Een overzicht van bezettingsjaren in Eindhoven
Gezien vanuit Philips medewerker Feik Fast en
unieke foto's uit archief Jaques Hermans o.a. P.A.N. en verzet Eindhoven
1942
Met ingang van 1 januari 1942 worden al onze weekbladen gehalveerd wegens papier bezuiniging, de dagbladen waren al eerder gereduceerd tot 1 á 1½ blad per dag.
6 januari kondigt Roosevelt zijn geweldige bewapeningsprogramma aan: 60.000 vliegtuigen, 45.000 tanks, 20.000 stuks afweergeschut, 8 miljoen ton scheepsruimte, alles voor 1942! Kosten: 52 Miljard dollar! Vroeger heb ik al een uitgerekend wat je voor de prijs van één slagschip "doen" kan, dit is dus 520 maal dat bedrag!!
11 januari beginnen de eerste Japanse aanvallen op Nederlands Indië, de Nederlandse troepen passen dezelfde tactiek toe als de Russen : alles wordt vernietigd, wat de Japanners in handen zou kunnen vallen, alle petroleumbronnen met bijbehorende installaties, tanks, raffinaderijen te Tarakan, Balikpapan, en later ook te Palembang, worden geheel verwoest, waarmede dus resultaten van jarenlange arbeid, en waarden van honderden miljoenen verdwijnen. Heerlijke wereld toch!!
Wij krijgen hier te genieten van een bijzonder strenge winter, die zelfs niet onder doet voor de record-winter van twee jaar terug! Toen stonden dagelijks alle dagbladen vol van foto's en berichten over de abnormale koude, maar nu wordt er zelfs met geen woord melding van gemaakt. We voelen het echter toch wel! De nachttemperatuur is bijna steeds lager dan minus tien Celsius, en bereikt de 27ste zelfs 22½ graad!!
De 15de moeten we 's avonds met de hand al onze aardappelen uit de kelder opscheppen, daar er kleine straaltjes water uit de leiding spuiten. Gelukkig is het euvel nog zelf te verhelpen door solderen.
Elke avond kleden we ons bij de kachel uit, daar het in de slaapkamer, zoals in alle onverwarmde vertrekken van het huis, flink vriest. De haard vreet natuurlijk kolen, in normale tijden zouden we zeker in deze winter een 25 mud kolen verstookt hebben, maar nu krijgen we slechts 2 mud bij de 7, die we al gehad hadden.
Nu ik dit zit te tikken, op 21 februari, hebben we nog maar een half mudje kolen, niettegenstaande alle zuinigheid en de twee mud, die we van het vorig jaar over hadden! Overdag stoken we steeds hout, zodat die vooraad ook als sneeuw voor de zon verdwijnt. Honderden gezinnen zitten dan ook zonder, en gaan zoveel mogelijk bij elkaar inwonen.
[ Er werden jutezakken gebruikt van een half mud. Omdat de steenkool in grove ongelijke stukjes was gebroken en er dus lucht tussen zat, wogen die ongeveer 35-37 kg.]
Ook wordt het steeds moeilijker om voldoende voedsel naar binnen te krijgen, ikzelf eet nog steeds op het lab., zodat ik 5 maaltijden per dag geniet, n.l. ontbijt met enige sneetjes brood of pap, Philiprak om 10 uur, Philips-eten om 1 uur, om zes uur weer warm eten of, twee maal per week, brood, en om tien uur weer brood, waarbij we ons hele rantsoen opeten op een paar sneetjes voor 's ochtends na.
De Philiprak wordt beter, in februari wordt er begonnen jus en soms zelfs een gehaktballetje bij te geven. Om 1 uur is het nogal eens knudde, zo vind ik op 16 januari een lucifer in mijn eten. Wat de hoeveelheid betreft, eten we wel het dubbele van vroeger, maar de kwaliteit is zozeer verslechtert, dat we altijd nog trek in meer hebben!
Ter illustratie hierbij enige menu's :
27 Jan. : brood;snijbonen;hutspot; haché;brood.
29 Jan : brood-pap; rodekool; snijbonen; brood met gebakken vis (hierbij eten we met ons tweeën 23 sneetjes op) ; brood.
30 Jan : pap;hutspot; bruinebonensoep; hutspot brood.
2 Feb.: pap;snijbonen; erwtensoep; snijbonen; brood.
3 Feb. : brood;soep; hutspot; snijbonen-grutjes; brood.
4 Feb. : brood;hutspot-haché; wittekool; savoyekool ; brood.
5 Feb. : pap; soep; zuurkool; bieten; brood.
Gelukkig, dat we meer aardappelen gehad hebben, dan we eigenlijk op onze bonnen krijgen kunnen, want we eten een 15 K.G. per week op, terwijl het rantsoen maar 8¼ K.G. is! (met ons drieën)
Nog enige gebeurtenissen in chronologische volgorde :
17 Jan. 1942 : nieuwe luistervergunning afgehaald: we moeten n.l. nog steeds voor onze verduitste radio, die bovendien 's avonds al om 8.15 stopt, negen gulden per jaar belasting betalen.
Op de vliering, waar onze dahliaknollen en uien liggen te bevriezen, heb ik alle reten met kranten dichtgestopt.
De meeste melkboeren zitten zonder melk zowel, taptemelk als gedeeltelijk ontvette melk (voor kinderen beneden vier), is niet te krijgen!
20 Jan. : Ons gas- en elektriciteit-rantsoen, die 75% bedraagt van het gebruik va het vorig jaar, is precies op, nu de periode van 60 dagen om is, zodat we reikhalzend naar de meterman uitzien!
