Een overzicht van bezettingsjaren in Eindhoven
Gezien vanuit Philips medewerker Feik Fast en
unieke foto's uit archief Jaques Hermans o.a. P.A.N. en verzet Eindhoven
PASEN 1941
13 april, dus weer enige maanden verstreken. De rampzalige oorlog woedt nog in al zijn afschuwelijke kracht, de Duitsers hebben alweer een paar landen overvallen : Griekenland en Joegoslavië, Belgrado schijnt hetzelfde lot van Warschau en Rotterdam ondergaan te hebben. De wederzijdse aanvallen op Engelse en Duitse steden nemen steeds in hevigheid toe. De Engelsen hebben Libië, Abessinië en Italiaans Somaliland op de Italianen veroverd, maar worden nu door de Duitsers weer uit Libië verdreven.
Het gehele vasteland van Europa is nu bijna in Duitse Hand : Oostenrijk, zonder verzet, vóór de oorlog, geannexeerd. Tsjecho-Slowakije, idem. Polen, na inval, met Rusland "gedeeld".
Danzig en Memel: ingelijfd.
Denemarken : zonder verzet bezet.
Noorwegen : na oorlog bezet.
Nederland : idem.
België : idem
Frankrijk : idem.
Luxemburg : idem.
Hongarije : tot de as toegetreden en bezet .
Bulgarije : idem
Roemenië : idem.
Joego-Slavië : in oorlog.
Griekenland: in oorlog.
Noord-Afrika : oorlog.
1941
Erg aanmoedigend ziet de toestand er dus niet bepaald uit. Wel is Amerika ondertussen tot volledige hulpverlening aan Engeland overgegegaan.
Hier in Eindhoven is nu niet zo buitengewoon veel van de oorlog te merken, tenminste wat betreft aanvallen, alleen in februari, toen ons zoontje pas geboren was, hadden we vijf maal luchtalarm binnen korte tijd. Wat we wél merken, is de distributie, die hoe langer hoe meer gaat "knellen".
Eten in 1941.
Hier volgt een opsomming :
Brood: 2000 gram per week per persoon, echter uitsluitend waterbrood van bepaalde samenstelling, krentenbrood in het geheel niet te krijgen. Ook gebakjes en alle andere artikelen, waarin meel verwerkt wordt (koekjes e.d. ) zijn op de bon. (broodbon)
Bloem : 280 gram per persoon per 4 weken.
Koffie, thee : 125 gram koffie of 50 gram thee p.p. in 6 weken. Echte koffie is niet meer te koop: alleen surrogaat.
Suiker : 1 kilogram p.p. in 4 weken.
Vlees: 500 gram (vleeswaren als worst e.d. inbegrepen) p.p. in 10 dagen. Dit wordt echter 16 dagen.
Vet: Was een tijdlang in plaats van boter te krijgen, nu in het geheel niet meer te koop!
Boter : Juist verminderd van 250 op 200 gram p.p. per week.
Kaas : Een ons p.p. per week. We blijven echter met onze bonnen zitten, daar geen kaas meer te krijgen is.
Eieren: één per week p.p. Nu met Pasen hebben we één ei extra !
Melk: gaat juist in: ¼ liter per dag p.p. gehad! Beneden 4 jaar 1 liter, zodat we voordeel van ons zoontje hebben!
Petroleum: alleen voor verlichting voor mensen zonder elektriciteit of gas!
Brandstoffen: Gedurende deze winter, die zeer streng was, zijn in totaal 16 H.L [hectoliter]. toegewezen, die echter door de handelaren niet geleverd konden worden! Wij hebben nog steeds twee mud te goed. De vorige maand zaten we al een week zonder, zodat we lenen moesten.
Zeep: alle soorten bij elkaar één rantsoen per 4 weken p.p. Dit rantsoen is 150 à 250 gram.
Scheerzeep: 50 gram per 4 maanden.
