Ben Postema, geboren 17 april 1916, Groningen. Hij fervent fotograaf en maakt regelmatig smalfilms.
In de periode 1943 - 1944 woont hij op kamers op het Lodewijk Napoleonplein 8 Eindhoven. Boven de bakkerij worden al jaren kamers verhuurd. Hij is 28 jaar tijdens de bevrijding van Eindhoven.
Foto archief familie Postema / foto is gepubliceerd in ED 4 mei 2024
Dagboek in oorlogstijd deel 2
6 augustus 1944 - 31 oktober 1944
B. Postema
Aanwezig: https://www.rhc-eindhoven.nl en deel 1
Ben werkte op de tekenkamer van de Philips Röntgenfabriek, als elektrotechnisch tekenaar. Daar werken ook G. Veldhuyzen (tekenkamer), D.E. Berggren (tekenkamer) en ir. H.A.G. Hazeu (directie röntgenfabriek). Die namen noemt Ben in zijn dagboek.
Hij bezoekt regelmatig de fam. Verboom die in 't Hofke, Tongelre woont.
Zijn ouders wonen in de Prof. Lorentzlaan 13, Zeist. Hier gaat hij regelmatig naar toe, blijkt uit dagboek 1.
Hij beschrijft in twee delen de situatie van hemzelf, zijn werk en het gebeuren in Eindhoven.
Dagboek in oorlogstijd : deel 1: februari 1943 - juli 1944 (nog in bewerking, een fragment over zogenaamd ziek zijn staat bij het artsenverzet in Eindhoven)
Dagboek in oorlogstijd : deel 2: 6 augustus 1944 - 31 oktober 1944
In oktober 1944 gaat Ben als vrijwilliger in dienst van het Nederlandse leger.
De inhoud van zijn dagboeken is verrassend en geeft een goed beeld van Eindhoven in september/ oktober 1944, omdat hij, wellicht als fotograaf en filmer, een bijzonder goed waarnemer blijkt te zijn.
Ben Postema overlijdt in 2001.
Diverse fotos van Ben Postema tijdens bevrijding en bombardement.
Dagboek 1944
Maandag 28 augustus t/m zondag 3 september
Maandag 4 september t/m zondag 10 september
Maandag 11 september t/m zondag 17 september
Maandag 18 september t/m zondag 24 september
Maandag 25 september t/m zondag 1 oktober
Maandag 2 oktober t/m zondag 8 oktober
Maandag 9 oktober t/m zondag 15 oktober
Maandag 16 oktober t/m zondag 29 oktober
Maandag 23 oktober t/m zondag 29 oktober
Maandag 30 en dinsdag 31 oktober
Bronnen
Andere dagboeken over dezelfde perioden
Feik en Rie Fast mei 1940 - mei 1945
Gewestelijk Sabotage Commandant 3 t/m 25 sept. 1944 (PDF)
Dr. P. J. Bouma 17 september 1944 - mei 1945
Ursulinen 15 augustus 1944 - 21 februari 1945
Onbekende Eindhovenaar, 4 t/m 19 sept 1944
Maandag 28 augustus
Philips is een nieuwe directeur opgedrongen (zekere Bodde, advocaat uit Den Haag), aangezien Frits nog steeds zoek is en de rest van de directie in Vught zit. De rest van de directie is uit Vught teruggekomen.
Donderdag 31 augustus
Bodde is weer weg, "wegens een maagzweer" (ha!!)
Zaterdag 2 september
Tekenen van terugtrekkend Duitse leger, veel drukte aan het station, treinen vol Nazi-vluchtelingen uit België en Frankrijk.
De hele dag terugtrekkende Duitsers, al of niet vergezeld van Franse meiden. Ook veel particuliere wagens met Franse en Belse burgers ("kameraden"). Vreugdevolle stemming bij de Nederlanders. De terugtocht is begonnen !
Een paar uur op de Wal, Keizersgracht en omgeving vertoefd om alles te bekijken. Alles trekt in de richtingen Geldrop, Nuenen en Son. Ook de wagens van Philips waren gevorderd en veel paardenkarren om naar het station te kunnen transporteren.
Op losplaats grote drukte. Veel wordt inderhaast meegegapt. Afweergeschut van de fabrieken is verdwenen, ook het kamp bij de Ijzeren Man (Tongelre) . Nu staat er een kamp van zwaar spoorweg-afweergeschut op het rangeerterrein, 3 kanonnen, afluisterapparaten, afstandmeters en een boel wagens voor manschappen, radio, rode kruis, enz.
’s Middags naar Verboom in Tongelre waar ik 2x bleef eten. Omstreeks half 6 zwaar bombardement van het vliegveld, fosfor en zware bommen, het hevigste dat we gehad hebben. Duurde bijna 40 minuten onafgebroken. Als er nu nog wat heel is, snap ik het niet. De ruiten in Tongelre vlogen zowat uit de ramen en later kwam er zo’n stofwolk dat alle ramen dicht moesten. De Duitse colonnes vrolijkten zichzelf wat op met cognac en zo, en toen maar weer verder…
Prins Bernhard sprak voor Radio Oranje. Hij is benoemd tot bevelhebber over de binnenlandse strijdkrachten in ons land (de "partizanen" dus), onder opperbevel van generaal Eisenhower.
De eerste Belgische plaatsen zijn in handen der geallieerden. De Belgische omroep in Londen hield een gelegenheidsuitzending.
Steeds maar terugtrekkende Duitsers, vooral in auto’s, ook met paardentractie, per fiets en ….lopend. Maar andere troepen gaan naar het front terug. Alles zwaar gecamoufleerd met boomtakken, hele rijdende bossen soms. Je hoort de wildste geruchten. Volgens de Engelse radio zijn de geallieerden in Brussel, Mechelen en bij Luik. "Men" vertelt al van Maastricht, Aken en het Albert-kanaal.
Op de zaak opgewonden stemming, bespreken van nieuws en weinig werklust !
Om half één luchtalarm, tot ca. half twee. Tot half 5 door de stad gelopen, gefilmd en gewinkeld. Er is nog verbinding met het Noorden, elektrische treinen lopen nog.
Terugtrekkende Duitsers met fietsen en op de fiets. Foto situatie 't Hofke in Tongelre, Eindhoven
Foto © Ben Postema
’s Nachts half twee schietpartijtje op het plein, waar ik woon, zullen wel dronken soldaten zijn. De hele nacht door explosies, dat het huis trilde. Het vliegveld wordt opgeblazen ! Dat duurt verder de hele dag. ’s Morgens naar mijn werk, wat zitten praten. Om half 10 is de fabriek leeg, we geven er de brui aan, en gaan de stad wat rondlopen.
De uitzonderingstoestand is voor het hele land ingegaan (o.a. 8 uur binnen en de doodstraf voor een heleboel dingen). In de loop van de dag komt het spoorwegverkeer hier vrijwel stil te liggen. Een lange volle Rode Kruistrein passeert (met drie Duitse locomotieven en 60 wagens) en nog een enkele elektrische trein. Postverkeer naar buiten is gestremd. De Duitsers trekken nog steeds weg, hoewel minder dan gisteren. Het gaat maar sukkelig, zelfs mestkarren worden gebruikt.
’s Morgens trekken nog hele troepen N.S.B-ers en Rijksduitsers ervan door.
Ook de "Verwaltung" van Philips is weg. De Duitsers steken nog wat huizen en een school in brand, ook de kazerne. Er wordt uit verwoeste en verlaten gebouwen heel wat meubilair geroofd door de eerbare burgerij….. Als dat zo gaat, waar is dan het eind?
Om 1 uur ga ik weer naar de fabriek, de directie roept personeel op , teneinde de fabriek bezet te houden en tevens de straat vrij te maken. Ik film vanaf het dak de explosies op het vliegveld. Verder hebben we de hele middag wat bij elkaar gezeten en uit het raam gekeken.
De Engelse radio zegt dat de geallieerden Breda al voorbij zijn op weg naar Rotterdam, waar de binnenlandse strijders in actie moeten komen, om havens e.d. te beschermen. Het gaat dus fantastisch vlug. De krant verschijnt zonder Wehrmacht-berichten en Duitse propaganda. Er wordt geen redactie meer vermeld.
Omstreeks middernacht bijzonder zware explosies op het vliegveld. Ik rolde zowat mijn bed uit, het huis schudde en de kalk viel van het plafond. Ruiten sneuvelden bij duizenden, vooral etalageruiten in de binnenstad. De munitie werd bij 40 ton tegelijk opgeblazen, hoorde ik later.
Gewoon naar de zaak, we moeten er nu zijn van 8-12 en 12.30-5. Nolte, onze "Verwalter" is teruggekomen, ze wilden hem in Duitsland nog niet hebben ….. Hoogst eigenaardige toestand op de fabriek. We hoeven nl. niet te werken, mogen voor ons zelf knutselen, lezen, fiets repareren en zo. De dames zitten te breien en tassen te knopen van papiertouw. Mensen die glasschade hebben mogen naar huis. Golfkarton wordt voor reparatie beschikbaar gesteld.
In Strijp is vannacht ook een Wehrmachtsbureau opgeblazen, de heren vonden het niet nodig de buren te waarschuwen. Ze waren stomdronken! Een paar lui van de "Wachtdienst" boven in het gebouw gingen mee de lucht in …
Explosies duren de hele dag voort. Het gerommel van het front is te horen.
Officieel wordt nu door de Engelse radio meegedeeld dat de geallieerden pas in Antwerpen zitten en nog nergens in Nederland ! De voorbarige berichten over Breda e.d. waarschijnlijk om de Duitsers in de war te brengen. En daar zijn ze uitstekend in geslaagd !!!
Van 3 uur tot half vier luchtalarm, Duitse colonnes op de weg Eindhoven-Valkenswaard door vliegtuigen beschoten.
De binnenlandse strijdkrachten beginnen "bovengronds" te werken, hoewel de Duitsers nog in de stad zijn. Ze dragen onder hun jas een revolver en de letters P.A.N. (Partizanen Afdeling Nederland) . Vermoedelijk hebben ze hun kwartier in de St. Trudostraat (Strijp).
Onze krant (Dagblad van het Zuiden) is gehalveerd, het papier raakt op. Trouwens, melk, boter, aardappelen, enz. zijn ook niet te krijgen.
Tijdens de Philiprak zagen we op het vliegveld een geweldige vuurzuil. Alles sprong van de ramen weg en toen maar afwachten, 15 seconden later kwam de dreunende knal met bijbehorende orkaan, een stuk of wat ruiten naar beneden. Toen konden we weer verder eten. Tegen 11 uur enkele Tommies in de lucht. Een transporttrein stopte vlak voor de fabriek, personeel en soldaten, plus een troep Franse krijgsgevangenen zochten dekking in een boomgaard, huizen en fabriek. Luchtalarm bij Philips, maar er gebeurde niets, alleen het vertrek van de trein was wat moeilijk, alle noodremmen waren gebroken…
Een enkele trein gaat weg naar Utrecht, daarom ’s avonds een briefkaart naar huis gestuurd. Om 6 uur worden de fietsen op straat in beslag genomen. De hele binnenstad is onveilig. Duitsers vangen overal de fietsers op, maar al gauw is iedereen gewaarschuwd en zie je geen fietser meer ……
Bulletins, die waarschuwen tegen het strooien van hoefnagels (nagel of spijker waarmee de hoefsmid de hoefijzers aan de hoeven vastnagelt) e.d. op de wegen.
In dat geval zullen alle omwonenden aansprakelijk worden gesteld (op z’n Duits, met de kogel waarschijnlijk), ondertekend door de waarnemend politie-president (de echte is tippelen!)
Er is geen krant uitgekomen. We zitten bijna in Niemandsland, weinig Duitsers te zien en nog geen Tommies. Weinig luchtactie. Aan de Aalsterweg wordt geschut opgesteld.
Ons dagelijks menu is nu al bijna een week lang soep (erwten of bonensoep).
Het eten van de Philiprak wordt schaars, de voorraden peulvruchten worden aangesproken. We moeten zuinig zijn met het eten, geen restjes laten staan of voor konijnen e.d. meenemen.
Onder dwang van de Philips-Verwaltung moet de PNEM stroom leveren aan Philips, ondanks kolennood, zodat de fabriek weer kan draaien (alleen de arbeiders doen er niet aan mee!). Bij luchtalarm mogen we de fabriek niet uit, wat heel verstandig is, want er kan niet vroegtijdig meer worden gealarmeerd (geen waarschuwing van het vliegveld); bovendien vormen de fabrieken nu geen doel, wel de Duitse colonnes, zodat het op straat zeer gevaarlijk kan zijn.
Forensen die meer dan 6 km weg wonen, kunnen thuisblijven. In omliggende plaatsen worden ook lonen uitbetaald. Wij moeten op onze plaatsen blijven maar zijn niet gedwongen te werken. Er worden presentielijsten aangelegd. De enige afdeling die nog normaal werkt is de loonadministratie (Hulde) In de schuilkelder zitten ze te werken, ongestoord. Voor de poorten staan Duitse wachten, om de eventuele kleine diefstallen door voorbijtrekkende Moffen tegen te gaan. Tegen de grote diefstallen is niets te doen, die gaan officieel, via de Verwaltung !!!
We worden gewaarschuwd op de fabriek geen baldadigheden uit te halen (het is al gebeurd dat Duitsers werden nagejouwd en vuurwerkjes op het dak werden afgestoken!) Er is weer geen krant. Trein naar Utrecht iets geregelder (om de 2 uur), één trein naar Venlo en één naar Maastricht. In de stad geen eten te krijgen, ik kook hete bliksem van mijn laatste aardappels en een paar wormstekige goudreinetten.
’s Avonds tegen acht uur zagen we twee vliegtuigen duiken op een colonne auto’s op de Boschdijk. Ook een trein bij Best is beschoten. Volgens goede radioberichten zijn de geallieerden bij Leopoldsburg, dus over het Albertkanaal.