23 Jan.: Distributie:nieuwe zeepkaarten voor kinderen gehaald. We ontvangen ons eerste zinken kwartje. Ook zinken dubbeltjes, centen en stuivers zijn in omloop gebracht, terwijl de zilveren eerstdaags niet meer geldig zullen zijn (om de hamsteraars te pesten! ) Iedereen loopt met kolen te sjouwen, daar de nieuwe twee mud slechts gedeeltelijk door Etos bezorgd kan worden.
25 Jan. : Rie koopt een wollen jasje voor 21.-- (zou vroeger 6.-- gekost hebben), en een regenjas voor 23.75 (vroeger 8.--) Ik koop een overhemd voor 7.50 (vroeger 2.--) Precies zo'n ameublement, dat we in '39 voor 150.-- kochten, staat nu voor 450.-- geprijsd!
De Ramblers mogen voor de radio geen woord Engels meer zeggen of zingen, zodat b.v "Liza likes nobody" geworden is "Liesje houdt van niemand".
26 Jan. : Amerikaanse troepen landen in Ierland.
29 Jan. : Zeeslag in straat van Makassar tussen Japanse en Amerikaanse met Hollandse schepen, waarbij ca. 30000 Jap's verdrinken. Benghazi valt voor de vierde maal! De Duitsers drijven de Engelsen in Libië weer terug.
30 Jan. : Alle zenders, ook Hilversum, zenden een rede van Hitler uit.
31 Jan. :Geen groente en geen kaas te krijgen, ook nergens koekjes.
7 Feb. : Ik gebruik mijn vrije zaterdagochtend om boodschappen in de stad te gaan doen. Daar ik mijn fietsbanden sparen wil, en de wegen bovendien onbegaanbaar zijn door dikke sneeuw- en ijs lagen (er is de laatste weken al een 60 c.m. sneeuw gevallen), ga ik te voet. De bedoeling is een ons koekjes voor Rudi te kopen.Ik kom in twee winkels van Jamin, twee van de Gruyter, unie, Edah, Simon de Wit, Albert Heijn, Eichholz, en enige banketbakkers, maar vang overal bot, ofschoon ik in het bezit ben van broodbonnen en geld. Eindelijk was ik nog zo gelukkig, in het bezit te komen van een zeer dunne vla voor 1.75, waar ik nog twee gebakjes bij moest nemen, omdat men natuurlijk van 2.-- niet terug had.
Verder lukte het me nog om bij Bensdorp een ons fondantjes te bemachtigen, na een kwartiertje onder politietoezicht wachten op straat.
Voor Rie heb ik een pantoffelbon aangevraagd, waartoe een formulier met talloze vragen ingevuld moet worden. Als men schoenen nodig heeft, is het nog veel ingewikkelder, dan moet men eerst schriftelijk een met redenen omkleed verzoekschrift indienen, om een..... aanvraagformulier te mogen bekomen. Als men zo "gelukkig" is, dit te krijgen, moet men dit formulier weer invullen en inleveren. En dan maar weer afwachten, of men een schoenenbon toegewezen krijgt.... (die krijgt men alleen, als het laatste paar schoenen versleten is). Heeft men eindelijk de bon, dan wordt het nog een gezoek, om voor veel geld slechte schoenen te vinden...
Vanaf 10 februari mag Dr. Rathenau in het geheel niet meer op het lab. verschijnen, de joden moeten op het "Philighetto" blijven! De barbaren heersen nu eenmaal, ook in ons landje...
11 februari 1942
Kopen we een doos vol zakjes shampoo, niet omdat we van plan zijn om zoveel ons haar te gaan wassen, maar eenvoudig voor de kledingwas van Rudi, want zeep is ook al één van die dingen, die je te weinig krijgt.
12 februari
Valt de sterkste vesting ter wereld :Singapore!! De volgende dag varen de slagschepen de Scharnhorst en de Gneisenau die honderden keren in Brest door de Engelsen gebombardeerd zijn, ijskoud vlak langs de Engelse kust door het kanaal naar Duitsland!
De 15-de wordt Palembang door de Jap's veroverd, nadat weer alle petroleumbronnen vernietigd zijn.
Burgemeester Pulles gaat kolen inzamelen voor gezinnen met kleine kinderen, die in de kou zitten.
Rie maakt voor het eerst zelf koekjes, die erg lekker smaken, en heel goed van pas komen, nu er bijna nooit koekjes te krijgen zijn.
De 24-ste wordt het gas elke dag van 3-5 en 21-6 afgesloten.
Ondertussen blijft het een toer, om de nodige levensmiddelen bij elkaar te scharrelen: voor het eerst sinds ca. 1½ jaar krijgen we op de boterbon een keer vet ; elke zaterdag, als ik in de stad kom,staan lange queues mensen voor sigaren-, kaas en koekjeswinkels; ik moet naar een slager voor een busje Caramella [smeerpasta voor de boterham] of jambon, dikwijls moet ik onder werktijd weg om distributie papieren te halen of een pantoffelbon.
Op 16 maart, als ik 12½ jaar in dienst bij Philips ben, sta ik ruim anderhalf uur bij Etos in de rij (met een volgnummer ), om wat gebak te kopen, op 18 maart kopen we voor de eerste maal sinds bijna een jaar 5 eieren à 30 cent per stuk.
