27 februari 1944
Voetbalwedstrijden vormden tijdens de Tweede Wereldoorlog voor de Duitse bezetter een gelegenheid om razzia's te houden, gericht op het oppakken van onderduikers en het rekruteren van mannen voor dwangarbeid. Een opmerkelijk voorbeeld hiervan is de razzia die plaatsvond tijdens de voetbalwedstrijd tussen PSV en Longa in Eindhoven op 27 februari 1944.
Ondanks waarschuwingen van verzetsgroepen, trok de wedstrijd ongeveer 20.000 toeschouwers. Na afloop van de wedstrijd werden de poorten van het stadion gesloten, waardoor de menigte vastzat. Er brak paniek uit, maar dankzij de snelle acties van omstanders, spelers en politieagenten, die samenwerkten om de ontsnapping van gezochte mannen mogelijk te maken, werden er die dag uiteindelijk geen arrestaties verricht.
Deze gebeurtenis wordt gereconstrueerd aan de hand van ooggetuigenverslagen, krantenartikelen en historische foto's en documenten. Deze bronnen illustreren niet alleen de angst en dreiging van de razzia, maar ook de vindingrijkheid en het collectieve verzet van de bevolking.
Waarschuwingsberichten, bezoek geen bioscopen, cafés, voetbalwedstrijden enz.
‘Leren we het dan nooit?’ verzuchtte het communistische blad De Waarheid in 1943 na geruchten over honderden arrestaties bij een sportevenement. ‘De illegale pers heeft voortdurend gewaarschuwd en toch vliegen ze er steeds weer in!’
Zie bij de bronnen voor een link naar deze artikelen.
Voor de bezetter was dit een uitgelezen kans om de jacht op onderduikers te intensiveren. Razzia’s bij voetbalwedstrijden vonden plaats in Den Haag, Nijmegen, Rotterdam, Sneek en Wageningen. Ook in Eindhoven zaten 20.000 toeschouwers als ratten in de val na afloop van de wedstrijd tussen PSV en Longa op 27 februari 1944. Duitse soldaten en landwachters, waaronder NSB-leden, hadden de omgeving van het PSV-stadion afgezet om mannen te arresteren die probeerden te ontkomen aan de Arbeitseinsatz, de dwangarbeid in Duitsland.
De paniek was groot, want onder het publiek bevonden zich inderdaad onderduikers. Net als bij zoveel wedstrijden in die tijd riskeerden mensen hun leven voor een moment van afleiding in een periode van uitzichtloze ellende. Bij het tachtigjarige jubileum van PSV in 1993 vertelde Wim Wich, auteur van het jubileumboek, hierover in het radioprogramma Vrijdag Sport: “Er schijnen mensen geweest te zijn die eigenlijk in Duitsland hadden moeten zijn en ondergedoken zaten. Zij hebben het stadion verlaten in vrouwenkleren.”
Buiten het stadion dwongen de Duitsers iedereen zich op te stellen voor controle, die duurde tot ongeveer half acht ’s avonds, toen het al donker was. Voor zover bekend werd niemand meegenomen, vooral omdat een aanzienlijk aantal mensen op creatieve wijze was ontsnapt. Dat neemt niet weg dat de betrokkenen doodsangst moeten hebben doorstaan, in onzekerheid over hun lot.
Bron: https://sportgeschiedenis.nl/sporten/voetbal/duizenden-psv-supporters-in-doodsangst-unieke-foto-van-duitse-razzia-in-1944/
PSV sportpark periode 1950, maar de situatie is nog hetzelfde als tijdens de oorlogsjaren.
De lichtmasten in de volksmond "de vliegenmeppers" zijn in 1958 geplaatst bij het PSV terrein.
Foto: Regionaal Historisch Centrum Eindhoven.
Een aantal politiemensen laat de onderduikers ontsnappen door een poort te openen, volgens onderduiker en Philips technicus P .Verbeek.