Ga vandaag toch maar even naar Zeist om een en ander te vertellen van de toestand hier en meteen wat kleren en al mijn films te halen. Wie weet hoe lang ik beneden de Moerdijk zal moeten blijven… Ik neem de eerste trein, van 8.25 die om 9.45 vertrekt. Meest soldaten van Hitler, vooral S.S. Tussen Eindhoven en Best vliegtuigen, even wat onrust, maar ze duiken gelukkig niet. Tot Geldermalsen blijven we met een sukkel- gangetje rijden, wegens luchtgevaar (sein "Lodewijk" op alle stations).
In Geldermalsen en Culemborg stappen veel mensen in met fruit en aardappels. Utrecht veilig bereikt. Trambalkons moeten leeg blijven en alle deuren gesloten.
Bij overtreding schieten! (of de Moffen ‘m ook krijgen) In Zeist veel militaire drukte, de Wehrmachtsauto’s krijgen takkenbossen voor de wielen met het oog op hoefnagels en zo…
Bij ons thuis ook inkwartiering (voorlopig gelukkig maar één Mof). Enkele brieven uit Eindhoven gepost, wat kennissen in Zeist bezocht (Corrie, Jan Versteeg, Dien, fam. Honing) en lekker gegeten thuis. Ik moet de trein van 4.16 halen wat ik probeer met de tram van 4.05 uit Zeist (!); het lukte net, want de trein vertrok om 4.50, de laatste vandaag, denk ik. In Geldermalsen luchtalarm, alles de trein uit naar de schuilplaatsen en "Deckungslöcher" langs de spoorbaan, maar de Tommies (ca. 10 bommenwerpers) vliegen door. Vandaag zijn daar al 4 treinen beschoten.
Na een kwartier weer verder, vrij vlot. Sein "L" hing uit in Geldermalsen, Zaltbommel en Beek. Midden op de brug bij Best stoppen we. Alles uit de raampjes. Een juffrouw zegt: " Daar gaat er een, heel laag… zou het een Tommy zijn? " Iedereen kijkt, het was een auto op de straatweg… Flauwe mop. Om toen voor 7 in Eindhoven. Veilig en wel. Andere treinen waren aangevallen….
Wanneer wéér naar Zeist ??? (zie dagboek van een oorlogsvrijwilliger, 18 mei 1945)
Hele dag jagers in de lucht, die Duitse autocolonnes en treinen beschieten. Vóór de lunch ga ik naar Tongelre, naar fam. Verboom waar ik tot 7 uur blijf. Af en toe gaan weer terugtrekkende Moffen voorbij. Volgens de Engelse radio van zondagavond (we luisteren trouw en vrij roekeloos nu!) zijn de geallieerden in Leopoldsburg, dat enkele malen van bezetter is gewisseld, verder 12 km van Aken, 16 km van Maastricht en in de buurt van Antwerpen, niet ver van de Nederlandse grens. Van Limburg tot Zwitserland staan ze aan de Duitse grens !
We "werken" nog steeds. Voor de fabriek is de wachtgeld regeling ingegaan. "Men" vertelt dat Nolte er weer vandoor is (?) en ook de Sicherheitspolizei (dat ruimt op !). Intussen halen de Moffen nog zoveel mogelijk weg, spoorwagens en vrachtauto’s vol voorraden en machines. 7 stuk geschoten locomotieven gaan voorbij op weg naar het Noorden.
Er wordt verteld dat de geallieerden nu ook met tanks over het Albertkanaal zijn.
Er kan nu heel gauw iets gebeuren. Neerpelt (vlak bij de Nederlandse grens) wordt al genoemd.
Om 11 uur ’s morgens moeten alle ramen open op last van de Philips luchtbeschermingsdienst. Het schijnt dat het station zal worden opgeblazen. Ik betrek een post op de 5e verdieping, gewapend met verrekijker en filmcamera met telelens. Er gebeurt niets, behalve de eeuwige explosies op het vliegveld ….
Er is een koeriersdienst ingesteld van Philips die vanuit Valkenswaard zal waarschuwen als de Tommies er aan komen. Dan mogen we onmiddellijk de fabriek uit. Op het dak van de apparatenfabriek worden de vlaggenstokken alvast weer opgericht. Die waren al die jaren gesloopt geweest voor het Duitse afweergeschut.
De Duitse schildwachten staan nog aan de poorten van de fabriek ….
Om 5 uur ga ik winkelen, maar de meeste zaken zijn al gesloten. In de stad heerst een vreemdsoortige spanning…… De geallieerden naderen ……… Om half zes roept de politie om dat binnen een half uur de straat ontruimd moet zijn, iedereen begint te hollen. Op de Wal stellen Duits patrouilles zich verdekt op. Motoren en legerauto’s jakkeren voorbij. Het gaat spannen…….
Ik ga nog gauw even naar St. Jozef om taptemelk; bonnen willen ze niet eens; haast heeft iedereen. In de H. Geeststraat nog even een ijsje gepikt en toen naar huis. Ondertussen klinken explosies. Bruggen? Verder gebeurt er niets. Om 7 uur ronken nogal wat Engelse vliegtuigen over, ze vergeten luchtalarm te geven. De krant is vandaag weer uitgekomen, met drie felle artikelen over personen, die van hun post weggelopen zijn (Max Blokzijl, directeur v.d. Volksdienst, van Winterhulp, enz, enz.)
Postema; "Ik betrek een post op de 5e verdieping, gewapend met verrekijker en filmcamera met telelens. Er gebeurt niets, behalve de eeuwige explosies op het vliegveld." Foto Ben Postema tekenkamer (teekenkamer) Philips september 1944
https://beeldbankwo2.nl
’s Morgens vroeg wordt bekend gemaakt dat de straat onveilig is. Philips werkt niet (uitgezonderd de Verwaltung met wat werklui die wagens moeten laden…). Hoofdwegen moeten gemeden worden. Ik wandel wat in de stad rond, steeds vergezeld van film- en fotocamera met alle toebehoren en reservefilms, plus verrekijker. Een heel vrachtje, maar je kan het ieder ogenblik nodig hebben. Sinds een week blijven die spullen niet meer allen thuis!
Ik ga eens kijken bij de economische politie , waar ik een kennis heb zitten. Nu hoor ik ook de reden van de zenuwachtige stemming van gisteravond: Er zijn stelletjes Engelse tanks vlak bij Valkenswaard rond wezen toeren…. De geallieerden zitten nu werkelijk in ons land, nl. bij de Bergeijkse Barrière (op de weg Eindhoven-Hasselt). Tussen het Albert kanaal en Kempisch kanaal zijn 15.000 Duitsers ingesloten en al 12.000 gevangen gemaakt. In de "Heeresbäckerij" in Woensel hielden ze vandaag 26.000 broden over; ze waren niet afgehaald…. Ik ben even wezen kijken in de school aan de Don Boscostraat, waar de staf van Brussel pas 5 dagen heeft gehuisd. Het was er een bende. In het postlokaal de vloer dik bedekt met post voor de soldaten, ook nog hele zakken. Een portret van Hitler zwierf ertussen…….
Op het hoofdbureau van politie stond het borstbeeld van de Koningin al te wachten, op zolder nog voorlopig. Het geschutsvuur in het Zuiden duurt nu de hele dag en is goed te horen. Af en toe nog explosies op het vliegveld. De stad ziet er, hoewel niet geëvacueerd, idioot verlaten uit, vooral de binnenstad met zijn gesloten winkels en lege straten. En maar weinig militair gedoe. Toch zitten we nog geen 20 km van het front.
Tussen de bedrijven door moet ik voor mijn eten zorgen. Eerst in de rij voor mijn weekrantsoen van 1 3/4e liter taptemelk. De Philips keuken had vannacht normaal de prak gekookt en zat er nu mee. Ze hebben het maar aan de burgerbevolking uitgedeeld, ieder net zo veel als hij wil (en voor niets!) Ik heb ook mijn pannetje vol snert gehaald (2 1/2e liter) Aardappels en groente niet te krijgen, dus gaat iedereen de boer op (ongestoord!), zelfs politieagenten zie je met een zak aardappels achter op de fiets. Ik haalde wat sla en bieten en lekker nog 6 kg appels (60 cent per kg, dus normale winkelprijs). De aardappels worden gerooid en meteen op de akker verkocht, je moet er voor in de rij staan, en lang! Morgenvroeg maar eens proberen.
Vanavond zegt Radio Oranje (waarnaar nu meer geluisterd wordt dan ooit) dat Eupen en Malmedy, Spa en Le Havre gevallen zijn. Bij Trier vechten de Amerikanen voor het eerst op Duits grondgebied. We horen een rede van de minister van oorlog en tenslotte orders van prins Bernard voor de binnenlandse strijdkrachten. Toen viel de spanning van het net, zodat we het slot niet konden horen. Ondertussen klinkt het gebons van het geschut weer dichterbij, af en toe is een salvo mitrailleurvuur te horen. Wie weet zitten morgen de Tommies hier.
Ze zijn er nog niet ! Men beweert dat het mannelijk Philips-personeel weer moet werken. Ik zal toch maar eerst de boer opgaan voor aardappels. Enkele winkels zijn weer open, ik kan zelfs nog mijn kaasbon in 1 ons kaas omzetten !
We moeten de bonnen voor de volgende week inleveren en krijgen dan noodbonnen, die allen geldig zijn in kring Eindhoven. Dit in verband met het totaal stilgelegde vervoer. Rantsoenbonnen worden ongeldig. Zieken krijgen nieuwe rantsoenbonnen.
Mijn collega Berggren is ook nog teruggekomen uit Twente. Van Almelo tot Utrecht op een transport kapotte locomotieven; tot Den Bosch per elektrische trein. De volgende dag gelopen naar Eindhoven. Om half twaalf naar collega Veldhuyzen en daar fijn gedineerd. Zo komen ook de vrijgezellen deze dagen wel door!
’s Middags eens op de zaak gaan kijken. Er is bijna niemand ! De Moffen slopen nog van alles weg (o.a. 70.000 kg koper, en er staat nog 200.000 kg klaar, zegt men …) Ook vaten met grondstoffen en veel belangrijke machines, voor zover ze niet weggestopt zijn! Edele metalen (zoals wolfram) en diamanten zijn al weg. Gelukkig dat het spoorwegverkeer langzaam gaat, wie weet, halen ze het niet. De hele middag gerommel van geschut. Vanaf ca. 6 uur activiteit in de lucht. Duitse vliegtuigen zie je niet meer sinds ze het vliegveld opgeblazen hebben. Dat is een linke zet geweest, om de Moffen zo in de war te maken dat ze al die kostbare vliegvelden vlak achter het front opgeblazen hebben. Radio Oranje vertelt dat Hechtel is ingenomen, maar dat ligt nog voor het Kempisch kanaal en dat hadden de geallieerden toch al? Ook ten Zuiden van Aken zijn de Amerikanen in Duitsland. Vanavond dreunen deuren en ramen weer. Schieten of bombardementen in de verte?
De hele dag op de zaak, maar het is er akelig stil en leeg. Onze tekenkamer wordt vertegenwoordigd door 2 man, beiden vrijgezellen, ja waar moet je anders heen?
In de fabriek zitten hier en daar wat lui in een hoekje te kaarten. Uitgezonderd dan wat werklui die aangewezen zijn om spoorwagens en auto’s te laden…………..
De Engelsen zijn daar trouwens al van op de hoogte, ingelicht door Eindhovenaren die door de Duitse linies heen gebroken zijn (via Budel schijnt dat nogal makkelijk te gaan!) Het gevolg is dat er nóg meer treinen worden aangevallen. Hierdoor kwam o.m. een wagon met voor meer dan een miljoen aan edele metalen, diamantboren, enz. van Philips weer in Eindhoven terug en werd vlakbij in een hoekje weggemoffeld. Zo zijn er al heel wat wagons verduisterd !
Vanmorgen één elektrische trein uit Den Bosch aangekomen, vertrek ook wet met postwagen en veel grotere lengte als hij gekomen was. Vanmiddag vertrokken nog 5 driewagenstellen aaneen. Het meeste elektrisch materieel zal nu wel weg zijn uit Eindhoven.
Het hoofdkwartier van Eisenhower deelt officieel mee dat de Nederlandse grens op 2 plaatsen door de hoofdmacht is overschreden, nl. in Brabant en in Limburg. Artillerievuur op Aalst (bij Eindhoven) 5 doden en enige gewonden.
Bij Geldrop hebben de mensen een boerderij in brand gestoken omdat de boer geen melk wilde leveren.
’s Morgens "gewinkeld", dat betekent o.a. 1 ½ uur in de rij staan voor een halve liter tapte melk. Verder was er op de tabaksbon R10 nog scheerzeep te krijgen (gebruik ik om me te wassen). De gaslevering vanuit Zuid Limburg is nu stop gezet, hetgeen te verwachten was. Eindhoven maakt nu watergas van half 12 tot half één en zo mogelijk van 6 tot half 7. Gauw even de melk omgezet in pudding en dan naar het Ontspanningsgebouw om te eten. Gelukkig gaat dat nog steeds, al is het dan 2 weken soep; ditmaal van gemalen kapucijners en bruine bonen (?) ("apenootjespap" noemen we het).
De reservevoorraden worden nu aangesproken! ’s Middags maar weer naar de zaak: lezen, Philiprak eten en wat praten. Maandag a.s. zal het hele personeel op wachtgeld gesteld worden. Voor mij als ongehuwde alleen wonende betekent dat 70% van mijn salaris. Kon slechter.
Vandaag zijn 5 elektrische treinen gekomen en weer vertrokken; er waren enkel passagiers. De radio zegt dat Amerikanen de voorsteden van Aken bereikt hebben. Vandaag verschijnt de krant voor het laatst, het rotatiepapier is op.