De grootste last hebben we nog met de brandstof gehad, daar we op een gegeven moment bij harde vorst zonder zaten. Ik ben toen naar de dokter gegaan voor een ziekenbon, daar Rudi hoestte. Deze sprak de gedenkwaardige woorden: "Corrie, kolen!", waarop de zuster mijn naam noteerde. Daar we echter te lang op deze toewijzing wachten moesten, hebben we een advertentie geplaatst : Thee aangeboden voor antraciet, bruine bonen of rijst. Eerst had ik nog à 3.50 een kolenbon gekocht, maar daar kon ik niet eens kolen op krijgen, daar we "reeds" 9 mud gehad hadden.
Op de advertentie kwamen wel een twintig mensen af, en dezelfde dag had ik reeds kolen voor 2 ons thee plus 1.50. Verder kregen we nog 5 pond bruine bonen en 1 pond rijst voor 40 gram thee, 5 pond rijst en 2 pond bruine bonen voor 2 ons thee, en 30 pond rogge voor 125 gram thee. Daarmee was onze thee op een paar ons na op. Er waren zelfs brieven uit Valkenswaard, Schijndel en Vessem gekomen.
Wij zijn nu ook een beetje op de hoogte gekomen van de prijzen, die voor verschillende artikelen betaald worden: kolen 10.-- per mud, vet 8.--per pond, thee 7.-- per ons, koffie 22.-- per pond enz. Ook voor tweedehandse artikelen worden geweldige prijzen gevraagd, zo b.v. 350.-- voor een wasmachine, waar ik eens op af ging!
10 maart 1942 komt er op de Philipsfabrieken afweergeschut, blijkbaar zijn ze bang voor het lot, dat de Renault-fabrieken te Parijs getroffen heeft, die door de Engelsen de vorige week in puin gebombardeerd werden.
De 19de zagen we toevallig de binnenplaats van de bedrijfsschool vol staan met meubilair, zoeklichten, kisten munitie, vrachtauto's enz. Hier komt ook al afweergeschut op het dak.
Eind maart kopen we met het oog op de volgende winter reeds een voorraadje hout van 500 kg., die bij het na-wegen echter slechts 300 kg. blijkt te wegen! Rie koopt voor haarzelf en Rudi houten sandalen, daar natuurlijk niet aan schoenen te komen is.
5 april 1942 is het Pasen, maar er is niets te krijgen: geen eieren, geen chocolade, geen suikerwerk, geen krentenbrood.
11 april komen tabak en "snoep" op de bon, dit keer eens een verbetering, want van deze artikelen was tot nu toe in het geheel niets te krijgen. We krijgen nu bonnen voor 40 sigaretten of 10 sigaren of 50 gr. tabak per week, of 300 gram chocola of suikerwerk per maand.
Aan de Marconilaan, vlak bij ons, worden weermacht werken uitgevoerd, er worden barakken neergezet, en geschuttorens gebouwd. Mensen, die hier lapjes grond hadden voor groenteteelt, worden er afgezet.
Philips begint met het volspuiten van fietsbanden, daar natuurlijk hoe langer hoe meer mensen zonder banden komen te zitten.
17 april wordt de cacao-distributie voor kleine kinderen ook stopgezet. Zo nu en dan kopen we eens een pond boter extra buiten de distributie om, waarvoor we dan 5.-- te betalen hebben.
Zeep is bijna niet, tandenborstels in het geheel niet te krijgen.
Eind april beginnen geweldige Engelse bombardementen, de eersten op Lübeck en Rostock, en er volgen weer vergeldingsaanvallen op Norwich, Bath, Canterbury enz. De burgers ontgelden het.
30 april volgt één der walgelijkste en lafste maatregelen der moffen: alle joden vanaf 6 jaar moeten een grote gele ster op de kleding gaan dragen, met het opschrift: Jood. Bah !!!!!
Acht distributiebonnen-dieven krijgen de doodstraf.
4 mei 1942 krijgen 72 Nederlanders, meest oud-militairen, de doodstraf wegens begunstiging van de vijand....
Het aardappelrantsoen wordt verminderd van 3½ op 2½ kg. per week, wat zowat voor 2 dagen voldoende is, omdat het broodrantsoen ook al laag is.
6 mei ben ik voor de eerste maal bezig met het kneden van papierbollen met kolengruis, als brandstof voor de winter.
11 mei zien we op de Boschdijk een colonne zware wagens, getrokken door "spannen" Duitse soldaten: hier hebben ze zelfs dus al gebrek aan benzine.
De volgende dag worden weer 24 Nederlanders vermoord.
Omstreeks 20 mei moeten honderden Philips-arbeiders naar Duitsland, om daar in fabrieken te gaan werken! Gewone slavernij dus.
Ook op het lab. heerst een zenuwachtige spanning, wie het lot zal treffen. Grotendeels worden ongehuwden genomen, zodat velen gauw nog in het huwelijksbootje stappen.
23 mei wordt het boter rantsoen weer verlaagd van 200 op 175 gr. per week. (vóór de oorlog gebruikten we wel 800 tot 1000 gr. !)
De volgende dag, op Pinksteren, maken we ons enige blik gehakt open en genieten van de dikke vetlaag, die er opdrijft. Van onze hele hamstervoorraadje is zowat niets meer over, juist nu het steeds meer nodig wordt om eens iets extra's te hebben
26 mei wordt ons elektriciteits- en gasrantsoen sterk verlaagd, omdat Rudi 15 maanden oud is.
In twee maanden mogen we nu maar 17 kwh. elektriciteit en 60m3 gas gebruiken.