Peulvruchten: worden slechts zo nu en dan eens toegewezen. Dan een pond in drie weken.
Rijst, rijstgries, rijstemeel, rijstebloem, gruttemeel: bij elkaar ½ pond in 4 weken.
Havermout, havervlokken, haverbloem, aardappelmeelvlokken,
gort, gortmout, grutten: bij elkaar ½ pond in 8 weken.
gort, gortmout, grutten: bij elkaar ½ pond in 8 weken.
Maizena, griesmeel, sago, aardappelmeel, puddingpoeder, rijst-
stijfsel : bij elkaar +/- één ons in 8 weken(stik er niet in)
Macaroni, vermicelli, spaghetti: 1 ons in 8 weken.
Elektriciteit en gas : 100 % van verbruik van vorig jaar.
Textielgoederen : 100 "punten" in 7 maanden. Voor elk kledingstuk, handdoek enz.enz. moeten punten ingeleverd worden, terwijl voor vele zaken nog een speciale vergunning nodig is.
Fietsbanden: alleen voor mensen, die minstens vijf kilometer van hun werk wonen, de rest moet maar lopen.
Benzine: De verkoop is geheel verboden, zodat het gehele autoverkeer, voor zover het niet Duits is, stil ligt.
Schoenen: Alleen op speciale vergunning.
Cacao en chocolade : in het geheel niet meer te krijgen.
Verder worden de prijzen steeds hoger, en de kwaliteit steeds slechter. Melk mag alleen afgeroomd verkocht worden (de verkoop van room is al lang verboden, in zeep is een groot percentage klei verwerkt, textielwaren zeer slecht, kolen dikwijls alleen "vetnootjes" te krijgen, om slechts enkele voorbeelden te noemen.
Niettegenstaande dit alles hebben we tot nu toe nog geen honger behoeven te lijden, maar we zijn geregeld ons gehele salaris kwijt. De duizenden, die veel minder verdienen, zullen dus wel te weinig krijgen.
Duitsers voeren de dictatuur op in ons land ; 1941.
Ondertussen oefenen de Duitsers een ware dictatuur in ons land uit; vooral de Joden moeten het ontgelden. Zij mogen geen bioscopen meer bezoeken, geen openbare ambten bekleden, moeten juist deze week allen hun radiotoestellen inleveren, enz. enz. Verder zijn reeds enige tientallen doodvonnissen ten uitvoer gebracht tegen Nederlanders, die de Duitse weermacht tegengewerkt hadden. Wie had ooit gedacht, dat in ons vrijheidslievend land dergelijke misdadige maatregelen genomen zouden worden ! !
Onder al deze tyrannie gaat de Hollandse humor niet verloren, de moppen, die als een lopend vuurtje de ronde doen, zijn legio. Zo zijn er een aantal amusante bijnamen voor Hitler: In Rusland moet hij Slarottiemof heten, in Turkijë Maakumnlijkie, in China Hangkrenghang, in Japan Foetsjimoetie, in Brussel Menneke Plons, in Griekenland Odiesee, enz. Dergelijke moppen doen met tientallen de ronde, en iedereen kent ze.
Onze vier van oude bekende radio-omroepen, de AVRO, de VARA, de KRO en de NCRV zijn opgeheven, en er is één "Nederlandse Radio Omroep" gekomen, vanzelfsprekend vol met Duitse propaganda. Daar "men" blijkbaar, niettegenstaande de strenge straffen, naar London blijft luisteren, is een geweldig sterke stoorzender gebouwd, waardoor niets meer te verstaan is. Blijkbaar houdt men er geen rekening mee, dat velen Engels kennen.
Nog enkele belevenissen in Eindhoven:
9 januari: Mitrailleurvuur boven ons hoofd, terwijl we ons nieuwe Monopoly-spel aan het spelen zijn.