’s Avonds eet ik rauwkost, aangezien ik daar nogal wat geschikte grondstoffen voor heb: ½ krop sla, een stuk komkommer, een appel en een tomaat, alles fijn geschaafd en door elkaar gehakt met 1/3e potje kokhaantjes (kokkels, schelpdieren) in azijn. Het smaakte heerlijk en was voedzaam. De kokhaantjes ter vervanging van vlees, dat al zowat 2 weken niet meer te krijgen is. De bonnen heb ik er nog voor. Alleen op nieuwe ziekenbonnen is morgen aan het slachthuis vlees te krijgen. Er lijkt nog net genoeg gas te zijn om aardappels er bij te bakken. En als toetje een bord pudding. Heerlijk!
Vanavond brengt Radio Oranje de vreugdevolle tijding: "De eerste stad van Nederland is bevrijd, nl. Maastricht"! Dat gebeurde gisteren. Robert Kiek geeft een reportage over de intocht en de grote feestvreugde in Maastricht en Eijsden. Er was enorm enthousiasme. Enkele N.S.B-ers tijdens transport naar de gevangenis "lichtelijk beschadigd". De oude burgemeester in ere hersteld. Aangezien we geen gas meer krijgen van de Staatsmijn Maurits, veronderstellen we dat de geallieerden nu bij of in Lutterade (Geleen) zijn.
Eerst een halve liter taptemelk veroverd, toen naar de zaak, gewapend met een leesboek en mijn praklepel. Wij, tekenaars, zullen niet op wachtgeld gaan de volgende week, aangezien we niet op elektriciteit lopen! Maar als er net zoveel mensen komen als nu, kunnen we ook wel allemaal wegblijven. Intussen zijn er, naar men zegt, 1000 man aangewezen om vanmiddag en morgen de laatste wagons vol te laden. Zouden ze nog wel wegkomen? Vanmorgen gaan er nog een paar elektrische treinen voorbij.
’s Middags de noodbonnen zoveel mogelijk in waar omgezet. We krijgen voor 14 dagen: 3600 g brood, 2 ½ kg aardappels, 3 ½ liter taptemelk, 225 g boter, 125 g jam of stroop, 250 g suiker, 250 g peulvruchten (waarschijnlijk voor 4 weken) vlees op de oude bonnen, waarop we nog niets hadden kunnen krijgen (wordt waarschijnlijk weer niets!).
Ik werd ruim een uur voor de deur van Simon de Wit tussen de "dames" fijngemangeld …… en kon toen alleen maar stroop en spliterwten krijgen……………
De radio vertelt ons dat het front in de Kempen geconsolideerd wordt; voortgang aan de Duitse grens, Aken wordt omsingeld, doorbraak in de Siegfriedlinie, er zijn Duitse krijgsgevangenen gemaakt van 12 en van 60 jaar…….. ’s Avonds krijg ik post uit Zeist, een brief van Corrie, binnen 2 dagen aangekomen! We raken steeds meer geïsoleerd, alleen enkele dorpen vlakbij zijn te bereiken, je mag niet over de hoofdwegen en niet over de meeste bruggen.
’s Morgens enige activiteit van jagers. Tegen 11 uur was de lucht vol van 4-motorige bommenwerpers (vliegende forten en Lancasters) in gesloten formaties van 6 á 7 stuks. Even later begon de herrie: bombardementen N.W tot N.O van Eindhoven, vermoedelijk Duitse stellingen langs het Wilhelmina kanaal en het Beatrix kanaal.
Het regende af en toe bommen, licht type, maar in enorme hoeveelheden. Ze werden vlak bij de stad al losgelaten, zodat ik het door de verrekijker goed kon volgen en ook filmen. Er waren maar weinig begeleidende jagers. Vrijwel geen afweervuur !
Het bombarderen duurde onafgebroken tot half twaalf. Na afloop nog wat jagers, ter verkenning, foto’s en controle vermoedelijk. Veel mensen stonden op straat te kijken, stemming was wat opgewonden maar niet ongerust, toen bleek dat het niet op de stad was gemunt. Ik denk dat morgen het front wel deze kant zal oprukken, ze bombarderen die stellingen niet voor niets.
12:00 uur
Om 12 uur is het weer rustig en dus ga ik maar op stap naar Tongelre. In de stad gekomen begint het lieve leventje alweer. Ik neem de Fuutlaan langs het stationsemplacement. Een formatie bommenwerpers komt vanaf de richting Wilhelminakanaal recht mijn kant uit. Ik blijf even staan kijken met de bewoners van de huizen daar. De toestellen zijn amper boven ons of we horen een bommenregen aan komen donderen, het geluid komt onze kant op, hals over kop vliegen we naar binnen. Op mijn buik in de gang van een huis liggend, zie ik het zand opspuiten aan de overkant van het rangeerterrein, op ca. 100 meter afstand dus.
Daar hadden Duitse luchtafweerstellingen gestaan. Op hetzelfde ogenblik vliegen alle ruiten uit het huis. We kruipen nog even door, naar de keldertrap waar de hele familie zit, maar het is al voorbij. Zo snel, dat ik niet eens had kunnen filmen….
Voor het huis lag de straat volbomscherven, gloeiend heet nog. Ik heb er een meegenomen.
Om 1 uur kom ik veilig en wel bij de fam. Verboom aan en eet fijn. Om 2 uur veel Engelse jagers in de lucht (vooral Lightnings) Om half 3 grote formaties (tot 70 stuks per formatie) transportvliegtuigen, laagvliegend, richting Noord. Ze gooien langs het Wilhelminakanaal (tussen Best en Son) parachutisten uit, bij honderden tegelijk!
Het is hiervandaan goed te zien. Duurde zowat een uur, onafgebroken !
Overal hingen de mensen uit de ramen en op de daken, ze schreeuwden en gilden van enthousiasme, tot een laag oversuizende luchtafweergranaat ze even naar binnen joeg. Er was enig afweervuur, drie transport kisten werden omlaag geschoten.
De hele lucht is vol Spitfires en Lightnings die de Duitse verbindingswegen bestoken. Je ziet vrijwel geen Duitser meer voorbijkomen, er zijn nog net een paar auto’s van de Deutsche Reichsbahn voorbij gekomen, van Philips naar de Heimat. Enkele burgers zitten er ook op, vermoedelijk van de Philips’ Verwaltung! De jagers en jachtkruisers duiken en schieten voortdurend, af en toe gooien ze bommen. Van de Duitse luchtmacht geen spoor! (Die moeten nu ook van zo ver komen, en bovendien de Tommies zitten in de lucht!)
In het Zuiden is weer kanongerommel te horen, het front rukt op! Om half vijf beginnen de explosies van het station en bij Philips.
De Engelse radio meldt om kwart voor 5 dat sterke luchtlandingstroepen voor het eerste Britse luchtlandingsleger in Nederland gedaald zijn. Het hoofdkwartier geeft instructies voor de Nederlandse bevolking. Aan de binnenlandse strijdkrachten te zuiden van de Rijn en Lek:
1e In overeenstemming handelen met het oorlogsrecht. Ze zijn geen "franc-tireurs", maar geallieerde soldaten en staan onder het opperbevel van Prins Bernard
2e Nauwkeurig de bevelen opvolgen van het opperbevel en van de plaatselijke commandanten
3e Fabrieken, mijnen e.d. beschermen. Ook de voorraden benzine, olie , e.d.
4e Als ze geallieerde troepen ontmoeten, dezen steunen
5e Na de bevrijding van hun gebied zorgen voor orde en rust
Aan de burgerij:
1e Geen algemene opstand beginnen
2e Mensen die belangrijke posities bekleden, helpen onder te duiken
4e Zorgen voor eigen veiligheid (in huis blijven, uitgezonderd in de buurt van hoofdwegen en de belangrijke punten)
De mensen ten Noorden van de Rijn en Lek nog niets doen, hun tijd komt nog.
Om 6 uur ga ik weer naar de stad hoewel ik niet weet of ik er daar kan komen; de fam. Verboom biedt me aan bij hun te overnachten, maar ik ben liever op mijn basis. Op het station wordt nog steeds opgeblazen. Alle seinhuizen, kolentransporteurs, locomobielenloods, pompstation, locomotieven, wissels gaan kapot.
Ik film. Durf het nu openlijk te doen, je ziet soms geen mof meer!
Er wordt me al gevraagd of ik foto’s maak voor "Vrij Nederland "!
Locomotievendepot en pompstation staan in brand. Woenselse overweg een chaos van elektrische draden en hout. Bij Philips zijn de diverse centrales opgeblazen, en ook het waterleiding-pompstation. Iedereen heeft nu ineens een radio ….!!! Mijn hospita heeft ook het oude koper weer op de gang staan …!
’s Avonds is het rustig op een enkel vliegtuig na en nog wat achterstallige ontploffingen. Hier en daar de gloed van een brand. Langs de spoorlijn naar Valkenswaard een felle brand te zien (zoals ik later hoorde, sigarenfabrieken in Valkenswaard, door de Duitsers in brand gestoken).
Radio Oranje meldt om 8.15 hetzelfde als ’s middags en vertelt in een reportage dat de parachutisten dwars door het Duitse vuur heen daalden, evenals de zweefvliegtuigen die allen veilig landden.
Verder: de tankmacht van het 2e Engelse leger rukt Noordwaarts op vanaf het Schelde-Maas-kanaal (Kempisch kanaal). Onze regering zal zo spoedig mogelijk naar Nederland terugkeren. Bevel aan het gehele Nederlandse spoorwegpersoneel om in staking te gaan, teneinde het Duitse vervoer te stagneren !
Later vertelde Radio België dat de parachutisten bij Tilburg, Eindhoven en Nijmegen geland waren. Aken is geheel omsingeld. In Denemarken is een algemene staking uitgebroken (bravo!).
De politie en de P.A.N. halen de eerste N.S.B-ers op. Onder gejoel, gehoon en geroep van "landverraders"! door het publiek worden ze het politiebureau binnengebracht, waar al gauw alle cellen vol raken.
Ben Postema: In een raam van het politiebureau staat het borstbeeld van onze koningin, dat ik een week geleden al gefotografeerd heb! Nu gedrapeerd met oranje.
Foto © Ben Postema
Rond het middaguur op 18 september 1944 staken de zwaarbewapende en met draagbare zend- en ontvanginstallaties uitgeruste militairen van het 2e bataljon van het 506e regiment de Woenselse overweg over.
© foto Ben Postema
Vannacht klonk artillerievuur in het Zuiden veel sterker. In de stad een paar geweerschoten. Vanmorgen vroeg begon in het Noorden artillerievuur.
De parachutisten rukken op naar Eindhoven. We merken nu langzamerhand, dat Eindhoven toch een stad vlak achter het front is, nog gekker, tussen twee fronten in!
9 uur
In het Noorden van Woensel (Vlokhoven) onophoudelijk mitrailleur- en geweervuur, ook artillerie. Ook in het Zuiden komt het front dichterbij. In Valkenswaard zit een SS-pantserdivisie plus een massa infanterie. Af en toe komen enkele Duitsers door onze stad, ze hangen mij teveel bij de L.B.-schuilplaatsen. Een kanon staat op de Vestdijk bij het station. Een patrouille met pantservuisten onder de arm gaar de Emmasingel over. Ik maak foto’s van het opgeblazen seinhuis. Het publiek loopt doodleuk te winkelen, gekke boel!
10 uur
Ik ga eens een kijkje nemen op het politiebureau, waar ik een kennis heb zitten bij de economische dienst. Vanaf het dak is niets te zien. Af en toe vliegen er granaten over de stad. Soms dreunen de ruiten van het artillerievuur.
11 uur
Melkinrichting St. Petrus geeft aan iedereen 1 liter goede en 1 liter taptemelk voor 1 kwartje, zonder bon. Alles holt met pannen en kannen, de laatste moeten uren in de rij staan. Deze royaalheid komt doordat de melk al aanwezig was en er vandaag vrijwel geen bezorgers zijn. Om zuur te voorkomen, is er nu uitverkoop.
12 uur
Ik ga eens kijken bij de Philips-keuken of er ook gekookt is, maar er ontbreekt elektriciteit, gas en stoom, dus niets te bikken. In Woensel heeft het schieten opgehouden. We horen gejuich!
Ik ga kijken en zie hoe de Amerikaanse parachutisten in ganzenpas de Fellenoordse overweg overtrekken! Voorop waren de P.A.N.-nen (partizanen) gegaan. Ik hol naar de overweg toe. Het is een groots moment. IK ZIE DE EERSTE GEALLIEERDEN!
Er is aan de stadszijde nog niet veel publiek als ik er bij kom, maar het gaat als een lopend vuurtje door de stad: Ze zijn er! De mensen zijn enthousiast, we drukken de Amerikaanse handen, we juichen onze kelen schor en de eerste Amerikaanse sigaretten worden uitgedeeld. Ze zijn schitterend uitgerust, met alle soorten wapens en om de zoveel man een draagbare radio zend-ontvang-installatie (1.2 meter zoals ik later hoorde). Ik film!
De Airbornes trekken de Vestdijk langs, waar de zusters en paters van het Binnengasthuis en het Augustijner klooster staan te dansen van vreugde.
Ze hangen zichzelf en anderen, vol oranje en rood-wit-blauw. Ook veel Amerikanen dragen al onze kleuren. De eerste vlaggen gaan uit, zij het nog wat aarzelend. Op de vroegere Ortskommandantur (Hotel Royal) hangt een groot portret van prinses Juliana.
Het publiek stort zich als razenden op alle Duitse borden, wegwijzers, e.d. Alles wordt in splinters geslagen. Onder gejuich sneuvelen de grote borden van het "HKP" en "Wehrmachtsheim". Portretten van Hitler gaan de straat op en worden verscheurd. Straatnamen, Willemsplein en Sophiastraat worden weer veranderd in Wilhelminaplein en Julianastraat. Een pop-WA-man hangt aan een lantaarnpaal!