27 mei wordt te Praag Heidrich vermoord, wat door de moffen met een afschuwelijke terreur beantwoord wordt: een paar dorpen worden geheel uitgemoord, en honderden worden terechtgesteld.
In Libië en Rusland beginnen grote offensieven der Duitsers.
In de nacht van 31 mei op 1 juni worden we lange tijd wakker gehouden door een voortdurend doordringend gezoem van Engelse vliegtuigen, voor het eerst komt het afweergeschut hier ook weer in werking.
1250 vliegtuigen vliegen deze nacht naar Keulen om 3000 ton bommen te gooien.
Twee nachten later vliegen er weer over de duizend naar Essen, waarbij ook het vliegveld hier wordt aangevallen. Voor het eerst wordt er vanaf de Philipsfabrieken geschoten, wat een idioot lawaai maakte omdat we er zo dicht bij zitten. We zagen de rode lichtkogeltjes voorbij ons raam schieten, een zeer laag vliegende Engelsman achterna. Tegelijk kwam er luchtalarm, wat van half twee tot drie duurde.
Er is een grote schaarste aan groenten gekomen, zodat onze groenteboer volgnummers uit moet geven. En dat, terwijl vóór de oorlog bij een grote uitvoer toch nog veel op de mestvaalt terecht kwam. Minstens 80% schijnt naar Duitsland te gaan.
Bij een bezoek aan de IJzeren man zien we voor het eerst de vele barakken, afweergeschut enz., die de Duitsers hier hebben opgericht.
We gaan nu ook geregeld naar enig boeren te Oirschot om wat melk,groenten of aardappelen op de kop te tikken, ander is het hongerlijden! De contrôle op de weg wordt echter steeds scherper.
We hebben profijt van onze aardbeien in de tuin, want ofschoon de oogst overvloedig is, zijn deze vruchten ook al bijna niet te krijgen, en dan nog 4 maal duurder als vóór de oorlog. Ook onze kruisbessen zijn nu kostbaar, we maken er jam van.
19 juni kopen we 14 pakjes saccharine voor 7.--(vroeger 70 cent ), om wat suiker uit te kunnen sparen voor jambereiding.
20 juni wordt het aardappelrantsoen tot 1 (één) kilo per week verlaagd, regelrechte uithongering dus!
De 22ste valt Tobroek en worden de Engelsen uit geheel Libië verdreven
23 juni een nieuwe heldendaad tegen de weerloze joden: ze moeten hun fiets inleveren, en op 1 juli wordt het nog veel erger : 's avonds om 8 uur binnen zijn, reisverbod enz. (zie plakboek)
De zwarte middeleeuwen terug schijnt een kenmerk te zijn van de "nieuwe orde".
25 juni wordt op de golflengte van Hilversum een nieuwe geheime zender aangekondigd: de Notenkraker. die zich anti-Duits voordoet, maar die later toch een propagandazender blijkt van de moffen!!
De 26-ste vliegen weer 1000 Engelse vliegtuigen naar Bremen, wat hier enig geschiet tot gevolg heeft. 52 worden vermist......
Er gaan berichten rond, volgens welke de duitsers sedert het begin van de oorlog in Polen niet minder dan 700.000 joden vermoord zouden hebben!!
In Egypte rukken de Duitsers ook al op, en worden pas dicht bij Alexandrië tot stilstand gebracht.
Ook in Rusland gaat het slecht: 1 juli valt Sebastopol, enige weken later Rostof. Tienduizenden van beide partijen sneuvelen hier, je raakt eigenlijk zo gewend aan al die barbaarse gruwelijkheden, dat je nog nauwelijks denkt aan de droefheid, die hierdoor in ontelbare gezinnen wordt aangericht, en aan al het lijden van al de zwaargewonden.
9 juli worden de eerste twee assistenten op het lab. voor Duitsland opgeroepen.
Deze week boffen we eens, doordat de melkboer een keer vergeet een boterbon te vragen, en Etos abusievelijk een pakje meegeeft!
Op 14 juli worden er weer rantsoenen verlaagd: boter van 175 op 146 gram (!!!), melk voor Rudi van 1 op ¾ liter, kaas van 125 op 75 gram. Als armzalige compensatie een verhoging van vleesrantsoen van 250 op 300 gram.
13 juli nemen de moffen nieuwe gijzelaars gevangen, die vermoord zullen worden, als er sabotage gepleegd wordt, al zijn ze hieraan dan zelf onschuldig. Over "Recht" gesproken!!!!
We zijn gedwongen om enige keren per week bij boeren aardappelen te gaan kopen, daar het rantsoen nu 2½ kg. is, terwijl we het driedubbele nodig hebben (twee keer per dag warm eten, weinig en onvoedzaam brood, bijna geen boter, geen vet, daardoor nooit meer een verzadigd gevoel ).
De Barrierweg, waar een aardappelen-verkopende boer woont, ziet dan ook 's avonds zwart van de mensen. Meer als 5 kg. wordt niet meegegeven, en het is natuurlijk helemaal verboden zonder bon.
Zondag 19 juli worden in het hele land plotseling alle fietsen op straat en in fietsenstallingen enz. in beslag genomen, voor de Duitse weermacht! Ook huis aan huis beginnen ze rond te gaan.
De volgende dag heerste dan ook grote consternatie op het lab. de fietsenkelder, waar anders enige honderden fietsen staan, was geheel leeg, iedereen zette hem op zijn kamer, of ging hem thuis verstoppen. Ik was ook om half elf al weer thuis, en zwoegde enige uren om het beestje uit elkaar te halen en op de vliering te werken.