25 januari: Zes maal de kachel aan moeten maken, daar de vetnootjes niet branden willen. De volgende dag, op zondag, brengt een andere kolenboer ons nog een mud betere kolen!
4 februari: 2 hevige ontploffingen.
4 februari: luchtafweer.
6 februari: 14 graden vorst, de elfstedentocht wordt gehouden.
9 februari: 2 hevige ontploffingen, de geboortedag van onze zoon.
10 februari: weer 2 hevige ontploffingen, daarna afweervuur, luchtalarm om half één 's nachts.
14 februari : Luchtalarm 21.20-21.50. Om 23.30 zwaar mitrailleurvuur vlak boven ons hoofd.
15 februari : Luchtalarm 6-7 's ochtends. Zwaar afweergeschut en spervuur in werking. Weer luchtalarm 22.05-23.10, veel vliegtuigen te zien, te horen en veel zoeklichten te zien.
17 februari : Griepepidemie in Eindhoven.
24 februari : De oude werktijden worden hersteld, daar de zon weer vóór half negen opkomt. Nog nooit hebben we het lengen van de dagen met zoveel vreugde als nu aanschouwd!
26 februari : Stakingen en relletjes te Amsterdam en andere steden wegens de Jodenvervolgingen worden door de moffen beantwoord met stakingsverbod en doodstraffen.
1 maart: Duitse troepen trekken door Eindhoven.
4 maart : Luchtalarm 22.20-0.50. De gashouder wordt door bommen getroffen en staat in brand. [lees https://www.eindhovenfotos.nl/gashouder.htm]
17 april: De Volkskeuken hier in Woensel wordt geopend, waar ieder voor 13 of 25 cent, al naar gelang men een boter- of vetkaart heeft, dagelijks eten kan kopen.
20 april: 's Nachts enige tijd afweervuur.
De nacht van 20 op 21 april 1941 wordt luchtalarm gegeven na een harde slag, die veroorzaakt bleek te zijn door het inslaan van een bom op de spoorweg nabij Acht. Hierdoor was het gehele treinverkeer naar het Noorden een dag of vier gestremd.
De 22e ben ik even gaan kijken, maar de omgeving was afgezet, daar er nog een "blindganger" (onontplofte bom) lag. Langs enkele smalle paadjes kwam ik toch vlakbij de spoorweg, op een plaats waar de draden van de bovenleiding omlaag hingen. Een hulp-politieman kwam in snelle vaart aanfietsen om me mee te delen, dat ik hier niet mocht zijn. Op mijn vraag, of de bom dan dichtbij lag, antwoordde hij: "Ja, u staat er nog geen tien meter van af!"
De volgende nacht worden we weer gewekt door een hevige slag om half drie.
24 april haalden we voor de eerste maal eten uit de volkskeuken, die vrij goed te eten was.
28 april komt een gevoelige distributie maatregel : de aardappels komen op bon, met het belachelijk lage rantsoen van 1½ K.G. per week per persoon! Wij zijn niet zulk geweldig grote eters, maar we eten toch wel ongeveer 4 K.G. aardappels per week.
Op 29 april wordt de bom op de spoorweg, die nog nog steeds niet ontploft maar zo lang door een dikke laag zand bedekt was, voorzichtig verwijderd door Duitsers. Het ding ontploft : elf doden.
Het eten uit de Centrale keuken is oneetbaar geworden, nu de aardappels op bon zijn. Je krijgt nu bijna alleen groente.
Op 5 mei zitten we weer eens zonder kolen, het weer blijft juist nu erg koud: op 16 mei noteren we nog vier graden vorst. Gelukkig krijgen we op 8 mei ons laatste rantsoen kolen binnen.
's Nachts 5-6 mei worden we weer eens gewekt door het geluid van een groot aantal mitrailleurs.
10 mei herdenken we in stilte het uitbreken van de oorlog een jaar geleden: alle herdenkingen worden verboden.
Op 12 mei komt een grote sensatie: Hess, plaatsvervanger van Hitler, vlucht naar..... Engeland!!