Ik fotografeer en film aan één stuk door!
28 foto's Ben Postema bij https://beeldbankwo2.nl
Duitsers worden door de Airbornes uit huizen gehaald en met de handen omhoog weggebracht! Af en toe zijn er korte straatgevechten , want de stad is nog lang niet gezuiverd van Duitsers. De meeste parachutisten gaan Zuidwaarts, de stad weer uit, om zich aan te sluiten bij de Engelse troepen. Een gedeelte nestelt zich bij het Van Abbemuseum in de Duitse "Deckungslöcher".
De P.A.N. brengt ook Duitse gevangenen op. Ze worden door de Amerikanen gefouilleerd en moeten languit op straat gaan liggen. Zo zijn ze tam.
We zijn nu nog niet officieel bevrijd en dus niemandsland! We zijn ons eigen baas!
De politie en de P.A.N. halen de eerste N.S.B-ers op. Onder gejoel, gehoon en geroep van "landverraders"! door het publiek worden ze het politiebureau binnengebracht, waar al gauw alle cellen vol raken.
Burgemeester Verdijk komt weer in functie en houdt een redevoering op de markt. Bekende oude uniformen komen opdagen:
Een paar militairen van vóór 1940. Een troepje kranig in het gelid marcherende marechaussees met hun witte bressen, Padvinders, Graalmeisjes, K.B.C.-ers!
En overal oranje! In een raam van het politiebureau staat het borstbeeld van onze koningin, dat ik een week geleden al gefotografeerd heb! Nu gedrapeerd met oranje.
Een mensenmenigte staat er volksliederen bij te zingen. Massa’s mensen zijn er nu op de been. We zijn VRIJ! 4 ½ jaar onderdrukking zijn voorbij. We kunnen het haast niet bevatten. We zijn dol van vreugde, weten niet wat we zullen doen. De een zet foto’s voor zijn ramen, die pas geleden nog streng verboden waren (van de koninklijke familie uit Canada!) De ander loopt zingend rond met een oranje mutsje op.
Een politieagent weet zijn hart niet beter te luchten dan hardop langs de straat te schreeuwen: Rot-mof! . En iedereen lacht, iedereen voelt zich vrij, heerlijk vrij!
En ik film maar, en fotografeer maar, beide camera’s zijn om beurten of bijna gelijktijdig in actie.
Omstreeks 5 uur komt de brandweer de straat op en trompettert het verzoek onder de mensenmenigte, om naar huis te gaan. We zijn nu wel bevrijd, maar nóg is de geallieerde hoofdmacht niet in de stad en nog zitten we rondom tussen Duitse troepen, nog kan er van alles gebeuren. Het is nog gevaarlijk op straat. En langzaam, heel langzaam volgen de meesten de wijze raad van de overheid op, en gaan naar huis. Ik ook, ik heb sinds vanmorgen nog geen hap gegeten! En er staat nog melk van "St. Petrus"!
19:00 uur
Ik ga weer de straat op, kan gewoon niet thuisblijven. Samen met mijn collega Klaus kom ik op de Willemstraat. Er gaat een gerucht: Tanks! Duitse? We duiken al weg. Dan: Engelse tanks op de Demer. We hollen zo hard we kunnen de Emmasingels langs. En daar gaan ze, in eindeloze colonnes, stofwolken, ratelend over de overweg. We staan op een L.B.-schuilplaats, juichen onze kelen schor. De Tommies in en op de tanks juichen terug, geven handen in het passeren. Ze veren oranje en rood-wit-blauw op hun tanks en op hun helmen. Er gaat een tank voorbij met het portret van de Koningin. Ook allerlei opschriften met krijt, uit Valkenswaard, Aalst en Eindhoven, ook nog uit België.
Onafgebroken ratelen de tanks Noordwaarts, 2 divisies van het tweede Britse leger. De hoofdmacht passeert Eindhoven!
Het wordt donkerder, de stoet blijft voort ratelen, we blijven juichen, al krijgen we onze monden vol stof. Ik klim met Klaus in het huisje van de verkeersagent, film en fotografeer tot mijn belichtingsmeter niet meer uitslaat. We juichen…
En een vijftal gewonde Duitsers op brancards kruist de route van het oprukkende leger, op weg naar het ziekenhuis…..
De N.V. Philips plakt bekendmakingen aan, betreffende het in functie treden van de oude directie onder leiding van Frits Philips, die ineens "ergens vandaan" gekomen is!
Verder krijgen we 3 dagen vakantie + 15 gulden en de vooroorlogse werktijden.
In het donker gaan we naar huis, vér na het kritische uur van 8 uur! En de tanks ratelen met grote snelheid door, de hele nacht door! We gaan vroeg naar bed bij gebrek aan elektrisch licht.
Het was een grootse dag in onze geschiedenis.
"We zitten juist boven als plotseling alles licht wordt! Een hele "Kerstboom" van lichtfakkels hangt boven de stad. Een paar mensen roepen "Vuurwerk", maar het lijkt meer op de onbehaaglijke dreiging van Duitse vliegtuigen. En dan die tanks!
Vlug maak ik een foto van de lichtfakkels en dan, het is nog niet helemaal donker, zie ik in Woensel fonteinen opspuiten, de eerste bommen vallen met daverend geweld." (...) Eindhoven heeft de bevrijding duur betaald…..
Tekst en foto © Ben Postema / beeldbankwo2.nl
De hele stad komt in feeststemming, alles draagt oranje, overal vlaggen, Nederlandse en Geallieerde, versierde etalages met foto’s van het koninklijk huis. Oude bekende uniformen op straat, zoals padvinders, marechaussee. Onderduikers komen weer boven water, politieagenten, jonge mannen die niet naar Duitsland wilden, studenten, Joden! Je ziet humoristische hatelijkheden langs de weg! Bij het gemeentehuis hangt boven de straat een lijn met wasgoed, de "de was aan de Siegfriedline! ".
Aan een lantaarnpaal een portret van Hitler aan een touwtje, aan een andere een "W.A-man" (imitatie).
De hele dag door trekken de Engelse colonnes de stad door van de Aalsterweg via de Rechtestraat, Demer naar de Boschdijk en zo verder richting Nijmegen. We zien alle soorten tanks, zware vrachtwagens, geschut, massa’s "jeeps" (de kleine personenautootjes), auto’s vol manschappen , onafgebroken dondert en dreunt het voorbij, in een wolk van stof en echte benzinelucht.
Het publiek, langs de hele route rijen dik, is doel van vreugde. Driekwart van de stad staat langs de straat te wuiven, te dansen en te roepen; de Tommies zijn gewoon overdonderd, groeten met de "V" en met de duim omhoog en doen van de weeromstuit ook enthousiast. Zo’n ontvangst hadden ze niet verwacht!
Het resterende vierde punt van Eindhovens bevolking staat bij het politiebureau de opgebrachte N.S.B-ers uit te joelen. Er worden voertuigen gevraagd om de N.S.B-ers op te halen, er wordt gehoor aan gegeven! Overal duiken nog auto’s op!
Onder gehoon worden de N.S.B-ers naar binnen gebracht, handen omhoog, soms gedwongen in paradepas! Eén N.S.B-er zie ik gaan met een bos oranje bloemen in zijn hand, boven zijn hoofd, oranje muts op, en in paradepas. De P.A.N. zorgt voor geleide, wat ze wel toevertrouwd is. De meesten worden in de Den Boscoschool (bij het politiebureau) opgesloten waar Philips-portiers voor bewaking zorgen, heel gewichtig, de karabijn aan de schouder. Hele lokalen vol zitten ze hier op de grond, mannetje naast mannetje. Bekende gezichten zijn er onder!
De P.A.N. haalt ze op uit eigen beweging en op aanwijzing van buren e.d., wat natuurlijk kans op pijnlijke fouten geeft. De politie werkt daarentegen volgens het kaartsysteem van de N.S.B! Beiden werken veel met krijgsbuit-gemaakte auto’s .
Een wagen van de P.A.N. kwam aan met een N.S.B-er voor op de motorkap, handen omhoog, als trofee ! Een vrouw wordt opgebracht met haar radiotoestel in een kinderwagen voor zich uitduwend (groot gejuich!)
N.S.B-vrouwen en "moffen-canapé ‘s" zitten in de cellen van het politiebureau, sommigen met kaalgeknipte koppen, soms voorzien van papieren stroken "Duitse Wehrmacht". Dat kaalknippen gebeurde midden op straat (b.v. in de Tongelresestraat) voor ze aan de politie werden overgeleverd. De overheid en ook de Engelsen zijn het met dat kaalknippen niet eens. Overigens houden de Engelsen zich volkomen afzijdig van onze binnenlandse aangelegenheden.
De stad wemelt nu van de "P.A.N-nen", meest uitgerust met geweer of revolver, soms nog bajonet en, meestal Duitse (!) handgranaten. Ze zijn gekleed in blauwe overall met helmen van diverse nationaliteiten (Nederlandse, Duitse, Engelse en Amerikaanse !). Ze voelen zich erg gewichtig, al zijn er veel snotneuzen onder gekomen. Verder veel hevig gewapende politie, Philips portiers en burgers met een band van de O.D. (orde dienst). Dit zijn meestal oud-militairen en eveneens bewapend.
In de Den Boscoschool zitten ook Duitse krijgsgevangenen, waaronder een stelletje Russen. ’s Middags wordt er een hele troep naar Valkenswaard getransporteerd.
Met mijn camera’s kom ik overal door de afzettingen heen. Dat is erg gemakkelijk.
Ik "schiet" links en rechts mijn opnamen.
Ik ga ook nog mee op de treeplank van een politieauto, de agenten op treeplanken en achter de koplampen met karabijn en revolver gewapend, ik met de filmcamera "in de aanslag". Zo stormen we in vliegende vaart naar het eind van Stratum om N.S.B-ers op te halen.
Op de terugweg stap ik op de Aalsterweg over op een Engelse tank en maak zo de hele intocht in Eindhoven mee en film het geval van Engelse zijde gezien. Ze zijn volkomen verrast, zoals ze me vertellen. In triomf rijden we de stad door, op de Boschdijk klim ik weer van de tank af, als de colonne even stilstaat. Ook hier in Woensel overal auto’s, tanks enz. , overal enthousiasme, op de voertuigen opschriften, zoals:
Weg met de rotmoffen
Hitler aan de galg
Welcome in Eindhoven
Good luck
Leve Willemien
De Tommies delen sigaretten, biscuits en chocolade uit, er wordt letterlijk om gevochten! Vriendschapsbanden worden aangeknoopt, souvenirs uitgewisseld.
Meisjes rijden mee achter op Engelse motoren en boven op tanks en kanonnen.
Handtekeningen worden verzameld (op papieren mutsen, verpleegsterskappen, persoonsbewijzen (!) en geallieerde uniformen).
Om 2 of 3 uur ’s middags ga ik met een paar politiemensen mee naar Tongelre, in een prachtige "Graham-Paige". Het blijkt de wagen te zijn van de voormalige directeur van … het gewestelijk arbeidsbureau (daar heb ik minder prettige herinneringen aan sinds vorig jaar!).
Ik kom op het Hofke even bij de fam. Verboom aan, waar ze een hapje voor me opwarmen (ik had nog niet geluncht). Een dan weer in vliegende vaart naar de stad terug. Nog steeds rollen de legers door Eindhoven, nog steeds juichen de mensen.
Op de markt een feest-centrum. De Philips-harmonie is weer opgedoken in zijn oude uniform mét vaandels. Er wordt gedanst en gehost. Om half vijf komt de Philips brandweer en toetert per megafoon rond, dat het achterstallige loon afgehaald kan worden (we blijven steeds nuchter!) Van het hoofdkantoor Philips waaien 3 vlaggen, de Nederlandse, Engelse en Amerikaanse.
Nu het tegen de avond loopt beginnen enkele Engelse eenheden een kamp in te richten, vooral in de Elzent. Onder het geboomte branden de kampvuurtjes (benzine e.d.). Hier en daar staat een Tommy zich te wassen of te scheren. Etenslucht, van lang ontbeerde eetwaren, dringt in mijn neus. Radiomuziek klinkt uit de vrachtauto’s. Ik wandel wat rond, maak kennis met een amateurfotograaf van de overkant.
We praten heel wat af in de romantische omgeving van het park aan de Dommel. Romantiek en oorlog… Ik moet denken aan een cowboy-kamp uit een wildwest film. Kampvuur, zachte muziek, groepjes zacht pratende vrouwen, bomen en de Dommel, die alles weerspiegelt.
Plotseling alarmerende berichten! Iedereen moet van straat af, de Duitse tanks rukken op Eindhoven aan in tegenaanval!
Ook bij de Engelsen wordt alarm geslagen. Ik ga naar huis, ontmoet mij collega Berggren, die vlak bij me op kamers woont, en even meegaat naar mijn kamer.
We zitten juist boven als plotseling alles licht wordt! Een hele "Kerstboom" van lichtfakkels hangt boven de stad. Een paar mensen roepen "Vuurwerk", maar het lijkt meer op de onbehaaglijke dreiging van Duitse vliegtuigen. En dan die tanks!
Vlug maak ik een foto van de lichtfakkels en dan, het is nog niet helemaal donker, zie ik in Woensel fonteinen opspuiten, de eerste bommen vallen met daverend geweld.
Ik gooi ook de andere ramen open, grijp mijn hele film en foto-uitrusting, en storm de trap af.
