen werden bevrijd. Eerst toen er versterking aanrukte, geraakten zij uit de benauwenis en kon de controle zo en zo kwaad als het ging worden voortgezet. Wel worden nog enige arrestanten gemaakt, maar de "buit” was aanzienlijk verminderd, terwijl de Rotterdammers een voorbeeld hadden gesteld hoe men de "Landwacht" behandelen moet.
Eindhovensch dagblad 22-5-1947 Het Eindhovens Tribunaal: zware straffen voor zware gevallen (zoals landwachter Meelen)
"En waar heb jij gezeten?" Het is een verzameling verslagen, zeer verschillend van lengte, van een aantal Philips-technici, die allen gewerkt hebben bij de Berliner Maschinenbau Aktien Gesellschaft Schwartzkopff.
Dit gestencild werkje is online leesbaar, o.a. het PSV verhaal P .Verbeek op pagina 55 (Dagboeken-NIOD)
Sportgeschiedenis.nl https://sportgeschiedenis.nl/sporten/voetbal/duizenden-psv-supporters-in-doodsangst-unieke-foto-van-duitse-razzia-in-1944
https://www.rhc-eindhoven.nl
Foto razzia 20096 Beeld- en geluidcollectie Regionaal Historisch Centrum Eindhoven
Foto razzia 64929 Beeld- en geluidcollectie Regionaal Historisch Centrum Eindhoven
Meer over Arbeits Kontrolle Dienst / Landwachters en Duitse Preventieve politie Eindhoven: https://www.eindhoven4044.nl/8/politie-eindhoven-oorlogsjaren.html
Diverse kranten artikelen Eindhovensch Dagblad via www.delpher.nl
PSV verhalen op deze site:
Voetballer en verzetsman Ad van Eerd https://eindhoven4044.nl/5/eerd.html
Oorlogshonden keuring https://www.eindhoven4044.nl/10/oorlogshonden.html
Arie Voorwinde in verzet en 1e naoorlogse voorzitter van PSV : https://www.eindhoven4044.nl/50/Voorwinde.html
Jaap Hamming (PSV) https://eindhoven4044.nl/50/Hamming.html
Ton van Anrooy voorzitter PSV 1939 / verzet https://eindhoven4044.nl/8/gewone-leven.html
Artikel Eindhovens dagblad 18 sept 2021: PSV na de oorlog: leden verloren, helden opgestaan
Voor abonnees van het ED:
https://krant.ed.nl/titles/eindhovensdagblad/7156/publications/12071/pages/50
Voor DPG abonnees :
https://www.ed.nl/home/na-de-bevrijding-was-psv-niet-meer-de-oude-leden-kwamen-om-in-de-oorlog-maar-ook-helden-stonden-op~a43c1f9d/
'Bij de razzia verstopten zich tien jongens in ons huis' Eindhovens dagblad 27 februari 2024
(Pagina 3) https://www.ed.nl/eindhoven/gerda-woont-sinds-oorlog-naast-psv-stadion-en-herinnert-zich-razzia-van-1944-nog-tien-jongens-verstopten-zich-bij-ons~a963830e/
Joris Kaper kondigde in 2021 een boek aan over: PSV in oorlogstijd, wanneer het boek verschijnt is onduidelijk. Mogelijk verschijnt het boek in 2024 als Eindhoven 80 jaar is bevrijd of mei 2025, Nederland is dan 80 jaar vrij van Duitse bezetting.
Joris heeft tijdens zijn onderzoek veel gebruik gemaakt van 500 verzetsnamen, Philips mensen in verzet enz. van deze website.
https://joriskaper.nl/nieuw-boek-psv-in-de-tweede-wereldoorlog
Sportvereniging Longa ( Lichamelijke Ontspanning Na Gedane Arbeid '30): https://nl.wikipedia.org/wiki/Longa_%2730
https://nl.wikipedia.org/wiki/Razzia
Volledige verhaal Philips technicus P .Verbeek: https://www.eindhoven4044.nl/10/Philips-berlijn.html
Dagboek PSV-speler Piet Bakers: https://www.delpher.nl/nl/kranten/results?query=+%22Piet+Bakers%22+dagboek&coll=ddd&sortfield=datedesc
Eindhovense Frans Gruijters is als 15 jarige aanwezig bij de razzia, zijn vader die als 40 jarige opgepakt kan worden, ontsnapt aan gevangenneming, hoe wordt niet duidelijk in het verhaal: https://inmijnbuurt.org/verhalen/de-straat-was-een-vuurzee-eruit-eruit-eruit-riep-mama
Tijdens de Tweede Wereldoorlog was voetbal in Nederland niet zomaar een spel, maar een activiteit die verweven was met de gevaren en complexiteit van het leven onder Duitse bezetting.
Voetbalwedstrijden boden de Duitsers een uitgelezen kans om razzia's uit te voeren, onderduikers op te pakken en mannen te dwingen tot dwangarbeid. Deze tactiek was zo wijdverbreid dat verzetsgroepen mensen regelmatig waarschuwden om weg te blijven van stadions.
Ondanks de risico's bleven veel Nederlanders voetbalwedstrijden bezoeken, op zoek naar een beetje afleiding en een gevoel van normaliteit in een onzekere tijd. Deze wedstrijden boden een glimp van hoop en saamhorigheid in een tijd van onderdrukking.
Een voorbeeld hiervan is de razzia tijdens de wedstrijd tussen PSV en Longa in Eindhoven op 27 februari 1944. Duitse soldaten en NSB'ers omsingelden het stadion om mannen te arresteren die probeerden te ontsnappen aan de Arbeitseinsatz.
Hoewel er paniek ontstond, wisten veel onderduikers, met name dankzij de hulp van anderen, te ontsnappen. Sommigen verkleedden zich in vrouwenkleding, terwijl anderen werden geholpen door politieagenten die poorten openden om hen te laten ontsnappen.
De kranten, die onder Duitse controle stonden, zwegen over de razzia's en presenteerden een rooskleurig beeld van de wedstrijden.
De rol van voetbal tijdens de oorlog laat zien hoe sport verweven kan raken met politieke en sociale omstandigheden.