Het dagblad van het Zuiden, onder Duitse controle, zweeg in alle talen over de razzia. De krantenkop van het artikel luidde: "PSV zet haar triomfantelijke zegetocht voort, kampioenskandidaat Longa met 2-1 verslagen," en het artikel eindigde met: "PSV won op deze wijze een zeldzaam spannende en sensationele wedstrijd." De bezoekers hebben er een andere belevenis aan overgehouden: misschien wel een dubbele overwinning, zowel de voetbal overwinning, en de overwinning dat zij konden ontkomen aan de duitse bezetter.
P. Verbeek, een Philips-technicus, was gedwongen tewerkgesteld in Berlijn als onderdeel van de Arbeitseinsatz. Tijdens een verlof in augustus 1943 besloot hij niet terug te keren naar "het vervloekte land der Edelgermanen", zoals hij het na de oorlog beschreef. In Eindhoven regelde hij valse documenten en negeerde hij de oproepen om terug te keren naar "Moffenland". Zo werd hij een onderduiker.
Hij beschrijft zijn ervaringen tijdens de razzia als volgt:
"Na lange tijd geen film of voetbalwedstrijd te hebben gezien, ging ik op zondagmiddag [27 februari 1944] naar het Philips Sportpark voor een belangrijke wedstrijd: PSV tegen Longa. De spanning was voelbaar bij spelers en publiek, en dus ook bij mij. Toen PSV met 2-1 won, was de sfeer in Eindhoven feestelijk. Maar de vreugde werd snel getemperd door een omroepbericht: "Alle mannen boven de achttien jaar moeten in het sportpark blijven." Wie had gedacht dat de boeven van de NSB'ers het hele terrein zouden afsluiten? Maar ze hadden het voor elkaar gekregen; we zaten als ratten in de val. De uitdaging was om te ontsnappen, en na enkele uren – het begon te sneeuwen – werden we bevrijd door agenten (geen clubleden) die ons via een andere poort de vrijheid gaven.
Zo glipte ik tussen de vingers van dat uitschot door. Ik ging naar huis met de belofte voorlopig geen voetbalwedstrijden meer te bezoeken.
Bron en andere verhalen: https://www.eindhoven4044.nl/10/Philips-berlijn.html
PSV sportpark periode 1930?
PSV tegen Longa, de wedstrijd is nog in volle gang. Intussen was het gaan sneeuwen en het veld werd bijna onbespeelbaar.
Even later zou een razzia volgen, waar de toeschouwers en spelers op deze foto, niets vanaf wisten.
Foto: De Razzia is ondermeer georganiseerd door Arbeits Kontrolle Dienst met Landwachters zoals Marinus Meelen in dienst van de Duitse bezetters.
Verslag razzia en foto PSV-speler Piet Bakkers
Bron: Eindhovensch dagblad 22-10-1960
PSV-speler Piet Bakers was een van de spelers op het veld en maakte de voetbalrazzia daardoor persoonlijk mee. Aan de hand van een dagboek en een interview met het Eindhovens Dagblad vertelde hij in 1960 hoe vier onderduikers aan arrestatie ontsnapten.
De wedstrijd zelf, die PSV won, verliep onder grote spanning. Door een beter doelsaldo klom PSV naar de top van de ranglijst. Intussen begon het te sneeuwen, waardoor het veld bijna onbespeelbaar werd.
De wedstrijd PSV-Longa bood de toenmalige NSB-politiecommissaris een uitgelezen kans om een razzia te houden. Later tijdens de wedstrijd, mogelijk aan het einde, werd via de luidsprekers omgeroepen dat niemand het stadion mocht verlaten voordat ieders identiteitsbewijs was gecontroleerd. Terwijl dit werd omgeroepen, ontstond er grote onrust onder de toeschouwers, waardoor de gesproken tekst nauwelijks verstaanbaar was.
De spelers mochten na de wedstrijd via een achterpoort het terrein verlaten, omdat werd aangenomen dat er geen onderduikers onder hen waren. Vier onderduikers verscholen zich echter tussen de spelers en ontkwamen zo aan gevangenneming.