23 mei wordt door het Philips-personeel, in verband met het 50-jarig bestaan der zaak, een spontane hulde gebracht in de vorm van een grote optocht door de stad. "Toevallig" wordt door bijna iedereen Oranje gedragen, terwijl vaderlandse liederen gezongen worden. De politie komt eraan te pas, om het Oranje te verbieden, en de Duitsers, die blijkbaar een poging tot opstand ontdekken, nemen drastische maatregelen! Er wordt geschoten, mitrailleurs worden opgesteld, overval-auto's doorkruisen de straten, en iedereen moet na acht uur thuis blijven. Honderden mensen worden na acht uur opgepikt, en moeten de hele nacht staan in een zaal.
Alle cafés, bioscopen enz. zijn gesloten. Wij hadden toevallig plaats besproken voor een toneelstuk, maar konden weer netjes naar huis gaan.....
[Meer 50 jaar Philips: https://www.eindhoven4044.nl/3/2_verzet_philips1940_1944.html
Op 24 mei zinkt het grootste Engelse slagschip, de Hood, en drie dagen later het Duitse slagschip, de Bismarck. Dergelijke oorlog monstertjes kosten een honderd miljoen gulden per stuk; het zinkt : weg!!.... En dan ga je zo wel eens een paar kleine rekensommetjes maken: honderd miljoen.... Daar bouw je een hele stad voor, voor honderdduizend inwoners..... of een rij luxe auto's van honderd kilometer lengte.....elk gezin in heel Nederland zou je een vijftig gulden uit kunnen betalen......
En behalve die paar slagschepen zinken de koopvaardijschepen, die toch ook gauw een miljoen kosten, bij honderdtallen en worden er gebouwen, havenwerken, stations enz.enz. vernietigd in geweldige hoeveelheden! Als al die oorlogsinspanning wordt besteed aan het doel, ieder sterveling op aarde, van behoorlijke huisvesting en voeding te voorzien, en zelfs van enige luxe, zou dit makkelijk gaan, wat een eenvoudig rekensommetje al weer laat zien. Maar in plaats van deze welvaart wordt er een onmetelijke ellende verspreid ; rouw droefheid en nood in miljoenen gezinnen.... Als dit het resultaat van twintig eeuwen Christendom is, ben ik toch maar liever een z.g. "wilde" uit de Afrikaanse binnenlanden.
De oorlog gaat door: 1 juni vallen de Engelsen in Syrië, 2 juni wordt Kreta door de Duitsers bezet, 12 juni beginnen er hevige Engelse aanvallen op West-Duitsland.
13 juni hebben wij ook weer eens luchtalarm om half vier 's nachts, in Gestel stort een vliegtuig neer. 's Nachts worden we dikwijls wakker gehouden door aanhoudend geronk van zwermen Engelse vliegtuigen, op weg naar Duitsland.
Maar op 22 juni blijkt, dat alles wat tot nu toe gebeurd is, slechts voorspel is geweest: Duitsland valt het grote Sovjet-Russische rijk aan!! Reeds na één week wordt de vernietiging van meer dan vierduizend Russische vliegtuigen gemeld!
Bij ons verandert er overigens niet veel : op 28 juni maak ik weer eens nieuwe verduisteringsgordijntjes voor de ramen, op 29 juni hebben we een ontmoeting van twijfelachtig genoegen op de Boschdijk, waar we een colonne fietsende W.A. mannen tegenkomen, waarvan er één dwars de weg oversteekt, om me te waarschuwen, dat het verboden is te lachen, als de heren passeren!!!! Klaarblijkelijk nemen ze dus als vanzelfsprekend aan, dat om hèn gelachen wordt, als ze iemand zien lachen! Andere mensen worden ook lastig gevallen door de op relletjes beluste troep, bewoners worden hun eigen voortuintje uitgestuurd! Eén begint het verkeer te "regelen" midden op de weg.