De "ophalers", die met paard-en-wagens rond kwamen, zijn vlak in de buurt geweest, maar toevallig niet bij ons.
Niet geheel in orde zijn de fietsen werden afgekeurd, maar op 24 juli kreeg bijna iedere "maandsalaris" bij Philips ( "ik weer niet" ), een schriftelijk bevel thuis, om zijn rijwiel in te leveren, (dezelfde dag), ofwel een verklaring te tekenen, dat men geen fiets bezat, Nu werden alle fietsen geaccepteerd, ook de slechtsten.
Handarbeiders mogen hun karretje behouden, het is de moffen er dus blijkbaar ook om te doen, verdeeldheid tussen hoofd- en handarbeiders te zaaien, volgens het "verdeel-en-heers" principe!
De 25-ste beginnen ze ook al dekens en lakens op te halen, en worden alle kerkklokken enz. geregistreerd, om op te kunnen vorderen.
27 juli is er weer eens een bombardement op Hamburg, waarbij 175.000 brandbommen en 750.000 k.g. brisantbommen worden geworpen.
De 30ste zijn we blij, in Oirschot wat appels, druiven en perziken te kunnen te kopen, daar er van deze heerlijkheden in Eindhoven niets te krijgen is! Deze dag staat in de krant een bevel, om de volgende dag alle fietsen in te komen leveren, wat voor Philips-personeel weer niet doorging, zodat ik mijn karretje nog steeds kon houden! Veel plezier heb ik er trouwens niet meer van, want elk ogenblik is de band leeg! In de buitenband zitten dan ook formidabele scheuren. 's Nachts krijgen we luchtalarm van 1.40 tot 3 uur, in de Mauritsstraat slaat een bom een huis van vier verdiepingen aan diggelen: zes doden....
Bij onze boer in Oirschot ruilen we de volgende dag een ons van mijn tabak (rantsoen van twee weken op mijn rokerskaart ), voor 5 k.g. rogge, zodat we ons schamele broodrantsoen 's ochtends weer met roggepap aan kunnen vullen. We moeten trouwens bij een andere boer ook nog elke week een kilo of tien aardappels bijkopen, wat gelukkig nog mogelijk is, al is het natuurlijk verboden.
In de nacht op 1 augustus is de lucht weer van intens gezoem vervuld, er wordt geschoten, en er is een kortstondig luchtalarm om 2.15. Op Düsseldorf worden o.a.150 bommen van 2000 k.g. gegooid, en 30 Engelse vliegtuigen werden neergeschoten... Je raakt er aangewend in een gekkenhuis te leven...
7 Aug. : weer 1½ uur gezoem: aanval op Duisburg.
Op 9 augustus eten we, ter ere van onze logés ons op één na laatste blik zalm op! Zoiets is wel een geweldige traktatie in deze tijd!
We blijven aan het ruilen: 4 melkbonnen (7 liter ) voor 10 sigaretten, 3½ k.g. rogge voor ½ ons tabak, 2 melkbonnen voor 10 sigaretten, 8 melkbonnen voor ½ ons shag.
De 13de krijg ik een verbandtrommel van de luchtbescherming thuis, bij bominslag in mijn buurt moet ik helpen.
De 15de vermoorden de moffen 5 onschuldige gijzelaars uit wraak voor een aanslag op een trein bij Rotterdam.
De 19de ondernemen de Engelsen een grote aanval op de Franse kust bij Dieppe, maar worden dezelfde dag al weer teruggedreven.
22 Aug. verklaart Brazilië de oorlog aan de "as", zodat de wereldoorlog nu wel zowat "compleet' is.
De nacht van 27 op 28 Aug. is er luchtalarm van half één tot twee uur: een vliegtuig stort brandend neer op huizen in de Woenselschestraat, waardoor er een stuk of tien in puin gelegd worden. Er vallen natuurlijk weer meerdere doden bij. In de krant wordt over dergelijke voorvallen nooit met een woord gerept..... Alleen de begrafenis van de slachtoffers wordt opgenomen.
De 29ste hebben we bezoek van Piet, een neef van Rie, die gedwongen werk in Duitsland verricht.Hij klaagt over geweldig lange werktijden (12 uur per dag!! ), en zeer slecht eten. Bovendien ben je je leven nooit zeker door de vele bombardementen.
5 september komt zelfs de taptemelk op de bon : ¼ liter per dag! Hiervan moet je dus melkgerechten, koffiesurrogaat, pap enz. klaar maken, immers gedeeltelijk ontvette melk krijgen alleen kinderen, terwijl volle melk in het geheel niet verkocht mag worden.
Regelmatig blijven de Duitsers het tot zinken brengen van vele schepen bekend maken: elke week een stuk of twintig. Zo b.v. weer op 20 sept. niet minder dan 38 van een konvooi van 45 schepen, op weg naar Rusland.
In Rusland is een geweldige slachting aan de gang in Stalingrad, dat de Russen huis voor huis blijven verdedigen, zodat de stad in een "rokende puinhoop" verandert. Ongeveer een miljoen moffen met duizenden tanks en vliegtuigen vallen hier aan.....
We hebben steeds voordeel van onze tabakskaart, al rook ik niet zelf: een pakje shag met 50 cent ruil ik b.v. voor een suikerbon, of 8 melkbonnen voor een pakje shag. Bij "onze" boer krijgen we weer 20 k.g. rogge los voor 1½ ons tabak plus 3 gulden.
