In het Villapark van Eindhoven kwam alles samen in de oorlogsjaren: Duitse bezetters, onderduikers, verzetsmensen, NSB-ers.
Een aantal bijzondere verhalen van bewoners in de periode 1940 - 1945
We proberen zo veel volledig mogelijk te zijn. Veel schriftelijke en mondelinge overlevingsbronnen zijn geraadpleegd. Heeft uw nieuw materiaal of toevoegingen neemt contact op.
Om half vijf werd ik wakker door vliegtuiggeronk. Het was zo erg dat ik door het slaapkamerraam ging kijken. Grote groepen vliegtuigen vlogen over. Ik ben toen naar beneden en naar buitengegaan. Groepen van 6 x 5 vliegtuigen vlogen over. Veel mensen kwamen naar buiten en begrepen nog niet wat er aan de hand was. Ik ging naar binnen en zette de radio aan en over de Hollandse zenders kwamen berichten, dat op verscheidene plaatsen parachutisten neerkwamen, vooral in de buurt van Rotterdam. Ik ging mij klaar maken om op de fiets naar Philips te gaan. We moesten deze week om half acht beginnen, omdat we de uren moesten inhalen voor Pinksterzaterdag, waarop dan niet gewerkt zou worden. Toen we op de afdeling kwamen op het radiolab werd al direct gezegd, dat we allen bij elkaar moesten komen. Ingenieur Van Beusekom kwam vertellen, dat we in oorlog waren met Duitsland en dat we maar weer rustig aan het werk moesten gaan. Van werken kwam niet veel. Iedereen stond met iedereen te praten over de laffe aanval van de Duitsers. Even later kwam men ook zeggen, dat men de radio niet aan mocht zetten, maar we wisten toch al dat de Duitsers België en Luxemburg ook binnengevallen waren. We zijn dus in oorlog. Wat hangt ons boven het hoofd?
Om 12 uur naar huis om te eten. Volgens de eerste berichten over de radio houden de Hollanders goed stand. Om 1.30 uur weer terug naar Philips. Om 5 uur werd ons loon uitbetaald. We kregen voor 4 weken tegelijk uit betaald, waarbij 2 weken waren, waarvoor we nog niet gewerkt hebben. Dat was een meevaller. Het blijkt toch wel, dat men bij Philips meer over de mogelijkheid van een oorlog met Duitsland wist dan mogelijk zelfs onze regering. ‘s Avonds thuis begonnen met de ramen te verduisteren. Papier ervoor gedaan en vastgemaakt met punaises. De radioberichten maken bekend, dat er 70 vliegtuigen en 4 pantsertreinen vernietigd waren...
Aldus het oorlogsdagboek van Antoon Hendrikx dat wekelijks vanaf 3 mei 1980 in Eindhovens Dagblad, bijna een jaar lang, is verschenen.
Op deze site staat het volledige dagboek van Feik Fast die het Eindhovense leven beschrijft van 1940 tot 1945.
Paar stukjes uit dagboek van F. Fast
12 mei 1940 1e Pinksterdag
Even later zagen we de eerste aanplakbiljetten met bekendmakingen van de bezetting, met de bevelen van de Duitse militaire autoriteiten.
Er komt echter geen [lucht]alarm meer door, daar dit voor Duitse machines, die hier nu de hele dag rondcirkelen, natuurlijk niet meer gedaan wordt. Drie drie-motorige bommenwerpers vlogen zeer laag, een meter of 50, over onze hoofden.
's Avonds werd bekendgemaakt, dat we na acht uur niet meer op straat mochten. Alsof er geen vuiltje aan de lucht was, heb ik nog mijn grasveldje staan knippen. Verder luisteren we natuurlijk de hele dag naar de radio, de enige nieuwsbron, nu ik geen krant meer ontvang.
Maandag 13 mei, Tweede Pinksterdag.