Berggren is al beneden en ook mijn hospita met familie. In de bakkerij gaan we op de vloer liggen. Voor en achter de deuren open om de ruiten te sparen. Donderend vallen de bommen. Het is kwart over acht. Bijna zonder ophouden daveren de ontploffingen waarvan we de weerschijn tegen de huizen buiten zien. Met gierend geluid komen ze naar beneden, de bommen, dan bukken we even nóg dieper, de vloer golft onder ons, al is hij van graniet. Eventjes is er een pauze, we kijken opgelucht. De lucht is rood van branden. Dan ronken er wéér vliegtuigen boven ons, gieren de bommen, liggen we weer op de vloer. Komt er dan geen einde aan? Ruiten komen kletterend naar beneden, het huis schudt en beeft, maar het stáát nog, het blijft staan ook. Een half uur ruim duurt het bombardement tot kwart voor negen. Dan wagen we het even, buiten te kijken. Ik verbaas me, de hele straat staat nog overeind, al zijn de trottoirs bezaaid met glasscherven. Ik wacht even, het blijft rustig, dan ga ik de straat op. Onze buurt is er nog goed afgekomen, maar de binnenstad brandt. Op vijf, zes plaatsen slaan de vlammen hoog op! Omgeving Kerkstraat, de Nieuwstraat, in de Elzent, in Stratum, de Lijmbeekstraat in Woensel, op complex Strijp van Philips… overal woedt het vuur. En onafgebroken klinkt geknetter en geknal, wordt er gevochten? De Duitse tanks? Ze zijn al in de Willemstraat , zegt "men".
Maar overal onzekerheid. Ik denk dat het geknal komt van de Engelse munitiewagens, die in de Elzent in brand moeten staat. De eerste vluchtelingen komen uit de binnenstad, beladen met koffers en beddengoed…..
Ik ga eens kijken bij mijn collega Klaus, twee straten verder. Hij is bij een paar oude dames op kamers en voelt zich er "mannelijk" als beschermer. Ik drink er een kopje koffie en ga dan weer terug, wandelend door de glasscherven.
Na een paar uur kruip ik maar in de kooi. De stad brandt nog op verschillende punten.
Ook de explosies van de munitie-auto’s duren voort, hoewel minder. Maar het gevaar zal wel voorbij zijn.
Eindhoven heeft de bevrijding duur betaald…..
Na een haastig ontbijt ga ik al tamelijk vroeg op pad om te zien wat er van onze stad overgebleven is. De film- en foto-uitrusting gaat natuurlijk mee. Wat een contrast in de binnenstad met gisteren! Toen: daverende feestvreugde, nu: rokende puinhopen, straten die versperd zijn door stukken steen en hout of door bomtrechters.
Maar weinig mensen op straat, en die zijn in hoofdzaak op en in puinhopen naar slachtoffers aan het zoeken…..
De L.B. rijdt af en aan met bakfietsen, waarop de slachtoffers liggen, inderhaast toegedekt door een karpet, een gordijn of een kapotte deken.
Het Stratumseind ziet er erg uit, het College is vooral zwaar getroffen evenals de Smalle Haven. De grote zaken op de hoek van Kerkstraat en Rechtestraat zijn volkomen afgebrand, vanaf v,d. Heyden in de Rechtestraat tot aan de Synagoge in de Kerkstraat. Enkele soldaten lopen hier rond, er staat een mitrailleur opgesteld. Een pater is op zoek naar slachtoffers. Inwoners zoeken in de puinhopen van hun huizen. Ik ga verder in de Elzent ruïnes van munitie-auto’s. Bomen en huizen zien er uit als na een veldslag. Overal liggen nog blindgangers. Bordjes zijn haastig opgehangen stukken papier wijzen op het gevaar. Het gisteren zo romantisch plantsoen lijkt nu een slagveld. Een paar Engelse soldaten liggen klaar om begraven te worden. Bij het AB theater op de Stratumsedijk heeft een geweldige brand gewoed. De halve Hertogstraat, het AB-theater, het "Pannenhuis", enz. gingen in vlammen op.
Ook een aantal munitiewagens; de granaten liggen overal in het rond. Ik kom in de Nieuwstraat, van de Noordkant over de halve lengte afgebrand, ook de noodcafés op de Vestdijk liggen in puin, de bar van Verheugen rookt nog.
Ik ga even bij Staring in de Dommelstraat om rolfilm te halen. De deur is op slot, maar ik kan zo door de etalage naar binnen stappen. De laatste dagen waren er heel wat rolfilms te krijgen, uit voorraad voor de Duitse Wehrmacht.
Mijn tocht gaat verder; het station is ook op veel plaatsen getroffen, het Villapark niet veel beter. Ik kom ook nog in Stratum, overal verwoestingen, Geldropseweg, Heezerweg, op de Biesterweg 11 is een schuilloopgraaf ingestort: 49 mensen gestikt…
Ik ga eens kijken bij de fam. Moosdijk in de Schalmstraat (de dochter is calqueuse bij ons en al een half jaar ziek). Ik kan er meteen mee eten (had helemaal de etenstijd vergeten!), ga weg met mijn zakken vol perziken, de perzikboom in hun tuin is ’s middags gebombardeerd.
En zo kan ik doorgaan met opnoemen van schade: Woensel, de Antoniuskerk is zwaar getroffen, de N.H. kerk (Lijmbeekstraat) afgebrand, Gestel, verschillende voltreffers in de Gestelsestraat, Rivierenstraat, Helmerstraat, Hagenkampweg, vlak bij mijn huis, waar de spoorweg op een paar plaatsen een eindje opzij terecht gekomen is. Tongelre, de Tongeresestraat, Parklaan enz. In het centrum ook nog de Vestdijk (concertzaal van de koninklijke harmonie "Apollo’s lust", de voormalige HKP), de Willemstraat een beetje, de Philips edelgasfabriek in elkaar, enkele gebouwen van complex Strijp enzovoorts, de hele stad door zijn de bommen uitgestrooid. Veel mensen zijn voor de tweede maal gebombardeerd, sommigen voor de derde maal. De algemene stemming is er een van ontzettende haat tegen de Duitsers.
Het wordt algemeen als een "terreurbombardement" aangevoeld, hoewel, eerlijk beschouwd, er toch op militaire doelen gemunt is, maar met een ontstellende onverschilligheid ten opzichte van de rest van de stad, zoiets van "smijt maar neer, toch vijandelijk gebied!
De Tommies hebben zich schitterend gedragen. Tijdens het bombardement beschermden ze burgers door vóór de schuilkelders te gaan staan, of daar bij gebrek aan dekking bovenop te gaan liggen.
Ook zetten ze b.v. kinderen hun eigen helmen op!
Op mijn zwerftocht door de verwoeste stad kwam ik mijn collega Klaus tegen. Samen hebben we nog een oud vrouwtje van 96 jaar weggebracht van de Augustijnendreef naar Gestel (ca. 3 km) per kruiwagen! En geen klacht van het uit haar huis verdreven mensje te horen! [zie foto hieronder]
Intussen gaat het geallieerde leger voort, de route door Eindhoven is iets verlegd.
Er wordt met behulp van tanks met grote schuiven, puin geruimd op z’n Amerikaans. Het puin wordt meteen gebruikt voor wegverharding…
Hele colonnes gaan naar het vliegveld: enorme graafmachines, geweldige walsen, tractors en allerlei machines, alles op auto’s met reusachtig zware platte aanhangwagens, er zijn er bij met 24 wielen (en wat voor wielen). Er wordt in Amerikaans tempo aan het vliegveld gewerkt. Burgers zijn er nu niet meer nodig, hoewel velen zich vrijwillig melden. De Engelsen hebben er 4.000 manschappen aan het werk en alles gaat zowat machinaal. Morgen zullen de eerste vliegtuigen al van de splinternieuwe startbanen opstijgen! (En daar hebben de moffen 14 dagen lang zitten vernielen, afgezien van de bombardementen!)
En van Zuid naar Noord rukt onafgebroken het leger op: één rij tanks, rupswagens, reusachtige amfibiewagens (Dukw’s, formele boten op wielen) met veel manschappen erop, tanks met complete bruggen erop gebouw, enz. Men spreekt van 220 voertuigen…. En de Tommies ruilen chocola en sigaretten tegen Hollandse tomaten. Het enthousiasme is door het bombardement vanzelfsprekend getemperd, er is geen feest meer, maar de werkelijke vreugde over de bevrijding blijft. We weten nu: het is oorlog… We zien nu des te meer, bondgenoten in de Tommies en de Yankees.
En nog steeds wapperen de vlaggen! Militaire politie (rode petten) regelt het verkeer, een sigaret nonchalant in het hoofd. In de lucht breken weer nieuwe transporten luchtlandingstroepen over. Ik tel over de honderd toestellen tegelijk. In de richting van Oerle klinkt geschutsvuur. De klok wordt verzet op West-Europese tijd. Het Duitse Wehrmachtsbericht vermeldt door de radio dat "de puinhopen van Eindhoven zijn vrijgegeven".
Er gaan wilde geruchten, dat behalve Nijmegen, ook Arnhem, Deventer, Zwolle en Rotterdam vrij zouden zijn… Ik geloof er niet veel van. Ook Aken en Keulen zouden gevallen zijn. Hitler wil niet toegeven, hoewel het volk het allang zat is.
Eindhoven. "Een oud vrouwtje (96 jaar) wordt per kruiwagen naar veiliger oorden gebracht."
© Foto Ben Postema / https://beeldbankwo2.nl
Ik ga eens op het station kijken en wat foto’s maken van de schade. Neem ook een kijkje in de verlaten Duitse luchtafweerstellingen, vlak achter het station. Aan die kant zijn twee bijzonder grote bomtrechters. Ze staan vol water. De hele omgeving zit er onder de modder. Vlak erbij liggen een boel bommen die de Duitsers hebben achtergelaten, gedeeltelijk nog in kisten verpakt.
Ik kom langs de Philipskeuken, de schoorsteen rookt, ’s middags kan ik er komen eten; we hebben fijne bonensoep (eigenlijk bestemd voor L.B en zo). De Engelse radio meldt dat de weg Valkenswaard-Eindhoven-Nijmegen in handen van de geallieerden is, evenals de Waalbrug bij Nijmegen en verschillende bruggen bij Arnhem.
De Duitsers zijn nog in Best, Oerle, enz. enerzijds en in Nuenen, Helmond enz. anderzijds. Het front (beter: saillant) (Een saillant is een uitstulping in een frontlijn) is dus griezelig smal.
’s Avonds Engelse zoeklichten in het ZW schieten in het N.W en O. op 8 á 9 km. Overal in Eindhoven wagenparken. Engelsen lopen door de stad en ook Amerikanen. Typisch verschil: de Amerikanen hoor je niet lopen, die hebben rubberzolen, de Engelsen leer met ijzer.
De auto’s dragen fantastisch hoge nummers: 7 cijfers met nog letters !
’s Middags ga ik naar de school in de Thijmstraat (Stratum) waar de slachtoffers van het bombardement verzameld worden om te worden gekist. Wagenladingen doodskisten worden er heen gebracht, ruw gemaakt van slecht hout. Het is een vreselijk gezicht, in lange rijen zijn de doden opgebaard op de speelplaats. Gedeeltelijk in kisten, grotendeels op brancards, gedeeltelijk bedekt door dekens e.d. Familieleden worden er langs geleid om de soms zwaar verminkte lijken te identificeren. Diep tragische tonelen spelen zich af. Er hangt een ontzettende lucht, steeds moet er lysol gesprenkeld worden. De mensen die hier moeten werken, zijn niet te benijden. Steeds moeten ze hun handen in lysol wassen, om het uur krijgen ze een borrel ….
Momenteel zijn hier 162 doden geborgen, morgen zullen ze begraven worden. En nog steeds komen er nieuwe brancards met hun droeve last binnen….
Het fotograferen en filmen is hier niet zo prettig, maar toch doe ik het; het heeft zijn nut, zoiets vast te leggen…..
Om op te kikkeren ga ik naar Tongelre, eerst een wandeling door het wijde land, daarna een gastvrij onthaal bij de familie Verboom.
Op de avond van het bombardement waren ze uit hun huis weggegaan, want de Engelse tanks stonden op het Hofke en omgeving, de Duitsers in Nuenen en Opwetten. Het had er heet aan toe kunnen gaan. Gelukkig waren de Duitsers niet verder dan de Opwettense molen gekomen. Intussen had de fam. Verboom verder stadwaarts in een schuilloopgraaf gezeten en was daar door het oog van de naald gekropen. Aan iedere kant nl. een bom, zodat de loopgraaf vol zand viel….
Ik blijf in Tongelre eten en lees er het eerste bovengrondse verschijnende nummer van Het Parool (een voormalig ondergronds blad)
Ik blijf er niet slapen, want in de stad heb ik nog meer te doen. Ik spreek af dat ik hier de weekenden kan doorbrengen.
In Stratum worden 78 slachtoffers van het bombardement begraven (St. Joriskerk).
Ik ga er heen om te filmen en te fotograferen. De kisten worden vervoerd op 11 sleperswagens, bedekt met dekzeilen tegen de regen. Worden in de kerk gedragen door L.B-mannen, padvinders ed. Maak foto’s en filmopnamen, na de kerkdienst vanuit het klooster achter de kerk (veel medewerking van de zusters). Daarna de begrafenis bijgewoond, 4 massagraven, zonder enige omslag werden de kisten er in gedragen, daarna wordt pas publiek bij de graven gelaten en vindt het requiem plaats. Ook hiervan foto’s (laatste smalfilm is op!)
‘s Middags bij de "Klontjeskerk" (Antoniuskerk, Strijp) een offerkaars op de kop getikt. Die worden momenteel door de kosters aan iedereen verkocht, nu er geen elektriciteit is (kosten 25 cent).