28 Sept. krijg ik weer een vordering voor luchtbeschermingsoefeningen. We kopen in Best closetpapier, hier is het niet meer te krijgen!
De werktijd in de Philipsfabrieken wordt verlengd van 48 op 54 uur per week, op die manier kunnen ze weer wat meer mensen naar Duitsland slepen.....
De 2de oktober horen we 's avonds weer eens hard geschiet, en fluitende granaten, wat tegenwoordig hier nooit meer gebeurt.
De vijfde worden de mijnen in Limburg gebombardeerd, waarbij helaas ook tientallen doden onder de bevolking vallen. Voor ons is het gevolg, dat we nog slechts drie uren per dag gas krijgen en op het laboratorium zelfs zonder zitten.
10 oktober werken we voor de eerste keer weer op zaterdag, onze werktijd is op 48 uur gebracht, wat 10% salarisverhoging oplevert.
De 17de worden weer 15 gijzelaars doodgeschoten wegens sabotagedaden, die ze zelf niet gedaan hebben.....
Er komt een leveringsverbod van de groothandel aan de winkels van tal van artikelen, zoals vaatwerk, koffers, portemonnees, tandpasta, poeder, speelgoed, fotografische artikelen, postpapier, luxe artikelen, hamers, bijlen, schilderijen, enz., enz. Het gevolg is lange queu's voor de drogisterijen. Ik koop nog vijf tubes tandpasta. Voor elke tube moet een lege ingeleverd worden, zodat we crême en boorzalf leeg moeten maken!
Voor de kuststreek worden grote evacuaties aangekondigd: in den Haag b.v. schijnt tot de Sportlaan alles ontruimd te moeten worden, dus duizenden woningen!
Nog steeds op deze dag wordt er door de Engelsen een aanval op de Creusot fabrieken in Frankrijk gedaan met 94 zware bommenwerpers.
De 20ste kopen we voor 15 gulden een kist appels van 23 kg., slechte kwaliteit nog wel, met veel hele kleintjes erbij.
Twee dagen later beginnen de Engelsen in ons land treinen en binnenschepen te bombarderen. In Rusland heeft Stalingrad nu al 85 dagen de vreselijke aanvallen der Duitsers te verduren, zodat van de stad wel niet veel over zal zijn, maar nog steeds houden de Russen stand.
De 23ste wordt Genua gebombardeerd, het begin van een lange reeks aanvallen op Italiaanse steden, zoals Turijn en Milaan....
Op 24 oktober komt een agent aan de deur om proces-verbaal op te maken, omdat ik een keer wegens hoofdpijn thuis ben gebleven, toen ik moest oefenen voor de luchtbescherming. En ik had nog wel schriftelijk hiervan mededeling gedaan.
Eind oktober beginnen de Engelsen een nieuw offensief in Egypte, op de Stille Oceaan woedt een zeeslag, in den Haag worden 1000 gezinnen per dag geëvacueerd, zodat honderden guldens voor een verhuiswagen wordt geboden.
Op de Marconilaan worden de mitrailleur posten bezet.
We krijgen voor de eerste maal boete wegens te veel gasgebruik, niettegenstaande alle bezuiniging zijn we er over heen, we mogen dan ook maar één m3 per dag gebruiken, en dat, terwijl we gedwongen zijn twee maal per dag warm te eten, en er veel was voor Rudi is.
Het tabak- en snoep rantsoen worden 25% verminderd.
Op 1 november wordt voor het eerst sinds mei 1940 de klok verzet, zodat we 's ochtends wat "vroeger" licht hebben.
Op het laboratorium, dat niet geheel verduisterd wordt, (wel alle gangen), krijgen we voortaan elke dag een uur cursus gedurende de duisternis.
In Oirschot ruilen we nog een keer een ons tabak en vijf gulden voor achttien kilo rogge, en een suikerbon voor zes kilo. Ook kopen we er acht kilo erwten, die weliswaar vol met worm zitten, maar toch lekkere soep opleveren
De dertiende [13 november 1942] brengt een grote schrik voor ons: Om één uur Rie me op, om direct naar de Zwaanstraat te komen, waar ik haar huilende vind: de Duitse politie heeft bij ons huiszoeking gedaan, en alles gedurende twee uren doorzocht. Brieven van Guus en de tantes werden doorgelezen, koffers op zolder doorzocht, de radio aangezet. De buit bestond uit 53 boeken en brochures, die werden meegenomen. Het meest waren dit uitgaven van de arbeiderspers van vóór de oorlog, ook waren er enige communistische brochures bij, maar we hebben nooit gehoord, dat het verboden, was dit in particulier bezit te hebben. We zaten wel in angst, dat ze mij zouden komen ophalen, want rechtszekerheid bestaat niet meer, maar gelukkig hebben we er niets meer van gehoord tot nu toe.
Tobroek valt voor de vijfde : 3e maal na een snelle opmars der Engelsen door Libië.
De 14de lopen twee treinen op elkaar naast het Philips de Jonghpark zodat het treinverkeer enige dagen is gestremd: reizigers voor Eindhoven moeten al in Best uitstappen, en verder maar lopen, voor zover ze geen plaats vinden in bussen. Zelfs boven op de bussen en op spatborden van auto's zaten mensen!
20 november valt Benghazi voor de v i j f d e maal!
Ondertussen zijn we begonnen met stoken: in plaats van de haard hebben we de oude kachel in gebruik genomen, daar we nog voornamelijk hout stoken.
De 8ste november waren de Amerikanen reeds Marokko en Algiers binnengevallen, wat door velen als een keerpunt in de oorlog wordt beschouwd.