Aan de andere kant van het kanaal kwam van Son af een lange file Duitse auto’s over de dijk, en gingen naar Best. Ook naar Eindhoven toe waren we al zo'n optocht van Duitse wagens tegengekomen. Verder is nu natuurlijk onze drukke Boschdijk geheel verlaten, daar het een doodlopende weg geworden is, evenals de drukke spoorlijn, waardoor het overweg vraagstuk grondig opgelost is. Teruggekomen in de stad waren de Duitse soldaten overal bezig zware mitrailleurs in stelling te brengen, daar blijkbaar een aanval gevreesd werd. In verschillende gedeelten van de stad brak een paniek stemming uit, velen verlieten hun huizen. In bed hoorden we het geschut-gedonder met zeer korte tussenpozen.
Dinsdag 14 mei 1940
Vanochtend waren plotseling alle verkeersborden van de ANWB, die al sinds augustus van het vorige jaar verwijderd waren, weer op hun plaats.
Onze werktijden zijn veranderd, n.l. van 8-12 en 13.30-16.00 en zaterdags vrij, dus sterk verkort. Verder hebben we reeds gisteren de klok 1 uur en 40 minuten vooruit moeten zetten, zodat we met Duitse tijd rekenen. Hollandse tijd 10 voor half drie ben ik dus reeds "afgewerkt".
Vandaag zijn een hele reeks nieuwe verordeningen van het Duitse commando aangeplakt, zo mogen we o.a. alleen nog maar naar de Duitse omroep luisteren !!!De Duitse Reichsmark moet als betaalmiddel aangenomen worden. (1 gulden is 1½ Mark)
Al eerder hadden we gehoord van het vertrek van de koningin. Nu kwam generaal Winkelman voor de radio, die vertelde, dat Rotterdam vandaag gebombardeerd is, waarbij vele burgers gedood werden, en dat vele duizenden soldaten gesneuveld waren. Wegens de verpletterende overmacht werd de strijd gestaakt.
Woensdag 15 mei.
Vannacht is er een bomaanval door Engelse of Franse vliegtuigen geweest, nabij het ziekenhuis, dat blijkbaar niet verduisterd was, waren drie bommen terecht gekomen, die de omgeving op zijn grondvesten had doen schudden. Mijn broer, die er een heel eind vanaf woont, zei dat het was, of er met knuppels op de ramen werd getimmerd. Geweldige kraters waren in de grond geslagen. De vliegtuigen zwermen vandaag met tientallen boven de stad, de Philips-poorten worden door Duitse soldaten bewaakt. Op de Oirschotse Dijk stonden vanavond tientallen zware Duitse autos met honderden soldaten, zingend, muziek makend, en met meisjes kennismakend.
De radio zwijgt de hele dag, behalve telkens herhaalde ANP berichten op 1200 meter. 's Avonds om acht uur verschijnt de AVRO. De VARA, wiens dag het is, is dus blijkbaar al opgedoekt, we zullen in vele dingen moeten wennen aan het verlies van onze vrijheid.
Na de Duitse bezetting is hij verplicht zijn auto te verkopen aan de Weermacht. De rede is mede dat hij toch geen vergunning krijgt om de auto te gebruiken. Brief van 30 november 1940.
Brief van afdeling: "Der beauftragte für den Dierjahresplan"
A. van Wijk Gaailaan 7 Eindhoven had in 1938 een Ford Junior aangeschaft met kenteken N-50851
Verwijzing naar openbare schuilplaats situering Parklaan 56. Foto winter 1942 /1943
In Eindhoven waren op diverse plaatsen openbare schuilplaatsen. In het Villapark is er schuilkelder geweest voor 1200 personen in de kelder van Diaconessenziekenhuis, Parklaan. Ook de Villa "de Laak" van Philips had een schuilkelder. Er was provisorische schuilkelder van zand en buizen op de Tongelresestraat (Villapark). Volgens de overlevering verhaal stroomde ook het Mignotveldje vol met mensen. In het braakliggend terrein waren overal schuilputten gegraven. In de open ruimte kon men niet bedolven worden.
Mevrouw van Kasteren vertelt hoe zij als jong meisje samen haar ouders in de schuilkelder onder de Laak bij Frits Philips veilig waren tijdens de brand van de gashouder in 3 maart 1941. Een Engelse bom had de gashouder geraakt en de gehele buurt werd ontruimd. De familie Moolenaar schuilt tijdens het 19 september bombardementen in de Laak, vertelt dochter in film over 75 jaar bevrijding EHV.