Eet in de Philipskeuken fijn kapucijners met jus. Het N.S.B kwartier op Keizersgracht 6 is nu o.a. hoofdkwartier van de padvinders. Ir. Otten, president van Phillips, is ook terug, was in Amerika. ’s Middags naar de eerste Amerikaanse films in Rembrandt theater. Voorstelling voor militairen en burgers voor zover plaats. Geen elektriciteit, dus zaal donker en eigen smalfilmapparatuur van de Engelsen (stroom uit auto). Nieuws: bevrijding van Parijs, verder Amerikaanse revue-film. Toegang gratis.
Na afloop wil ik naar Tongelre, maar hoor onderweg dat Prins Bernhard in de stad is. Gauw er heen, hij is in een huis aan de Vestdijk. De mensenmenigte is groeiende.
Ik zie [Agent] Van Soeland, die me door de afzetting helpt. De prins komt voor het raam, publiek zingt spontaan het Wilhelmus, prins is ontroerd. Ik fotografeer, met nog enkele anderen, die het gelukt is binnen te komen. Later komt Z.K.H. naar buiten en vertrekt. Hij bestuurt zelf zijn jeep, een lijfwacht van 3 man is bij hem. Ik maak goed geslaagde foto’s.
In de lucht grote transporten luchtlandingstroepen met zweefvliegtuigen (richting N.O.), luchtlandingen bij Arnhem!
Ik kan niet in Tongelre blijven overnachten want ik heb wacht. Deze wachtdienst is door de straatbewoners ingesteld, omdat de alarmsirenes niet werken. In onze straat patrouilleren 4 man (dienst gedurende 2 uur) van 20 tot 6 uur. Bij waarneming van Duitse vliegtuigen, lichtfakkels ed. maken ze de bewoners wakker. Ze zijn uitgerust met helm, L-B armband, en tafelschellen (bellen) ed. om alarm te slaan. Vandaag loop ik van 20-22 uur.
’s Avonds wordt Best gebombardeerd (De Duitsers zitten daar nog steeds).
De radio meldt: zware gevechten bij Arnhem (Elst). Men zegt dat de Duitsers bij Veghel doorgebroken zijn.
Prins Bernhard met een aantal van zijn stafofficieren voor zijn hoofdkwartier, Huize (Villa) Ravensdonck in de Ten Hagestraat te Eindhoven.
De Jeep wordt verder bemand door drie commando's met Tommy guns.
Links voor: C.J.L. Ruijsch van Dugteren (in de oorlog bekend als Captain Ross), achter hem commando A.J. (Janus) Hagelaars, in oktober 1944 gesneuveld tussen Nuland en Geffen. Rechts achter commando A. (Abbie) van Creveld.
De man met platte pet in het midden is Kas de Graaf van het BBO (Bureau Bijzondere Opdrachten).
Foto © Ben Postema / https://beeldbank.nimh.nl
Breng de dag door bij fam. Verboom. De gehele dag schieten te horen van vrij zware artillerie. Ook bombarderen, vermoedelijk Best e.o.
Radio Oranje meldt: Weert en Maaseik (België) bevrijd. Bruggenhoofd over de Zuid-Willemsvaart (maar waar?). Enkele Duitsers bij Veghel doorgebroken.
Radioberichten 10:45 uur (deze berichten werden op diverse plaatsen aangeplakt): Turnhout en Beek bij Nijmegen, bevrijd. Zware gevechten bij Arnhem en in de omgeving van Nijmegen en Eindhoven. Activiteit van de Duitse luchtmacht.
De hele dag wordt er geschoten, ‘s avonds neemt het in sterkte toe, en om 10 uur zware salvo’s. Er is nieuw geschut in stelling om de weg Oirschot-Best te bestrijken.
Ik heb wacht van 2-4 uur.
Radio Oranje meldt: In Frankrijk, België en Nederland hebben de geallieerden 844.000 krijgsgevangenen gemaakt. Arnhem is nog Duits. Er waren daar parachutisten geland. Ze verdedigden zich op 1 km², hulp blijft uit voor ze. Best nog Duits, Helmond en Deurne geallieerd. Front bij Nijmegen verbreed.
Nog steeds veel transporten door de stad. Alles rijdt zonder ophouden, Engelse militair politie regelt het verkeer. Het puin is van alle wegen al weg. In het Rembrandt theater (Vrijstraat) spelen de Irish Folies, in Cinema Parisien (Vrijstraat) draait een film, beide speciaal voor militairen.
Mijn foto’s van Prins Bernhard heeft van Hout ontwikkeld en (in Geldrop) vergroot, op voorwaarde dat hij ze mag etaleren. Ze hebben veel bekijks. ’s Avonds eet ik bij de fam. Veldhuyzen. Gedurende de avond trommelvuur vanuit omgeving Acht op Best e.o.
De stad wemelt nu van de Engelse soldaten, het wordt nu langzamerhand een heuse bezetting. De zwarte handel in Engelse sigaretten leeft! Er komen auto’s met oranje nummerborden (letter E van Eindhoven). Meest militaire wagens van de Nederlandse binnenlandse strijdkrachten.
Eerst was dit de P.A.N. die nu opgeheven is. Nu zijn het de Blauwe Jagers (vanwege hun blauwe overall) en de Koninklijke Patrouille (K.P.).
Je ziet ook bijna geen gasgeneratoren meer, er is nu benzine genoeg. Het wordt vanuit Cherbourg tot ver in België per pijpleiding en zelfs vanuit Engeland, aangevoerd! De radio meldt: Elst is ontruimd door de geallieerden, het overschot van de parachutisten, 2000 man, is uit Arnhem teruggekomen. Oss in geallieerde handen.
Ik loop te leuren met de foto’s van Prins Bernhard. Het Eindhovens Dagblad wil ze graag plaatsen, maar ze moeten eerst gecensureerd worden; bovendien, kunnen ze momenteel geen cliché ’s laten maken. Ik naar de censuur in de "Korenbeurs". Er zitten Nederlandse officieren, erg geschikte lui. Later ga ik naar Het Parool, die mijn foto’s willen plaatsen. Ze hebben een clichémaker in Brussel.
Bij het stempelen ’s morgens word ik als meteropnemer aangesteld. Morgen komt er nl. elektriciteit en moeten de meters om de 2 dagen opgenomen worden. H&O, (Herstel en Opbouw) zorgt hier voor.
Het eten in de Philipskeuken is ineens van 4-5 uur van mijn hele dagprogramma, in de war ! Bij St. Petrus krijg ik ineens 2 ½ liter melk (tapte en gestandardiseerde).
Ze lijken wel gek, anderen krijgen ½ á 1 liter! Bof ik!
Het leven herneemt zijn loop. Maandag a.s. gaat onze tekenkamer weer werken. Dus mijn baantje als meteropnemer vervalt weer. ’s Avonds blijf ik weer eten bij de fam. Veldhuyzen. We luisteren bij de buren naar de (opgedoken) radio (accutoestel)
Overal komen de toestellen weer tevoorschijn. Ook het overschot van de onlangs ingeleverde toestellen kan worden afgehaald. Er is alleen nog geen stroom!
Zaterdag 30 september
Op mijn vleesbon neem ik een paar pakken gebraden gehakt, die hoef ik niet te koken. Nieuwe noodbonnen aangewezen: extra vlees (wegens gesneuvelde koeien), een ei! Zout komt ook op de bon (110 g per 14 dagen), Boekelo is nu onbereikbaar!
Over het algemeen vallen de rantsoenen mee. Men zegt ook dat de auto’s met levensmiddelen in Engeland al klaar staan, de chauffeurs zijn al onderweg er naar toe (vrijwilligers).
We zien hier nog altijd geen communistische vlagen en dergelijke, waarvoor de z.g. "Nederlandse" radio en pers ons heeft trachten bang te maken.
’s Middags trekken honderden grote bommenwerpers hoog over naar Duitsland. Spookachtig wit tegen de blauwe lucht, statig, zacht ronkend voortglijdend op hun brede vleugels. Prachtig gezicht.
’s Avonds naar fam. Verboom. De radio staat te wachten op spanning. De meeste mensen halen hun toestel terug, d.w.z. alleen de oude toestellen, de nieuwe zijn verdwenen…… Om 10 muur ’s avonds begint ineens de radio te spelen. We zetten hem op volle kracht, laten het huis daveren, voor het eerst sinds jaren! Een heerlijk moment! En niemand zal ons lastigvallen, ook al luisteren we naar Duitse of Engelse of wat ook voor andere zenders!
Er is in Tongelre ook gas, van half 12 tot één en van 6 tot half 7. Eindhovens product, watergas! Dat zijn nu de nadelen als je gas uit Limburg en elektriciteit uit Geertruidenberg moet krijgen. Voor elektriciteit zorgt nu Philips, één dynamo intact!
Er zijn nu al 600 N.S.B-ers opgesloten, maar er lopen nog duizenden rond in Eindhoven. Best is nu bevrijd.
Het zondagmiddag-frankpraatje van de B.N.O (4 uur) over Hilversum was hoogst vermakelijk. Het ging over ons en andere bevrijde gebieden en klopte niet bepaald met de werkelijkheid ! Het was komisch-tragisch. ’s Hertogenbosch is volgens hen een open stad (nog maar ca. 10 Duitsers !!!) en wordt toch beschoten, speciaal de St. Jan (!). Bij ons heerst erge hongersnood, zeggen ze, en niemand denkt meer aan oranje… Nu horen we, hoe we steeds bedonderd werden (excusez le mot, maar het is zo).
Er is vandaag een internationale voetbalwedstrijd in Eindhoven tussen E.V.V. en een Engels militair elftal ten baten van de slachtoffers van het bombardement.
We mogen 0,125 kWH per dag aan elektriciteit gebruiken (max. 20 Watt tegelijk).
De radio meldt, dat de spoorwegstaking in het bezette gebied goed wordt doorgezet.
Vervoer staat stil, de moffen zijn zeer gehandicapt. Alleen jammer dat nu in de grote steden hongersnood dreigt. ’s Avonds half 9 lichtfakkels ("kerstbomen") ten Noorden en Zuiden van Eindhoven.
We gaan weer werken, maar onze afdeling is nog niet verwarmd. Werklust is er ook nog niet direct, daarom stuurt de baas ons maar weer voor ’s middags naar huis.
Het fabrieksterrein is omgetoverd in een geallieerd autopark, met uitgebreide reparatie werkplaatsen. Alles in grote tenten en vrachtauto’s, compleet met draaibanken, slijp- en boormachines, smederij enz. stroomlevering voor centrales in vrachtauto’s.
Met veel moeite bemachtigen we bonnen voor het prak-eten van deze week (alleen voor pension-bewoners). In de Philips bibliotheek wordt hard gewerkt om al de verboden en nu weer opgedoken boeken weer een plaats te geven. In de boekhandels eenzelfde activiteit. Er is ook een levendige verkoop van woordenboekjes Nederlands-Engels en omgekeerd. Van Hout etaleert nu ook een stuk of 50 foto’s van mij van de bevrijding en het bombardement van Eindhoven. Ze zijn nu ook te koop, ook die van Prins Bernhard. Ik krijg een behoorlijk aandeel in de winst.
’s Avonds weer elektrisch licht op mijn kamer, wat een luxe, zo’n 9 Watt lamp !
Er is bij ons nog geen gas, dus kook ik nog steeds op houtvuur in de kachel in de keuken (die kachel is gegapt van mijn kamer!). Alleen geeft het vaak strubbelingen met mijn hospita, die er ook op kookt. Vanavond eet ik gekookte aardappels met "butaroma-saus" (surrogaat voor boter), gestampt met een half potje kokkels in azijn. Smaakt goed.
Surrogaat: Butaroma
In advertenties aangeprezen als "Onmisbaar Butaroma (gele sauspoeder) schakelt in de keuken in talloze gevallen het gebruik van boter uit.
We hebben inmiddels weer nieuwe nood-distributiekaarten moeten halen. Op het distributiekantoor zijn veel mensen verdwenen (hm!); het (uitgeknipte) portret van Mussert hangt nu aan een touw aan het plafond te bungelen, getooid met een NSB-pet.
We proberen langzaam aan te gaan werken, al is de verwarming nog stuk. Al het werkend personeel krijgt 1 liter petroleum per man. Meestal zeer welkom.
Bij Philips is een radiozender geopend onder de naam Herrijzend Nederland. Provisorische antenne van proeffabriek naar de apparaten fabriek. Studio in het Ontspanningsgebouw. Golflengte is 420 m. Ze geven ook de Engelse nieuwsberichten en Radio Oranje door. Om 6 uur is er een grote gebeurtenis, de eerste trein komt in Eindhoven! Vanuit richting Valkenswaard komt nl. een heel klein locomotiefje (het fabriekslocomotiefje van de zinkfabriek in Budel) met één goederenwagen.
Het begin is er!
’s Avonds naar Verboom, petroleum gebracht en gestopte sokken opgehaald. Ik krijg ook zakdoeken te leen. Mijn dank! Onafgebroken schieten in het Noorden, wel te zien, niet te horen. Radio meldt: De Westkapelsezeedijk op Walcheren is door 100 vliegtuigen gebombardeerd en doorgebroken (totaal 9000 ton bommen, waaronder van 6000 kg!) Een groot deel van Walcheren staat nu onder water tot schade van de Duitse stellingen. Deze bedreigen nl. de Schelde.
Er zijn bonnen aangewezen voor ½ kg appels of peren en voor 50 g versnaperingen.
Nu er weer elektriciteit is draait ook de bioscoop normaal.Twee Amerikaanse oorlogsfilms: Konvooi naar Moermansk en Desert Victory. Ook de kranten verschijnen weer geregeld, zij het af en toe wat kleiner.