De 27ste bezetten de Duitsers plotseling Toulon, het laatste nog niet bezette plekje in Frankrijk, waarop de Fransen hun gehele daar liggende vloot tot zinken brengen!!
Vijf december brengt ons een Sinterklaas zonder chocola, zonder marsepein, zonder taai-taai, zonder speelgoed voor de kinderen, alleen is er voor kinderen onder 14 jaar twee ons snoepgoed (alleen bonbons en suikertjes te krijgen), beschikbaar.
Dagboekfragmenten 1940-1945 / [inl. A.H. Paape; geselecteerd door T.M. Sjenitzer-van Leening]. - Utrecht [etc.]: Veen
Eerder verschenen als Bronnenpublikatie. Serie diversen / Rijksinstituut voor Oorlogsdocumentatie; no. 2. - Den Haag: Nijhoff (distr.), 1954. isbn 90-204-2585-4
In dit boek is overgenomen verslag van 6-7 Dec. 1942 Onder de titel van "Philips, Eindhoven, gebombardeerd" door Laboratorium-assistent, 31 jaar - Eindhoven
De namen zijn veranderd, zo is Rie in dit fragment Bep. Rudi noemen ze Wimpie enz.
Boek is volledig te downloaden bij https://www.dbnl.org
Zes december: Vreselijke ongeluksdag voor Eindhoven: hevig bombardement.
Op deze zondagmiddag, 's middags om half één, waren we juist op het punt om te gaan eten, de tafel stond gedekt. Ik was in ons schuurtje een beetje aan het prutsen, toen ik plotseling schieten van afweergeschut en mitrailleurs hoorde. Daar gaan ze waarachtig midden op dag ook al schieten, riep ik nog lachend tegen Rie, toen ineens vlak over de daken een grijs vliegtuig van onbekende vorm kwam scheren, direct gevolgd door een oorverdovende slag, waardoor de glasscherven reeds om onze oren vliegen. Meteen doen tientallen explosies de vloer onder onze voeten beven en trillen, het is, alsof tegelijk een aardbeving en een orkaan losbarst : ontelbare ruiten en dakpannen slaan op de straat te pletter, terwijl de motoren der vliegtuigen boven onze hoofden daveren. Onze kleine Rudi zat alleen op zijn potje in de voorkamer, en begon hard te huilen; hij werd zo gauw als we konden weggehaald, en we verdwenen in ons keldertje, waar we ons echter alles behalve veilig voelden!
Na enkele minuten was het spektakel reeds afgelopen en liepen we de straat op, die bezaaid was met scherven, dakpannen en veren. Het raampje naast onze voordeur was, gedeeltelijk met de sponning, weggeslagen, maar de ramen van de kamer waren nog heel ; blijkbaar had het hoge jonggezellenhuis tegenover ons de luchtdruk enigszins tegengehouden.Dit was voor onze Rudi een geluk geweest, daar hij anders de volle lading glas over zijn kleine hoofdje gekregen zou hebben.... Achter de huizen, in de richting der fabrieken, stijgen geweldige pikzwarte rookwolken op, terwijl een sterk gesis hoorbaar is.
Aan de deuren der huizen verschijnen ontstelde en behuilde gezichten. Ik loop snel onze straat uit, om eventueel hulp te verlenen als lid van de blokploeg. Bij Rijtsema, [waarschijnlijk J. O. Ritsema, Boschdijk 394, Philips Collega] om de hoek, is het gehele raam met sponning weggeslagen, en is brand uitgebroken. De L[ucht] B[eschermings] brandweerploeg is al in actie, maar de watertoevoer is gestagneerd. Er tegenover op het Humboldtplein brandt het dak van een huis, en ook naast Tates in de Edisonstraat is dit het geval. Gewonden zijn echter op deze plaatsen niet te vinden. Bij ons in huis blijkt nog overal veel kalk te liggen, en scheuren in de muren te zitten; onze mooie slaapkamer lamp, de trots van onze slaapkamer, ligt in scherven op ons bed ; in de achterkamer is nog een ruit kapot, terwijl de spanjoletsluiting geheel omgebogen is! Gas, elektriciteit en water is weg...
Misschien een tien minuten na deze aanval volgt een tweede, we vluchten weer in ons keldertje, en de hel barst opnieuw los. Bovendien krijgen we nu nog brand- en gaslucht in onze neus, blijkbaar binnenkomend door het openstaande raam, waarvan de sluiting is kapotgeslagen. Rudi is zich gelukkig van geen gevaar bewust, en roept telkens : oto! oto! Ook deze aanval duurt niet lang, en ik ga nu in het jonggezellenhuis tegenover ons kijken, waar bijna alle grote ruiten stukgeslagen blijken te zijn. Een geestelijke is hier al bezig een meisje van een jaar of acht te verbinden, die aan armen, benen en gezicht vol glaswonden zit, zodat ze vol bloed zit. Een paar kleinere kinderen huilen om het hardst. Terwijl ik bezig ben te helpen, barst ten derde male het rumoer los. Alle kinderen moeten nu naar een schuilplaats, en als het even stil is, lopen we de Edisonstraat in, waar ik tot mijn schrik zie, dat aan weerszijden van de straat de huizen vrijwel in puin liggen! Meteen beginnen de explosies weer, en ik zoek, klimmend over de puin en deurposten, dekking in een kapot huis, waar ik in de keuken, die nog overeind staat, weer een vrouw vind, die ik kan helpen: ze heeft een wonde aan het gezicht. Ze vertelt me, dat ernaast twee doden liggen.