Huib van der Putt:,,Als er luchtalarm was, ging een ieder zo snel mogelijk naar een schuilkelder. Wij beschikten over een eigen versterkte kelder in de Merellaan 16, waar bij gevaar een merkwaardige stemming heerste, een soort mengvorm van spanning en ontspanning. Zo zaten we daar met familie en kennissen, voorzien van limonade de rozenkrans te bidden. Als kind voelde dat een beetje knus." Bron; pagina 171 Tongelre boeken van Tonnie van den Boomen.
In de oorlogsjaren was het 's avond stil en donker in het Villapark: spertijd en verplichte verduistering. Alleen het gedonder van omvangrijk afweergeschut bij het zwembad IJzeren Man verstoorde de nachtrust. Het regende soms metalen scherven op de daken vertelt Wim van de Loo.
Veel huizen in het villapark hebben diepe kelders of een trapkast met een kleine kelder. Deze werden vaak gebruikt als een schuilplaats. Nadeel van deze kelders is: ze hadden maar een uitgang.
Bij het Sinterklaasbombardement van 6 december 1942 komt te overlijden de 21 jarige Annette van Wel, gehuwd met W. van Vliet, wonende Merellaan 5. Ruim 130 mensen verliezen hun leven tijdens dit Engelse bombardement.
18 september 1944. Een aantal dagen voor de bevrijding zijn door de P.A.N. wat vuurgevechten geweest op de Parklaan, ook een losse groep uit Tongelre gingen Duitsers lastig vallen. Zie dat verslag hiervan bij 'Verzet in Tongelre" en Rapportage van P.A.N. Rayon Tongelre.
Op 19 september 1944 wordt Eindhoven ’s avonds om kwart over acht getroffen door een bombardement van de Luftwaffe uitgevoerd door Junkers-bommenwerpers. een aantal bommen vallen in het Villapark.
De lijn van de vallende bommen op basis van verhalen van Jan Spoorenberg, Jos Lammers en Wim van de Loo.
Voltreffer Leeuweriklaan. Blindganger Reigerlaan, materiële schade Parklaan en Fazantlaan.
Bomlijn 2: alleen materiële Gaailaan, Sperwerlaan en een voltreffer Tongelresestraat 58.
Situatie bij benadering op basis van huidige verkregen gegevens.
Door de hoeveelheid treffers in de gehele stad, geen aandacht voor Villapark.
Dit bombardement is de familie Van Ketel uit Leeuweriklaan 7 fataal geworden. Tijdens dit bombardement, daags na de bevrijding van Eindhoven komt het gehele gezin om bij een voltreffer op het huis. Alie Glasz uit Lijsterlaan 16, vriendinnetje van de dochter, die schuilde bij de familie Ketels, komt ook om. Lees het volledige verhaal over dit drama door ooggetuigen Wim van de Loo. Ook Mr G. Verrijn Stuart en zijn dochter Agatha overlijden tijdens dit bombardement van 19 september, zij woonden Pluvierlaan 6 (bom inslag) helaas logeerden zijn ook bij Leeuweriklaan 7
Bij de familie komt Mignot komt Christina Rijnsdorp om, zij woonde in bediendenwoning Parklaan 95a. De familie Mignot was in 1940 hun zoon Marcel kwijt geraakt tijdens zijn verdediging van Nederland op de Grebbelinie. Hij stierf op 26-jarige leeftijd.
De 14 jarige Theodora C van Gerwen komt om in de tuin van de Philipsvilla, zij woonde Tongelresestraat 375.
Ook valt er een bom op Gaailaan 4 waardoor deel van het pand verwoest wordt en alle ruiten in de omgevingen sneuvelden. Geen slachtoffers, ook niet bij Lamers op de Sperwerlaan 13, die een bom in de tuin krijgen juist op de erfscheiding met Tongelresestraat 49. De familie Lamers zat op dat moment gelukkig in hun kelder. Scherf inslagen schijnen nog in de muur te zitten.
De villa Mens krijgt een voltreffer en voor villa de Laak en Villa Elsheim, op Parklaan val een bom, in dezelfde lijn wordt Tongelresestraat 134 geraakt.