Piet Bakers vertelt verder: "Het publiek werd vastgehouden tot zeven uur 's avonds en onder dreiging met vuurwapens in bedwang gehouden. Uiteindelijk werden slechts drie mannen gearresteerd, en ook zij werden later vrijgelaten omdat bleek dat ze werkzaam waren bij een zogenaamd 'Wehrmachtsbetrieb'. Het terrein was zwaar gehavend; alle planten, heggen en bloemen, evenals de controlehokjes, waren vertrapt. Terreinbeheerder Nol Vermeulen had veel moeite om alles te herstellen.
foto Rein Weis, sleutels en het logo PSV 1937 -1948
De negentigjarige Gerda Damen-Vermeulen vertelt in 2024 aan het Eindhovens Dagblad dat haar vader, Nol Vermeulen, als terreinknecht bij PSV in dienst was. De familie Vermeulen woonde tijdens de Tweede Wereldoorlog in de PSV-beheerderswoning op het Philips Sportpark. Haar vader bezat alle sleutels van het sportpark.
Ze vertelt dat een tiental jongens via de achterdeur hun huis in vluchtten. Bij hen in huis woonde "in de kost" ook een "goede" politieman: Reinder Weis. Hij ging bij de voordeur staan en zei tegen de Duitsers en NSB'ers dat niemand hier naar binnen was gegaan. Ondertussen lagen diverse jongens verstopt onder bed, in kasten en in hun kelder.
Verder vertelt Gerda: ,,Er waren meer plekken op het sportpark waar ondergedoken jongens zich konden verstoppen. Onder de overdekte zittribune waren twee kleedkamers, een scheidsrechterskamer, een ballenhok, een materiaalhok en de kantine. In de kleedkamers hingen plafondplaten, waarboven een paar jongens zich ook verscholen. En het ballenhok kon je van binnenuit op slot doen. Daar zat zogenaamd niemand in. De kantine onder de tribune had een keuken met grote werktafels, waaronder ook jongens zaten verborgen.
Bron ED 27 febr. 2024, online artikel
Een ander onaangenaam geval was dat van Marinus Meelen (27-9-1893), onderbaas bij N.V. Philips te Eindhoven, die lid was van de NSB (Nationaal-Socialistische Beweging) en de NAF (Nationaal Arbeiders Front). Hij ontkende lid te zijn van de Germaanse SS, een onderdeel van de SS, met leden uit Germaanse landen. Als lid van de Landwacht nam hij deel aan razzia's, onder andere in 1944 in de omgeving van de Trompstraat in Eindhoven. Ook bij het controleren van persoonsbewijzen toonde hij zich zeer actief. Door verraad van Meelen werd Maarten Hekelaar wegens anti-Duitse gezindheid tot een langdurige gevangenisstraf veroordeeld.
Ook was Marinus Meelen aanwezig bij de verraderlijke afzetting van het PSV-terrein na afloop van de wedstrijd PSV-Longa. Als Landwachter was Meelen gewapend met een jachtgeweer en droeg hij de beruchte band om zijn arm. Met een revolver hield hij mensen in bedwang die hij aanhield. Iemand die door Marinus Meelen was aangehouden, herkende hem na de bevrijding in Culemborg en liet hem daar door de politie arresteren. Langzaam werd het doodstil op de publieke tribune van het Eindhovens Tribunaal toen de voorzitter steeds nieuwe, zwaar belastende getuigenverklaringen voorlas van personen die door Meelen waren aangehouden en gebrutaliseerd. Ook in de buurt van de Van Kinsbergenstraat en in de Woenselsestraat had Meelen deelgenomen aan razzia's. Zijn fanatieke optreden leverde hem in juni 1944 een bevordering tot "Rottenleider" (een leider van een groep Landwachters) op, en na de oorlog een gevangenisstraf.
Het tribunaal veroordeelde hem tot internering tot 1 december 1950 en verlies van de kiesrechten. Hij zat onder meer vast in Kamp Vught (een voormalig concentratiekamp, dat na de bevrijding gebruikt werd om NSB'ers en SS'ers op te sluiten).