Film advertentie in Eindhovensch dagblad 14-10-1944
CINEMA PARISIEN GEPROLONGEERD : de spannende film: „CONVOOI NAAR MOERMANSK" 'Action in the North Atlantic) met in de hoofdrol Humphrey Bogart. [ 9 minuten van de film op YouTube]
Een schitterend document over de veldtocht in Afrika: Desert Victory. [ film volledig op YouTube]
Ik laat een kies trekken. De tandarts werkt alleen voor spoedgevallen, wegens gebrek aan gas. Mijn eigen tandarts is verdwenen, is met de Engelsen mee, als tolk.
Er staan lange rijen mensen voor de bioscopen. Weer een extra bon voor 1 ei aangewezen! We eten bij Philips voor her eerst sinds 4 weken weer vaste kost: hutspot, er is boter door voor vet! De autowerkplaatsen op ons fabrieksterrein (workshop 88) zijn plotseling weg, zeker het front achterna.
De alarmsirenes van de luchtbescherming kunnen weer werken, althans een gedeelte. Dus vervalt onze "particuliere wachtdienst". In België is het broodrantsoen verhoogd, de aardappels zijn er vrij. We eten voor de laatste keer in het schaftlokaal van de keuken, volgende week in het Ontspanningsgebouw. We hadden het goed in de keuken, ze hebben ons er fijn door de moeilijkste tijd heen geholpen.
In de manufacturenwinkels worden nu vlaggen verkocht en ….. zonder punten!
Ik spreek een Canadees, die vertelt dat het hem hier zo tegenvalt: "The same landscape as in France and Belgium ". Waar blijft nou dat land "below the sea" en de "windmills". Ik vertel hem dat hij dit land maar gauw moet gaan vrijmaken.
De radio meldt ’s avonds: 6 á 7000 geallieerde vliegtuigen boven Duitsland geweest, grootste luchtaanval tot nog toe. Bremen staat geheel in brand.
De Engels troepen vlak bij Tilburg, hevige gevechten bij de Scheldemond, Walcherse dijken weer gebombardeerd (200 toestellen). In de Betuwe Duitse troepen- concentraties. Ten Noorden van Aken een bres van 15 x 15 km geforceerd.
De Duitsers hebben de havenwerken van Amsterdam en Rotterdam vernield. Ook andere objecten, al of niet nodig, land (o.a. in Groningen) met zeewater geïnundeerd.
Breng het weekeinde weer door bij fam. Verboom, waar ik ’s middags een mooie kerkdienst hoor over de zender Herrijzend Nederland. Ds. van Stempvoort sprak over Bevrijding (kerk Schootsestraat, Eindhoven, dit werd natuurlijk niet omgeroepen!)
’s Avonds pianoconcert van de Engelse pianist Solomon (vermoedelijk uit het Philips ontspanningsgebouw, waar de studio van de zender is).
Vandaag zijn er diverse internationale wedstrijden in Eindhoven gespeeld.
’s Avonds rijd ik in een volgeladen jeep (zo’n klein open invasie-autootje) naar de stad terug. Ik bood nl. aan de weg te wijzen (het was stikdonker), come in en ik had een taxi, wat een andere mensen dan de moffen….. maar dat zijn ook geen mensen, beesten!
We koken weer op gas, zij het Eindhovens surrogaat gas, de hele stad is nu voorzien, de kapotte leidingen zijn hersteld en het water uitgepompt. Na veel geknoei met de luchttoevoer en eindeloze knalpartijen binden we de hele luchttoevoer met lappen dicht en … hoera, het gaat ! Gauw soep en aardappels met geraspte (rauwe) biet gekookt. Voor de pannenkoek net te laat, om 7 uur is het gas op.
We krijgen brood van een andere samenstelling, nl. half rogge, wegens de noodtoestand (in Brabant wordt nl. veel rogge verbouwd). Smaakt goed, mits goed gebakken.
In het kabelhuis van de Philips centrale Strijp is een kabel vol in bedrijf, de 2e (van de 4) is bijna klaar. Tot zolang loopt de turbogenerator van 3100 kVA nog op 2/3e van haar vermogen. Hiermee wordt de hele stad gevoed.
Er circuleert een stencil van de uitzending van de BNO over Jaarsveld op zondag jl., en vraaggesprek met een gevluchte (!) Eindhovenaar, die naar de Duitsers wilde.
Hij vertelde dat bij ons hongersnood heerste, de geallieerden de Nederlanders rekruteerden (!) en …. de winkels plunderden !!! Waar de vent de treurige moed vandaan haalde…..
Nu zien we alweer hoe men daar het Nederlandse volk "voorlicht" (lees: voorliegt)
’s Avonds nodigt mijn collega Geluk me gastvrij uit te eten. Toch beter dan op mijn kamer! De radio meldt: In Zeeland gaat het Canadese leger langzaam maar zeker naar de Scheldemond door Zeeuws-Vlaanderen. Aken is geheel omsingeld, als de stad zich niet overgeeft, zal ze met de grond gelijk gemaakt worden (de burgers zullen wel willen, maar de schurken met de wapens niet!)
Vandaag kwam het derde nummer van Het Parool, er staat een van mijn foto’s in van Prins Bernhard bij zijn bezoek aan Windhoven.
Foto van Ben Postema in Parool 10 oktober 1944
Philips verstrekt aan werkende gehuwden en kostwinners een voorschot van 80 kg brandhout, hetgeen wel nuttig is. De Tommies verkopen nog steeds sigaretten, tenminste voor zover ze gevoel hebben voor (ietwat " zwarte") handel.
Vanavond naar de bioscoop, die nu de hele dag draait. Als journaal de verovering van Guam en de bevrijding van Parijs door de Maquis. Als echt Amerikaanse hoofdfilm: "Convooi naar Moermansk", een oorlogsfilm met veel spanning, sensatie, enorm geraffineerde opnemen en montage. Beter om aan te zien dan de Duitse oorlogspropaganda.
Vanmorgen en vanmiddag enkele splinterbommen gevallen aan de buitenkant van Stratum; enkele slachtoffers. Na de prak verorber ik een half brood (voor ’s avonds bestemd!) belegd met soeppoeder. ’s Avonds houd ik een wedloop met de tijd om aardappels en "soep" te koken, het lukt me om ook nog pap en pannenkoeken voor morgenochtend te bakken.
Er worden per aanplakbiljet oorlogsvrijwilligers opgeroepen voor de Nederlandse strijdkrachten. Ons leger in wording ! Morgen direct maar eens heengaan.
De hele dag en nacht geschutsvuur te horen, vermoedelijk uit de Betuwe. Daar wordt nog steeds om gevochten. Vandaag heeft de R.A.F. de Rijnbrug bij Arnhem stukgegooid.
De radio meldt: in Apeldoorn zijn 30 man wegens weigering om voor de Moffen te werken doodgeschoten en op de drukste verkeerspunten te kijk gelegd als voorbeeld….
Verzetsmannen zijn van Breukelen naar Utrecht met een touw om de hals achter vrachtauto’s voortgesleept, om in fort Biltstraat doodgeschoten te worden …. [ verhaal klopt lees dit docx bestand)
Beesten ….. paarden, mijn excuus aan de dieren, geraffineerde raspaarden zijn het ! We schrijven 1944….. Anno Domini……
Vanmorgen om 8 uur naar het aanmeldingsbureau geweest om me op te geven als vrijwilliger. Er is echter zoveel animo, dat ik maandag maar eens terug moet komen om een volgnummer te halen.
Er komt meer leven in het Eindhovense spoorwegverkeer. Af en toe passeert een trein met een Belse locomotief ons huis, het fabriekslocomotiefje uit Budel werkt ver boven zijn kracht en men praat zelfs al van een personenverbinding met Brussel!
De nieuwe rantsoenen bekend gemaakt. Voorlopig nog magertjes: geen boter, vlees en suiker. Maar misschien volgende week… En de Moffen halen het bij ons niet meer weg, dat is een troost!
Met mijn schoenen is het nu hopeloos, geen een paar is er meer goed te repareren. Verboom helpt me aan een paar van hem, zelfs sokken er bij!
Er zijn grote geallieerde troepenbewegingen van het Noorden door Eindhoven, vermoedelijk naar Limburg.
De radio meldt: Athene bevrijd door parachutisten en partizanen. Duisburg heeft de zwaarste luchtaanval van de hele oorlog gehad: 4500 ton bommen!
Montgomery en de Engelse koning zijn vandaag een paar maal door Eindhoven gekomen, bijna onopgemerkt.
Vannacht de hele nacht schieten, richting N.O. In richting Oost (Venlo?) veel afweervuur, onafgebroken vuurwerk, prachtig gezicht op een afstand. ’s Morgens om 9 uur een grote hoeveelheid bommenwerpers en jagers naar Duitsland. Het is er mooi, glashelder weer voor.
’s Middags fietsen we eens naar Nuenen waar nog overal sporen zijn van de tankslag op 19 september. Er liggen getroffen tanks langs de weg, enige graven van gesneuvelde soldaten, overal sporen van rupsbanden in de akkers, granaattreffers in de huizen en een enkele verbrande boerderij. Door de radio maken we eens een vergelijking tussen het nieuws van Herrijzend Nederland en B.N.O, heel interessant.
We gaan (mijn collega Donsen en ik) naar het aanmeldingsbureau op de Keizersgracht 6 (het vroegere N.S.B. kwartier !) waar we op een volglijst worden gezet.
Donderdag is het onze beurt om ingeschreven te worden. Mijn chef, Zwartenberg, heeft geen bezwaar dat ik in dienst ga, ook het opperhoofd van onze afdeling Hazeu [Ir. H.A.G. Hazeu röntgen fabriek], niet. Ze snappen wel dat ik toch niet tegen te houden ben. Ik ga in ieder geval, begrijpelijk als je er 4½ jaar op hebt zitten. Jammer dat we eerst nog een paar maanden opgeleid moeten worden.
Vrijwillige dienstneming
Oproep tot alle mannelijke Nederlanders van 18 tot 36 jaar zich te melden als oorlogsvrijwilliger en dienst te nemen.
beeld: https://beeldbankwo2.nl
’s Middags kunnen wij (de tekenkamer) vrij krijgen, er is nl. een voetbalwedstrijd P.S.V-Engelse militairen (profs!). Dergelijke wedstrijden zijn er de laatste tijd veel (grote belangstelling) opbrengst voor slachtoffers van het bombardement.
Mijn sokken hebben zulke grote gaten gekregen dat ik maar weer mijn blote voetjes verkies.
Nieuwe bonnen aangewezen. We krijgen deze 14 dagen 2600 gr. brood, 6 kg aardappelen, 3 ½ lit. taptemelk, 125 g peulvruchten, 250 g vlees (met been) 125 g boter of margarine, 125 g suiker, 125 g jam, of stroop, 125 g koffiesurrogaat, (langer dan 14 dagen) 1 kg valappels, ½ kg plukappels of peren. Nog lang niet slecht dus. En wie weet, komt er nog meer ….. Ik tikte zowaar nog boerenkool ook op de kop, 3 struiken voor een dubbeltje en nog een paar potjes kokhaantjes in tomatensaus.
Bij de drogist vroeg ik naar lijm om mijn enige theekopje weer bruikbaar te maken. Geen lijm, maar wel een goed oud kopje ! Zo helpen we elkaar. Ik kookte voor het eerst een grote pan boerenkoolsoep met "Buteroma" en pannenkoeken. Net klaar in het ene uur gas. Heerlijk gegeten (maar we krijgen nu ook weer één maal Philliprak!).
Boven de Moerdijk proberen ze (de moffen) de mensen te laten geloven dat het hier hongersnood en niets dan ellende is, gedwongen tewerkstelling, dienstplicht (de splinter en de balk !) We hebben het lange tijd niet zo goed gehad en in 1½ jaar niet zo VRIJ !
Vandaag verschijnt Het Parool met nog een foto uit mijn serie van Prins Bernhard.
Het parool 16 - 10 - 1944 "Bezoek van Prins Bernhard aan Eindhoven." Foto Ben Postema.
De vuilnisman verschijnt in onze buurt weer voor het eerst sinds lange tijd. Er is veel transport van het N.O naar het Westen. Op ons fabriekscomplex een reparatiewerkplaats (workshop) voor tanks. Op ons plein en straten in de buurt is veel materiaal opgesteld. Maar een kwartier gas, dus brood op voorschot genomen. Morgen maak ik snert.
De Ned. Spoorwegen gaan vooruit (hier tenminste) er wordt nl. een locomotief (3700 type) binnengesleept, die is ergens halfweg België in ontspoorde staat gevonden. Weer een stap vooruit. Radio Oranje vertelt over Amsterdam: nog een belegerde stad, lege straten, alles gesloten, geen elektriciteit, geen telefoon, geen verkeer, 1 ½ uur gas per dag, bijna geen voedsel, geen kolen, veel mensen ondergedoken. Een verbeten stemming, al maar goede hoop op snelle verlossing. Volkshumor noemt prikkeldraadversperring bij Concertgebouw, "Mengelberglinie".
Gemeld als oorlogsvrijwilliger, samen met mijn collega Wim Donsen. Zaterdag keuring. Eet eigen fabricaat snert verdikt met geraspte appel, smaakt niet gek. Verder gebakken aardappels en gehakt.
Van Het Parool fl. 10 (tien gulden) ontvangen voor geplaatste foto’s.
Er komen transportvliegtuigen met zweefkisten over, dat zijn nog toestellen die op 17 september bij Son geland zijn. Er is daar even een vliegveld aangelegd dat ze weer kunnen opstijgen om teruggebracht te worden naar Eindhoven.
Onze hele buurt is tank-workshop. Motoren (vliegtuigmotor, stertype, 9 cil. 250 pk) worden uitgewisseld met grote rijdende kranen.
Belgrado en Aken veroverd (Aken rokende puinhoop, kathedraal tamelijk gespaard).
Voorhoede Canadezen hebben Breskens bereikt, waren geland bij Hoofdplaat in Zeeuws Vlaanderen.