In totaal komen zo'n 227 Eindhovenaren om, tijdens het verwoestende bombardement van Duitse zijde, op 19 september 1944. Aantal gewonden is ruim 800. Meer dan 600 personen dakloos.
Op 21 februari 1945 toen die "verdwaalde" (Engelse ?) bommen viel in de nabijheid van Diaconessenhuis en Parklaan 99, kwamen bij deze inslag vier personen om. Ook de 18-jarige dochter van dr. Raad (Parklaan 48) was een van de slachtoffers.
Zelfs na de Eindhovense bevrijding mochten kranten niet schrijven over deze bombardementen, omdat dit strategische informatie was, ook de overlijdensberichten waren vaak neutraal opgesteld.
Bommen op villapark 19 september 1944. Situatie bij benadering op basis van huidige gegevens.
Zoals de Villa Elsheim na het bombardement op 19 september 1944 eruit ziet. Na de bevrijding van Eindhoven raken de villa en het ziekenhuis zwaar beschadigd door rondvliegende Duitse bommen en granaten. Op 21 februari 1945 vielen er Engelse bommen in het bevrijde Eindhoven: aantal in Stratum, gevolg zes doden en zes in de omgeving Parklaan 77-79 en hier vielen er vier doden.
Tijdens het bombardement van 19 september 1944 is Huize de Laak zwaar beschadigd.
Op 21 februari 1945 toen die "verdwaalde" (Engelse ?) bommen viel in de nabijheid van Diaconessenhuis en Parklaan 99, kwamen bij deze inslag vier personen om. Ook de 18-jarige dochter van dr. Raad was een van de slachtoffers. Het Eindhovens Dagblad en Oost-Brabant schrijven niets over deze bominslagen. Ondanks het bevrijde Zuiden was dat in de oorlogsperiode verboden en geheime strategische informatie. De brugleuning van de Laak toont nog sporen van deze bom.
Het Roode Kruis, nog met twee o's geschreven. Voorzitter van de Eindhovense afdeling was E.M.J. (Emile) de Vlam, eerst wonend Nachtegaallaan 5 = hoek Fazantlaan, directeur Textielfabriek. Sinds 1942 woont zijn gezin op Parklaan 73. Hij was daarmee de buurman van Dr. Ir. Th. P. Tromp (75), die leidend in het verzet bij Philips was.
Het Rode Kruis zetelt in de oorlogsperiode tijdelijk in het Hotel de Wildeman en restaurant Old Dutch.
Het Rode Kruis was goed georganiseerd, deskundige vrijwillers en een neutrale organisatie die toegang had tot veel diensten en instellingen. Een netwerk van mensen door alle rangen en standen, zoiets is belangrijk in vredes- en bezettingstijd.
Mevrouw Van Riemsdijk-Philips, in de oorlogsjaren actief, volgde hem op, in 1945, als voorzitter van de afdeling Eindhoven.
Mientje van Anrooy-de Kempenaer
dr. Ton van Anrooy / foto bewerkt met AI.
Het echtpaar van Anrooy-de Kempenaer (Parklaan 89) speelde in de jaren 1932 -1946 een belangrijke rol binnen het Rode Kruis en was betrokken bij het verzet. Mevrouw Mientje van Anrooy-de Kempenaer was bestuurslid van 1932-1945, waarvan 4 jaar voorzitter (1936-1940). Zij heeft zich intensief bezig gehouden met de opleiding van helpsters. Vooral dankzij haar inzet kon het Rode Kruis bij het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog beschikken over een groot aantal ervaren krachten. Haar man, dr. Ton van Anrooy, bedrijfsarts bij Philips (en van 1932 tot 1939 voorzitter van PSV!) was in 1934 initiatiefnemer van de bloedtransfusiedienst, één van de eerste in Nederland en was jarenlang een model voor andere steden. Na het bombardement van 6 december 1942 nam dr. Van Anrooy het (vrijwillige) medische toezicht in het Don Boscohuis op zich, waar daklozen door het Rode Kruis verzorgd werden.