Bron: Eindhovensch dagblad 22-5-1947.[link]
PSV Station in 1942
Een stilstaand beeld uit de filmbeelden [YouTube] tijdens de Engelse aanval zijn gemaakt. De bommen vallen 1 á 2 seconden later in het centrum van Eindhoven.
Het Sinterklaasbombardement begon op zondag 6 december om 12.30 uur in Eindhoven. Als PSV die zondag had gespeeld, waren er aanzienlijk meer mensen in het centrum geweest en zouden er waarschijnlijk meer slachtoffers zijn gevallen. PSV had echter al op zaterdag 5 december een thuiswedstrijd gespeeld tegen Spekholzerheide, ook bekend als Spekheide. De officiële clubnaam was SV Juliana, maar deze was door de Duitse bezetter verboden. Men moest spelen onder de plaatsnaam van de club. Spekholzerheide was destijds een dorp bij Kerkrade. Verwijzingen naar namen van het Koninklijk Huis waren sinds 1942 niet meer toegestaan.
De wedstrijd tussen EVV Eindhoven – Maurits, die wel op zondag 6 december werd gespeeld aan de Aalsterweg, werd afgelast vanwege de bombardementen, de branden en verwoesting in de binnenstad. Ook de wedstrijd RPC 3 - SPC 3 (Sportvereeniging Picus) werd gestaakt.
Bronnen
Vrij Nederland 5-2-1944: Bezoekt geen bioscopen
De waarheid 5-5-1944 ONDERDUIKERS OPGEPAST!!!
De waarheid 17-5-1944 Neptunus-H.V.V.
Bij de voetbalwedstrijd Neptunus-H.V.V. wilde de Landwacht een razzia houden. Aanvankelijk slaagden zij er in een vijftal onverstandige onderduikers te grijpen. Het publiek keerde zich daarop in grote massa daadwerkelijk tegen de volksverraders, met het gevolg dat deze rake klappen te incasseren kregen. Hun krijgshaftig gedragen geweren werden vernield, hun dappere ogen zwaar beschadigd. De reeds gemaakte gevangenen werden bevrijd. Eerst toen er versterking aanrukte, geraakten zij uit de benauwenis en kon de controle zo en zo kwaad als het ging worden voortgezet. Wel worden nog enige arrestanten gemaakt, maar de "buit” was aanzienlijk verminderd, terwijl de Rotterdammers een voorbeeld hadden gesteld hoe men de "Landwacht" behandelen moet.
Eindhovensch dagblad 22-5-1947 Het Eindhovens Tribunaal: zware straffen voor zware gevallen (zoals landwachter Meelen)
"En waar heb jij gezeten?" Het is een verzameling verslagen, zeer verschillend van lengte, van een aantal Philips-technici, die allen gewerkt hebben bij de Berliner Maschinenbau Aktien Gesellschaft Schwartzkopff.
Dit gestencild werkje is online leesbaar, o.a. het PSV verhaal P .Verbeek op pagina 55 (Dagboeken-NIOD)
Sportgeschiedenis.nl https://sportgeschiedenis.nl/sporten/voetbal/duizenden-psv-supporters-in-doodsangst-unieke-foto-van-duitse-razzia-in-1944
https://www.rhc-eindhoven.nl
Foto razzia 20096 Beeld- en geluidcollectie Regionaal Historisch Centrum Eindhoven
Foto razzia 64929 Beeld- en geluidcollectie Regionaal Historisch Centrum Eindhoven
Meer over Arbeits Kontrolle Dienst / Landwachters en Duitse Preventieve politie Eindhoven: https://www.eindhoven4044.nl/8/politie-eindhoven-oorlogsjaren.html
Diverse kranten artikelen Eindhovensch Dagblad via www.delpher.nl
PSV verhalen op deze site:
Voetballer en verzetsman Ad van Eerd https://eindhoven4044.nl/5/eerd.html
Oorlogshonden keuring https://www.eindhoven4044.nl/10/oorlogshonden.html