Komt een trein binnen met 30 tankwagens benzine. ’s Morgens keuring voor voorlogsvrijwilliger. Gaat erg vlug (10 minuten). Nog steeds druk in de stad. Typisch verschil, de Tommies lopen op ijzer, de Yankees op rubber, dus onhoorbaar.
Weg naar Nuenen en verder al drie dagen afgesloten voor burgerverkeer onder 30 km per uur. Onafgebroken troepentransporten.
Ik laat mijn fiets repareren, alles was kapot door de massieve achterband. Heb nog een oude achteras, spaken á 30 cent. Logeer weer, als steeds, bij Verboom.
Tussen 8 en 9 uur bombardement richting Nuenen.
Frits Philips geeft aan het gehuwde personeel 100 kg hout per persoon in stammetjes van 1 meter (uit eigen bossen).
Radio Oranje geeft commentaar op een plan van de moffen om de Amsterdammers aardappels te laten rooien in Drenthe….alsof ooit die aardappels Amsterdam zouden bereiken met een voorbeeldig stakend spoorwegnet! Ik denk niet dat ze trouwens ooit aan het rooien gezet zouden worden, er worden daar nl. veel versterkingen gebouwd…..
Maar de Amsterdammers zijn niet gek. Ze laten de moffen … stikken, en duiken onder!
’s Morgens komen vrachtauto’s terug met bemodderde en vermoeide soldaten. Hebben vannacht in de Peel gevochten. Er was vannacht zwaar trommelvuur te horen.
Radio Oranje 13 uur, belangrijk bericht: Vanmorgen 2 aanvallen geopend, ten Noorden van Nijmegen (richting Rijnoever) en West-flank van de corridor, richting ’s Hertogenbosch. Beide maken goede voortgang. Uitzending gedeelte van kerkdienst voor Nederlanders bij Londen. Waarschuwing, dat in de grote Nederlandse steden razzia’s zullen worden gehouden door de Sicherheitsdienst om te trachten de ondergrondse verzetsgroepen uit te schakelen.
Suriname heeft ook een radiozender gekregen.
De geallieerden gebruiken 120.000 vrachtauto’s voor de ravitaillering. Per dag wordt 4.000.000 liter benzine gebruikt. Men zegt dat het door pijpleidingen wordt aangevoerd, zelfs geruchten pijpleiding door kanaal vanaf Engeland. Er staan 2 á 3 miljoen geallieerde soldaten aan het Westfront. Bij Geldrop, aan het kanaal, zijn nog enkele moffen ingemaakt, met vlammenwerpers op tanks.
In de vroege morgen zwaar trommelvuur in het noorden. Arm den Bosch! Komen hele treinen aan met geperforeerde platen voor wegdek en voor startbanen op vliegvelden. Worden bij Philips gelast. ’s Middags onverwacht 2 harde knallen, schrikken ons een hoedje. Denkelijk een kanon op Best gericht, dat geniepig vlakbij staat.
Aankomst van een trein met 36 gesloten goederenwagens (geen legerwagen) Eten ?
’s Morgens spijbelen om te kunnen winkelen, ik bof, er is weipasta (bonloos), maar nog steeds nergens stroop. Verscheidene collega’s gaan naar Weert waar een overvloed van appels en peren moet zijn. Morgen ook maar proberen op mijn heks-fiets. ’s Avonds naar Veldhuyzen, geboomd met ingekwartierde Tommy (tank driver).
Overal evacuees uit de Overbetuwe, Nijmegen o.a. Ondergebracht bij burgers, in scholen, bij Vroom en Dreesman. Eten krijgen ze van Philips.
Vervoer van appels van Weert naar Eindhoven; hier tussen Weert en Maarheeze bij kilometerpaal, 26 km van Eindhoven, 5 km. van Maarheeze.
© Foto Ben Postema / https://beeldbankwo2.nl
Om 6 uur naar Weert met Veldhuyzen en Van Dam. Aankomst 8 uur, vinden daar nog 4 collega’s van de tekenkamer! Na veel wachten ieder 40 kg appels (28 cent per kg!). Houd er zelf 12 kg, zat voor mij. Heerlijke appels.
Moeizame weg terug op massieve band. Middag eten bij Van Dam, te laat voor Philliprak. ‘s Middags maar thuis gebleven. ’s Avonds weer naar Veldhuyzen, weer met Tommies geboomd, veel interessants over tanks. Ze hebben o.a. Shermantanks (30 ton) en Churchilltanks (40 ton). Ze landden in Normandië onder water!
Hulpstukken schuiver om weg vrij te maken van puin, auto’s, likken, enz. Getand voorstuk om bomen te vellen, weer andere met opgebouwde bruggen, enz.
Radio 10 uur: Best, Boxtel en Oirschot geheel in geallieerde handen. ’s Hertogenbosch op punt te vallen. Bergen op Zoom bedreigd. Minder dan 2 km van Tilburg.
Mededeling Phillips dat middageten verminderd wordt tot een ½ liter. Hoe zullen we nu genoeg krijgen ?
’s Middags keuring als donor voor bloedtransfusiedienst. In enkele winkels bevroren hutspot met vlees. Kom net te laat. Vind warempel stroop (bij Vroom en Dreesman), na 1½ week zoeken. ’s Avonds poging om in bioscoop te komen, sta in de rij van kwart over vijf tot half zeven, toen maar weg, nieuws al afgelopen en daar was het om te doen (over Eindhoven, Nijmegen en Maasdriel). Laatste kans om dat te zien, gemist en de pest in. Slechte organisatie, maar 1 bioscoop voor burgers open. Alleen de wachtgelders kunnen overdag gaan. Die kunnen alles: houthakken in het bos, groente en fruit kopen bij boeren ver weg, en loeren op bevroren hutspot, wat onverwacht soms te krijgen is.
Informeer op aanmeldingsbureau voor oorlogsvrijwilligers. Ben vermoedelijk goedgekeurd. Oproep kan nog 1 of 2 maanden duren !
’s Avonds naar Wooning, gezellig gepraat. Er zijn 3 Tommies in huis. Foto’s laten zien; stukje chocola (!) gekregen! Radio deelt mee dat ’s Hertogenbosch zwaar te lijden heeft, door geschutsvuur, mitrailleurs, vlammenwerpers en handgranaten (straatgevechten). Maakt verslagen indruk op fam. Wooning die hun familie daar hebben. Tilburg is bereikt. Duitsers spreken over geallieerde landing op Walcheren.
Thuis fijn geraspte appels met kunstkaneel gegeten en ruim 200 foto’s gesorteerd. Tot half 3 gewerkt.
De vrijgezellen protesteren bij de baas over de halvering van het eten. We hebben geen kookgelegenheid, wel honger. Onze chef raadt aan een verzoekschrift aan de directie te sturen. Lijkt ons wel goed.
’s Middags horen we dat er al stappen gedaan werden om de pensionloze kamer- bewoners 1 liter eten te blijven geven. Goed zo. In de krant staat dat er op verschillende plaatsen in de stad luisterposten voor radio-nieuwsberichten komen. Handige manier om stroom te sparen, want daar kan iedereen komen luisteren.
Mijn gewicht is 75 kg (4 kg minder dan in begin september). Nieuwe bonnen aangewezen, vrijwel hetzelfde, geen stroop deze maal, wel een bon voor roompoeder (bakkersroom) inleveren.
Naar bioscoop, "sergeant York", film over vorige oorlog. Erg druk.
Radio meldt: ’s Hertogenbosch, Tilburg en Bergen op Zoom bevrijd. Roosendaal bereikt. Goede vorderingen op Zuid-Beverland. Amerika heeft in dienst: 1.500 oorlogs- en 50.000 andere schepen, 240.000 vliegtuigen. In 1940: 600.000 soldaten en nu 8 miljoen, waarvan de helft overzee.
Radio meldt: vorderingen in West Brabant, 5 km van het Keizersveer. Nota van de Nederlandse regering o.a. betreffende de annexatie van een gedeelte van Duitsland als schadevergoeding (maar dan zonder zijn edele bewoners!)
Het is druk op de weg en in de lucht, het weer is goed (helder en zonnig) voor operaties. In Tongelre gaan veel colonnes voorbij met zwarte en blanke chauffeurs.
Op de tanks zijn nu oude stukken ijzer (van rupsbanden) buiten op de pantsering gelast. Dit tegen het nieuwe pantserafweergeschut, dan ontploffen de granaten vóór ze door de pantsering heen zijn.
Om 7 uur enige activiteit van Duitse zijde in de lucht, lichtfakkels, bommen en afweervuur richting Nuenen. Boven ons motorgeronk en een klap aan de andere kant, vermoedelijk een neergeschoten mof.
Vandaag is Breda bevrijd. "De Rotterdammer" vroeger voor "Radio Oranje" nu bij "Herrijzend Nederland", spreekt over de pas bevrijde steden in Brabant.
Voor het eerst na 1½ maand rijdt er weer een trein naar Helmond.
’s Avonds bij thuiskomst een verrassing: een oproep om in dienst te komen als oorlogsvrijwilliger. Vertrek dinsdagmorgen aanstaande!
Ze krijgen ineens haast. Direct brieven geschreven voor thuis enz.; die laat ik hier achter, wie weet waar ik zit als Zeist bevrijd wordt! Ook een pakje foto’s van onze bevrijding doe ik er bij. Ik heb juist alle levensmiddelen voor 14 dagen in huis, haal nog even een heel brood van beneden en richt een royale eetpartij aan. Nu kán het! Laat naar bed.
Vannacht passeerde een lange goederentrein met een Amerikaanse locomotief;
ik herkende de tweetonige fluit uit Amerikaanse films. ’s Morgens nog even naar de zaak om onverwacht afscheid te nemen. Dan naar afd. Arbeid. Ik kan na mijn diensttijd weer terugkomen.
Wanneer zal dat zijn ? Verder neem ik afscheid van fam. Verboom, fam. Wooning, Veldhuyzen, mijn vroegere hospita Haven, enz. ’s Middags komt Klaus me helpen, hij heeft vrij gevraagd. Mijn hele kamer moet ingepakt, in grote kartonnen dozen uit de Personeel-winkel. Klaus krijgt het restant van mijn eetwaar (ook de appels!) en het gebruik van eetgerei, mijn Philips-eetkaart en van mijn fiets.
Mijn inventaris wordt in zijn kosthuis opgeslagen. Ik eet vandaag nog maar royaal, haal ook veel melk (heb bonnen voor 14 dagen!). Tot laat in de avond druk bezig.
Mijn laatste zaken worden afgewikkeld. Naar van Hout om af te rekenen voor de ca. 4.000 foto’s (precies: 3.942 briefkaarten en 33 stuks 18 x 24) die hij voor me verkocht heeft (van de bevrijding), naar de Nutsspaarbank, waar ik inderhaast een rekening open om mijn geld kwijt te zijn.
Mijn koffer is al gepakt. Op het oproepbiljet staat: 1 maaltijd brood meenemen!
Maar ik heb nog wel meer mee te nemen. O.a. mijn foto- en filmuitrusting, dagboek en de nog niet ontwikkelde smalfilms van de bevrijding. Misschien kan ik die ergens in het buitenland laten ontwikkelen. Ik pak mijn kleine koffer in een grotere, dat kan altijd gemakkelijk zijn. En dan naar de Keizersgracht 6. Om 11 uur melden. Ben nog net op tijd. Het eerste appel. Er zijn 93 vrijwilligers vandaag. Gisteren is de eerste ploeg vertrokken.
Mijn diensttijd (de tweede) begint !
En hiermee eindigt dit 2e deel van het dagboek. Een nieuwe bladzijde van mijn leven.
Een nieuw deel van het oorlogsdagboek.
B. Postema
31 oktober 1944
Zie verder:
"Dagboek van een oorlogsvrijwilliger"
Foto-album : "Met I-3 R.I. te velde"
Film: "Ergens te Velde" (5 delen)
Bronnen:
Dagboek in oorlogstijd : deel 1: februari 1943 - juli 1944 Ben Postema [link]
Dagboek in oorlogstijd : deel 2: 6 augustus 1944-31 october 1944 B. Postema [link]Foto'sVan de bevrijding zijn 35 foto’s bekend bij het RHCE (Regionaal Historisch Centrum Eindhoven) periode 17-09-1944 - 22-09-1944. hiervan 19 foto's van de schade en slachtoffers van het bombardement op 19 september 1944.Totaal zijn er bij het RHCE 161 foto’s van Postema bekend en 3 prentenbriefkaarten.Films (zie ook https://www.eindhoven4044.nl/8/bevrijdingsfilms.html)
Bij het Nederlands Instituut Beeld en Geluid zijn 4 films van Ben Postema bekend:
BEVRIJDING EINDHOVEN SEPTEMBER 1944
18-09-1944, 11.49 minuten. De film is van 8 mm opgeblazen naar 16 mm voor conservatie
BOMMEN OP EINDHOVEN
6-12-1942, 5.20 minuten. Reportage van verwoestingen in Eindhoven ten gevolge van een geallieerd bombardement op de Philipsfabrieken in Eindhoven
REPORTAGE DECEMBER 1940
1-1-1940, 1.56 min. Het functioneren van het treinverkeer in het eerste jaar van de Duitse bezetting waarbij in de film de gevolgen van de meidagen 1940 nog duidelijk zichtbaar zijn.
BEZET GEBIED
1-1-1941, 12.23 minuten. Amateurfilm, die een beeld geeft van de Duitse bezetting o.a. van de schaarste aan voedsel en brandstoffen, de roof van vele goederen naar Duitsland, het bekladden van joodse winkels. Het oproepen van mannen voor de arbeidsdienst in Duitsland en het illegaal luisteren van Nederlanders naar Radio Oranje en verspreiden van exemplaren van Vrij Nederland. Houtgasgeneratoren. Oorspronkelijk normaal 8 mm. Filmmateriaal