Later werd hij belast met de identificatie van slachtoffers in bevrijd gebied. Vanuit die functie van hoofd van de dienst voor Identificatie en Berging van het Ministerie van Oorlog kwam Ton van Anrooy dagelijks in aanraking met het leed van de Tweede Wereldoorlog. Tijdens een werkbezoek aan de Britse 'Imperial War Graves Commission', opgericht na de Eerste Wereldoorlog, realiseerde hij zich dat het noodzakelijk was ook in Nederland een dergelijke organisatie in het leven te roepen. Hij nam het initiatief tot de oprichting van de Oorlogsgravenstichting, een organisatie die zich wereldwijd zou gaan inzetten voor de Nederlandse oorlogsgraven. Helaas kwam dr. Van Anrooy vlak na de oprichting van de stichting op 24 december 1946 bij een verkeersongeluk om het leven. Zijn echtgenote zette zijn werk voor de Oorlogsgravenstichting voort. Zij werd de eerste voorzitter van de Stichting en heeft deze functie 25 jaar vervuld.
Bron: Boek "Aanpakken!" 100 jaar helpen : beeld van het Nederlandse Rode Kruis in Eindhoven e.o. van 1909 tot 2009, ISBN 978-90-816511-1-0
Rode Kruis afdeling Eindhoven 1942
Boeken over Rode Kruis Eindhoven.
Mevrouw H.A.van Riemsdijk-Philips, bestuurslid Roode Kruis afd. Eindhoven. Zeer actief bestuurslid tijdens de oorlogsjaren, na de oorlog 33 jaar voorzitter afdeling Eindhoven.
Haar dochter is later ook nog 10 jaar voorzitter van de Eindhovense afdeling
Tussen 1940 en 1945 heeft Mevrouw H.A.van Riemsdijk-Philips het echte vak geleerd: het inzamelen van hulpgoederen en het met een Rode Kruisband om bezoeken van de slachtoffers in het ziekenhuis. Zij was pas 35 jaar toen ze als enige neutrale vertegenwoordiger aanwezig was bij de begrafenissen van Duitse en Geallieerde soldaten (in haar archief zijn enkele brieven van dankbare Engelse moeders).
Vanaf 1945 was zij gedurende 33 jaar voorzitter van de afdeling. Zij was een doener, uitermate praktisch en vol initiatief.
Eindhoven kreeg tijdens de oorlogsjaren enkele zware bombardementen te verduren. Op 6 december 1942, de ochtend na Sinterklaas, werd de stad zwaar getroffen door een Brits bombardement op de Philipsfabrieken. Door de onnauwkeurigheid werden ook de aangrenzende straten vrijwel compleet verwoest. Het totaal aantal doden van het ‘Sinterklaasbombardement' bedroeg 138 en er vielen meer dan 200 gewonden. De opruimingswerkzaamheden waren erg gevaarlijk door vallend puin en instortingsgevaar: nog eens 300 mensen raakten gewond. Direct na de aanval werden 37 leden van de Rode Kruis colonne ingeschakeld. Verder waren 30 Rode Kruis helpers bezig met het opsporen van slachtoffers. Voor 88 mensen die door het bombardement dakloos waren geworden, werd in het Don Bosco-huis de opvang verzorgd.
Na het bombardement op Eindhoven in 1942 vorderde het NSB stadsbestuur in eerste instantie het Don Bosco huis aan de Guido Gezellestraat voor de verzorging van daklozen. Het Rode Kruis bood aan de verzorging op zich te nemen omdat het hier een typische Rode Kruis taak betrof. Men stelde echter de uitdrukkelijke voorwaarde dat WA en Volksdienst zich niet meer zouden laten zien in het Don Boscohuis. Het Rode Kruis kreeg zijn zin en nam de verzorging van daklozen op zich. In het gebouw werd ook een polikliniek ingericht.
De groepsfoto hierboven van de Rode Kruis afdeling Eindhoven, met het bestuur, werd in 1942 voor het Don Boscohuis gemaakt.
Na de bevrijding
Een moeilijke zaak ook was de kledingvoorziening. Besloten werd een apart bureau voor het aanvragen daarvan te openen. Zodat een zo duidelijk mogelijk inzicht in alles wat verlangd werd, werd verkregen. In die dagen kregen ruim 5200 evacués in Eindhoven dagelijks een maaltijd van het Rode Kruis. De rantsoenen daarvoor waren afkomstig van het Britse leger. Later heeft de dienst Repatriëring dit werk overgenomen.