3 juli trekken de Duitsers over de bekende Berezina, die iedereen kent in verband met Napoleon.
4 juli is mijn beurt gekomen om mijn "persoonsbewijs" af te halen. Als van een boevenbende wordt van iedere Nederlander vingerafdrukken genomen! Maar je went aan alles.
Op 19 juli begint Hilversum zijn programma met het "V-teken". V is Victorie, "want" Duitsland wint op alle fronten. Overal in de steden verschijnen ook spandoeken met dit opschrift. (Ergens moet een grappenmaker er onder geschreven hebben : J is Jantje, want morgen is hij jarig! ) Het grappigste uit deze hele actie is, dat het letterlijk van Londen is overgenomen, die al lange tijd de V als symbool beschouwt voor de Victorie en de Vrijheid.
Onze levensmiddelenvoorziening wordt steeds moeilijker: 27 juli: geen thee meer, 7 aug: gedurende enige weken geen aardappels te krijgen. 25 sept. : verlaging boter rantsoen van 200 op 184 gram per week, 22 sept. : verlaging broodrantsoen van 2000 op 1800 gram per week, (aardappels verhoogd van 3 op 3½ Kg. per week ), 10 sept. :we eten ons laatste ei, 8 sept. : de rijst is op. Alles wordt duurder, slechter en moeilijker te krijgen.
8 Aug. is het onze beurt om ons metaal in te leveren. Alle voorwerpen van tin, koper en lood, voor zover te vervangen door andere materialen, moeten ingeleverd worden! De Duitsers hebben dus al onze tinnen vaasjes en koperen keteltjes nodig voor hun kanonnen. Ik heb geen mens kunnen vinden, die van plan was, het ook werkelijk in te leveren, wie geen kans ziet, het te begraven, gooit zijn boeltje liever in het water!
Ondertussen dringen de Duitsers in Rusland steeds verder op, Kiev en Odessa vallen, de grote Dnjepr-dam laten de Russen in de lucht vliegen, alvorens terug te trekken. Zo doen ze trouwens met alles, wat ontruimd moet worden, alles wordt vernietigd! De Engelsen bezetten Iran en Irak.
28 Aug. hebben we weer eens een nachtelijk luchtalarm, wat de laatste tijd niet veel meer voorkomt.
29 Aug. moeten we ook op het lab. op elektriciteit gaan bezuinigen: onze werktijd wordt van 8 - 5 [8.00 tot 17.00 uur] met ½ uur pauze ,om de machines zo kort mogelijk in bedrijf te hoeven houden, terwijl de zaterdag helemaal vrij wordt. Bovendien worden overal de helft der lampen weggehaald, in totaal werd op het lab. 60 K.W. uitgedraaid.
In oktober begint Philips gratis en zonder bon de z.g. "Philiprak" te verstrekken: iedere arbeider krijgt om tien uur 's morgens een warm hapje of soep. Ook wij op het lab.beginnen er enige tijd later mee, iedere dag komt een wagentje door de gangen gereden, door belgerinkel aangekondigd. Iedereen komt op dit signaal zijn prakkie afhalen, om het in zijn eigen kamer op te eten. Zonder reden wordt deze maatregel natuurlijk niet ingevoerd: inderdaad begint zo langzamerhand al enige ondervoeding op te treden, al hebben we dan geen honger, toch voelen we ons ook nooit wat je noemt 'verzadigd'. Dit komt niet alleen door de kleine rantsoenen, maar vooral door de mindere voedzaamheid: brood mag alleen zonder melk gemaakt worden, en in het warme eten kan geen vet verwerkt worden, daar dit helemaal niet meer in de handel is. (alleen maar het zeer kleine rantsoen boter). Daarom begin ik na enige tijd ook het middageten op het lab. te gebruiken, aanvankelijk tegen inlevering van bonnen, maar later bonvrij, eerst voor 10 cent, later voor 15 cent per portie.