Arie Voorwinde in verzet en 1e naoorlogse voorzitter van PSV : https://www.eindhoven4044.nl/50/Voorwinde.html
Jaap Hamming (PSV) https://eindhoven4044.nl/50/Hamming.html
Ton van Anrooy voorzitter PSV 1939 / verzet https://eindhoven4044.nl/8/gewone-leven.html
Artikel Eindhovens dagblad 18 sept 2021: PSV na de oorlog: leden verloren, helden opgestaan
Voor abonnees van het ED:
https://krant.ed.nl/titles/eindhovensdagblad/7156/publications/12071/pages/50
Voor DPG abonnees :
https://www.ed.nl/home/na-de-bevrijding-was-psv-niet-meer-de-oude-leden-kwamen-om-in-de-oorlog-maar-ook-helden-stonden-op~a43c1f9d/
'Bij de razzia verstopten zich tien jongens in ons huis' Eindhovens dagblad 27 februari 2024
(Pagina 3) https://www.ed.nl/eindhoven/gerda-woont-sinds-oorlog-naast-psv-stadion-en-herinnert-zich-razzia-van-1944-nog-tien-jongens-verstopten-zich-bij-ons~a963830e/
Joris Kaper kondigde in 2021 een boek aan over: PSV tijdens de Tweede Wereldoorlog, het boek verschijnt nu op 6 mei 2025, als Nederland dan 80 jaar bevrijdt is van Duitse bezetting. pagina's 256, ISBN 9789464565096, Prijs € 24,99
https://www.walburgpers.nl/nl/book/9789464565096/psv-tijdens-de-tweede-wereldoorlog
Sportvereniging Longa ( Lichamelijke Ontspanning Na Gedane Arbeid '30): https://nl.wikipedia.org/wiki/Longa_%2730
https://nl.wikipedia.org/wiki/Razzia
Volledige verhaal Philips technicus P .Verbeek: https://www.eindhoven4044.nl/10/Philips-berlijn.html
Dagboek PSV-speler Piet Bakers: https://www.delpher.nl/nl/kranten/results?query=+%22Piet+Bakers%22+dagboek&coll=ddd&sortfield=datedesc
Eindhovense Frans Gruijters is als 15 jarige aanwezig bij de razzia, zijn vader die als 40 jarige opgepakt kan worden, ontsnapt aan gevangenneming, hoe wordt niet duidelijk in het verhaal: https://inmijnbuurt.org/verhalen/de-straat-was-een-vuurzee-eruit-eruit-eruit-riep-mama
Tijdens de Tweede Wereldoorlog was voetbal in Nederland niet zomaar een spel, maar een activiteit die verweven was met de gevaren en complexiteit van het leven onder Duitse bezetting.
Voetbalwedstrijden boden de Duitsers een uitgelezen kans om razzia's uit te voeren, onderduikers op te pakken en mannen te dwingen tot dwangarbeid. Deze tactiek was zo wijdverbreid dat verzetsgroepen mensen regelmatig waarschuwden om weg te blijven van stadions.
Ondanks de risico's bleven veel Nederlanders voetbalwedstrijden bezoeken, op zoek naar een beetje afleiding en een gevoel van normaliteit in een onzekere tijd. Deze wedstrijden boden een glimp van hoop en saamhorigheid in een tijd van onderdrukking.
Een voorbeeld hiervan is de razzia tijdens de wedstrijd tussen PSV en Longa in Eindhoven op 27 februari 1944. Duitse soldaten en NSB'ers omsingelden het stadion om mannen te arresteren die probeerden te ontsnappen aan de Arbeitseinsatz.
Hoewel er paniek ontstond, wisten veel onderduikers, met name dankzij de hulp van anderen, te ontsnappen. Sommigen verkleedden zich in vrouwenkleding, terwijl anderen werden geholpen door politieagenten die poorten openden om hen te laten ontsnappen.
De kranten, die onder Duitse controle stonden, zwegen over de razzia's en presenteerden een rooskleurig beeld van de wedstrijden.
De rol van voetbal tijdens de oorlog laat zien hoe sport verweven kan raken met politieke en sociale omstandigheden.