Floor Evers hoofd Nutsschool Reigerlaan tijdens de oorlogsjaren.
Brief F. Evers over herhuisvesting van de leerlingen i.v.m. vordering van de school door de Duitse bezetter.
Met dank aan Margarete van Dissel voor de kopie.
Brief Floor Evers over vordering van de Nutsschool
Eindhoven, 17 december 1943
Nutsschool Reigerlaan 1
Eindhoven
Aan de Ouders van onze leerlingen,
We prijzen ons gelukkig U te kunnen mededelen, dat binnen twee weken na vordering van ons schoolgebouw door de Duitse Weermacht we thans zover zijn, dat alle kinderen weer naar school gaan, zij het dan ook, dat op een enkele plaats verwarming en verlichting nog niet geheel in orde zijn. Maar dat is slechts een kwestie van enkele dagen.
Van alle kanten werd ons ruimte aangeboden voor huisvesting van klassen of gedeelten daarvan. Verschillende ouders waren zelfs bereid een grote kamer in hun woning af te staan. We zijn deze ouders zeer erkentelijk voor hun bereidwilligheid zoveel lasten en ongemak te willen getroosten om het Nutsonderwijs in dit stadsdeel zoveel mogelijk normaal te doen voortgaan. Doordat er verschillende andere gelegenheden werden aangeboden, behoeven we - althans voorlopig - geen gebruik te maken van huiskamers.
Daar dat het buitengewoon aangenaam heeft getroffen in deze dagen zoveel medeleven en medewerking van de ouders te hebben ondervonden, wil ik hier gaarne nog eens onderstrepen. Ondubbelzinnig te gebleken, dat het Nut met zijn onderwijs zich hier een bijzondere plaats heeft verworven.
Daarin ligt voor ons een zekere voldoening en tevens een stimulans onder de moeilijker omstandigheden, waaronder we vanaf heden moeten werken, op de ingeslagen weg voort te gaan.
Hier volgen thans enkele mededelingen in verband met de verhuizing.
1) Het adres der school is tijdelijk: Reigerlaan 1 (telefoon 3723 )
Spreekuur van het Hoofd der school iedere maandag van 7 -8
2) De Kerstvakantie is gewijzigd. Aanvang woensdag 22 december 1943
na afloop van de ochtend schooltijd: hervatting der lessen dinsdag 4 januari 1944
3) Vanaf 4 januari zijn de schooltijden voor alle klassen, uitgezonderd de eindklasse, des morgens van 9.15 - 12 en des middags van 2 - 4. Op woensdagmiddag en op de gehele zaterdag is er geen school.
4) De klassen zijn als volgt ondergebracht:
Klasse 1 Nutskleuterschool, Eksterlaan; klasse 2 garage dan de familie Philips aan de Nachtegaallaan; klasse 3 magazijn Van Dissels linnenfabrieken Tongelresestraat, klasse 4 Koetshuis van de familie Philips aan de Nachtegaallaan; klasse 5 gebouw Distributie gas en elektriciteit aan de Nachtegaallaan, Klasse 7 kantine Picus-Sportterrein, Klasse clubzaal Eindhovense Manege: Schakelklassen, middenklassen en overgangsklasse als klasse 5, Eindklasse Lorentz Lyceum aan de Parklaan.
De Schakelklasse en Middenklasse zijn tot een groep verenigd, totdat in de vacature van der Klooster is voorzien. Voor de Middenklasse wordt dan een nieuwe huisvesting gezocht.
5) Ingaande woensdag 22 december komt iedere week de Jeugdspaarbank weer op school.
En zo zijn dan de verste zorgen achter de rug: al onze kinderen gaan weer hele dagen naar school !
Vanzelfsprekend blijft er - en vooral de eerste tijd - nog wel een en ander te wensen, maar we blijven diligent en zullen er naar streven alles zo goed te regelen als onder de gegeven omstandigheden mogelijk is. We roepen uw clementie in voor kleinigheden, die ongemakken, ongerieflijkheden of onvolkomenheden blijken te zijn. Weest er van verzekerd, dat het dan niet anders kan !
Het hoofd der school:
F. Evers.