Om zes uur eten we thuis dan nog maar eens middageten, om vóór het naar bed gaan nog even ons schamele broodrantsoen naar binnen te werken. Als we een keer alleen brood om zes uur eten, kunnen we bijna niet genoeg krijgen. Hadden we vroeger aan vier of vijf sneetjes voldoende, nu voelen we nog trek, als we dertien sneetjes op hebben! En dan is er een heel brood opgesneden, wat we bovendien maar twee keer per week kunnen nemen, verder maar een halfje! Wel een bewijs, dat er niet veel voedsel is in dat waterbrood van oorlogssamenstelling, met een spoortje van boter en magere kaas of een beetje jam.
Eind september klinken er dagelijks zulke zware ontploffingen, dat de deuren er soms van dicht klappen! Men zegt, dat in Oerle een aantal boerderijen opgeblazen worden om ruimte te maken voor het vliegveld.
Op 9 oktober krijg ik van de luchtbescherming een gasmasker in mijn functie van ploeglid, waarmee we "gegast" worden met traangas ter oefening. Niettegenstaande het masker huilden we tranen met tuiten! Gelukkig is tot nu toe nog geen gas gebruikt in deze oorlog. (waarom trouwens het uit elkaar scheuren door ontploffende bommen als meer ""humaan"" beschouwd wordt, is mij een raadsel)
Met de intrede van de winter komt de brandstof moeilijkheden weer op de proppen : tot 1 februari krijgen we maar 7 H.L. kolen, dus slechts een ½ H.L. per week! Daarom verhuizen we naar de voorkamer, die kleiner is, en stoppen alle reten en kieren zorgvuldig af. Verder stoken we zo lang mogelijk met hout, wat echter in de haard niet meevalt, zodat we al spoedig op kolen overgingen, n.l. op 24 oktober, toen de vorst begon.
Op 15 oktober krijgt het gehele Philips personeel weer eens een week extra loon, vanwege de duurte.
Met het korten van de dagen wordt, evenals verleden jaar, de werktijd weer verzet, zodat we steeds met zonsopgang beginnen.
Alle fabrieken zijn echter geheel verduisterd, en beginnen op de gewone tijd.
Op 21 oktober beginnen weer oefeningen voor de luchtbescherming.
De 22ste hebben we luchtalarm om 0.10; de 31ste verschijnt het Eindhovens dagblad de laatste keer: reorganisatie van de dagbladpers, dus volkomen verduitsing.
22 november begint een nieuw Engels offensief in Libië.
De 29-ste is de havermout in de handel "op". Voor de komende Sinterklaas proberen we wat te kopen, maar dat is niets gedaan. Verleden jaar konden we tenminste nog wat krijgen, maar nu kan je uren in de rij staan, om een ons borstplaatjes te bemachtigen! Chocoladeletters zijn er dit jaar helemaal niet meer, zelfs niet die surrogaat van verleden jaar! Toen ik op een zaterdag bij Jamin kwam tegen de middag, was die reeds totaal uitverkocht. Maar ook als je er tijdig bij bent, is er toch niets anders te krijgen als wat suikeren “bonbons", of wat slechte banket, waar je ook je broodbonnetjes voor af moet geven!
Bij Etos hebben we nog een staafje banket kunnen krijgen, dat moest vooraf besteld worden: elke klant mocht er één hebben!
Op 7 december 1941 treedt de oorlog in een nieuw stadium: Japan valt plotseling Amerika aan, en richt geweldige verwoestingen aan onder de Amerikaanse vloot op HawaÏ. De 11de volgt de oorlogsverklaring van Duitsland en Italië aan Amerika, zodat de wereldoorlog weer compleet is. Ook Nederlands-Indië is nu met Japan in oorlog.
Terwijl de Duitsers nu in Rusland eindelijk wat teruggedreven worden, en ook in Libië al voorbij Benghazi op de terugmars zijn, haalt Japan voordelen: Hongkong en Manilla vallen spoedig, en Singapore wordt ernstig bedreigd.
Hier in Eindhoven blijft het rustig. Het kleingeld is bijna geheel uit de circulatie verdwenen, zodat het wisselen grote moeilijkheden oplevert: iedere winkelier vraagt om een rijksdaalder of drie gulden, om zodoende maar tot vijftig cent terug te behoeven te geven (papieren guldens en rijksdaalders zijn er genoeg).
Als teken des tijds worden alle joden, die bij Philips werkzaam zijn, tezamen op één afdeling geplaatst, zodat ook dr. Rathenau bij ons verdwijnt. 20-eeuwse beschaving !!!!!
Met de Kerstdagen gaat ditmaal de oorlog gewoon door: twee dagen ophouden met moorden, en dan weer vlug ermee doorgaan, schijnt men toch té doorzichtige huichelarij te vinden! Wel galmen de hele dag door de kerstliederen door de radio: Vrede Op Aarde !!
De 30ste december moeten alle winkeliers in het land alle wollen of half-wollen mannenkleding inleveren: voor de bevriezende Duitse soldaten in Rusland! In Duitsland zelf wordt een grote inzameling gehouden bij particulieren.
.....
Tijdens de Duitse bezetting, in december 1941, bracht Philips zijn circa honderd joodse werknemers onder in een speciale afdeling, het Speciaal Ontwikkelingsbureau, of Sonderbüro (Sobü). Er werden meetinstrumenten ontwikkeld en researchprojecten uitgevoerd, alles met het doel de joodse werknemers van Philips uit de greep van de Duitsers te houden. Rathenau - die overigens weinig affiniteit had met de joodse traditie - werd belast met het wetenschappelijk toezicht van het bureau. In mei 1944, een paar maanden voor de bevrijding van Eindhoven, werd de dreiging te groot en zag ook het gezin Rathenau - inmiddels uitgebreid met twee zoons - zich gedwongen onder te duiken bij een streng christelijke boerenfamilie in Friesland. Tot lang na de bevrijding weigerde Rathenau zijn moedertaal te spreken of aan te horen. Nog in 1987 zou hij, na in Berlijn een herdenkingsbijeenkomst te hebben bijgewoond voor zijn oom Walther Rathenau - de Duitse minister van Buitenlandse Zaken die in 1922 door rechts-nationalisten was vermoord - bij wijze van Wiedergutmachung bij het organiserend comité een enkele reis Berlijn-Groningen declareren.
Na de bevrijding richtte Rathenau's onderzoek op het NatLab zich - onder de bezielende leiding van Gilles Holst en mededirecteur Hendrik Casimir - op voor het Eindhovense bedrijf belangrijke onderwerpen als de magnetische eigenschappen van vaste stoffen en de materiaalkunde van metalen en legeringen. Hij publiceerde artikelen en octrooien op het gebied van nikkel-ijzerlegeringen en keramische ijzeroxides, materialen die Philips een wereldnaam bezorgden. Hoewel fundamenteel onderzoek bij het NatLab vooropstond, gaf Rathenau hier telkens weer blijk van zijn zwak voor praktische toepassingen. Zo had hij al in 1938 gepubliceerd over een nieuwe methode voor ultraviolet-fotografie, die hij in Haarlem had ontwikkeld. Bij Philips benutte hij de oxidatie van gepolijst chroom-nikkeloppervlak voor het aantonen van minieme hoeveelheden zuurstof.
In 1953 werd Rathenau - die in juli 1947 alsnog was genaturaliseerd - aan de Universiteit van Amsterdam benoemd tot hoogleraar in de experimentele natuurkunde. .....
Volledige verhaal op: http://resources.huygens.knaw.nl/bwn1880-2000/lemmata/bwn1/bwn3/bwn6/rathenau