Ik maak nog een ronde naar de Boschdijk, waarbij ik vanuit de verte een blik op het Philipsterrein kan werpen, wat één zee van vuur en rook is! Daar andere gewonden reeds geholpen blijken te zijn (de vakploeg is ook in actie gekomen) ga ik weer vlug naar huis, waar Rie ondertussen doodsangsten uitgestaan heeft, omdat ze me niet kon vinden, in de consternatie schijn ik zelfs vergeten te hebben te zeggen, dat ik ging helpen.
Ze had, "Feik!!, Feik!!" roepend, door het huis gelopen, waarbij Rudi dapper had geholpen, door Peis!! Peis!! te schreeuwen!
Nu stond ze met jas aan te wachten, om te vluchten, met Rudi in de wagen. De hele straat was trouwens ondertussen al leeg, ik had trouwens al gehoord, dat verschillende onontplofte bommen in de buurt lagen.
In looppas gingen we er daarom vandoor; op de hoek van de Wattstraat en de Edisonstraat passeerden we nog een diepe bomtrechter, het water van de kapotgeslagen waterleiding stroomde erin, en een sterke gaslucht was merkbaar. Onderweg hoorden we gelukkig, dat mijn schoonouders, die vlak tegen de fabrieken aanwonen, er ook het leven afgebracht hadden.
Bij mijn ouders, waar in de gehele buurt niets gebeurd was, konden we wat tot ons zelf komen; daarna ging ik met Pa weer terug, om wat rommel op te halen, en te kijken, of mijn hulp nog nodig was. Van mijn mede ploeglid Recourt hoorde ik, dat iedereen geholpen was, zodat ik weer terug kon. Met Rie ben ik daarna per fiets naar haar zuster Annie gegaan, waar we de hele familie verzameld vonden. Onderweg zien we op vele plaatsen in de hoge betonbouwen brand woeden, terwijl ook op het Humboldtplein de brand zich tot verschillende huizen heeft uitgebreid.
We horen nu ook, dat de toestand in de stand nog veel erger is: behalve de fabrieken zijn station, Demer, Eindje, hoofdkantoor, kerk, ziekenhuis en café getroffen.
Hierna hebben we samen nog in de Torricellistraat het ledikantje van Rudi opgehaald, waarbij we gelukkig door een paar jongens geholpen werden. Het was al donker, toen we weer bij mijn ouders terug waren, waar Frie, de vrouw van Louwerse was. Ze vertelde, dat Rinus gewond was, toen hij na de eerste aanval op straat was gegaan. Hij had namelijk een splinter in de voet gekregen, wat hevig bloedde.
Daar Miep pas is getrouwd, kunnen we gelukkig gemakkelijk bij mijn ouders slapen. Veel kwam er echter niet van slapen na deze emotie volle dag....
Maandag 7 december: Van werken is natuurlijk geen sprake meer, van de fabrieken is bitter weinig over, en bovendien liggen overal nog onontplofte bommen. Ik vergat nog te schrijven, dat we gisteravond met ons tweeën (Pa en ik), met de kinderwagen naar huis zijn gegaan, en deze nog vol hebben geladen met dekens, jassen, ons klaar staande eten enz. Op eigen risico mochten we passeren. In het donker brandden nog spookachtig fabrieken, terwijl boven de stad een rosse gloed zichtbaar was.
Ook vandaag zijn we nog twee maal naar de Torricellistraat geweest, o.a. om ons konijntje eten te geven.
De Philips fabrieken staan als zwartgeblakerde geraamtes op het terrein.
Het laboratorium blijkt niet zo erg getroffen te zijn: een paar kamers zijn weggeslagen en zo, maar het meeste lijkt onbeschadigd.
8 Dec.: Vandaag zijn we naar Stratum geweest, zodat we nu iets van de verwoestingen hebben gezien: in de Harmoniestraat huizen in puin, evenals in het Eindje, waarbij hele families om het leven zijn gekomen. Het ergst is de Demer, wat aan Rotterdam doet denken: niets als puinhopen en muurresten. Waar b.v. eens C. & A.was, staan slechts wat ruïnes. Natuurlijk is de hele boel afgesloten, zodat we via de Heilige Geeststraat, waar ook huizen in puin liggen, op de Keizersgracht komen.
De Catharinakerk staat er nog, maar alle ruiten zijn eruit, in de kerk schijnt een bom ontploft te zijn, zodat het interieur verwoest is.
Op de terugweg zien we toevallig in de nieuwbouw een bom ontploffen, hele stukken muur worden de lucht in geslingerd. In verband met deze explosies zijn daarom de Zwaanstraat en andere straten ontruimd, zodat ook Rie's ouders weer uit hun huis moesten.
10 Dec.: 's Ochtends zijn we weer naar ons huis geweest, daar het weer vrij was, ik heb mijn schrijfmachine gehaald achter op de fiets, maar had het ongeluk hem twee keer er af te laten vallen, de laatste keer, doordat de groenteboer met zijn wagen tegen mij aanreed. Het is me gelukt 'hem weer te repareren, anders zat ik dit nu niet te tikken.
In alle kerken waren uitvaartdiensten, er werden ongeveer een tachtig slachtoffers begraven. Op de Boschdijk hebben we nog een lange stoet gezien, vrachtauto's en rijtuigen vervoerden de kisten.
's Middags hebben we in Best een kaart voor den Haag gepost, daar we nog steeds geen bericht terug hadden na onze brief, waarin we de goede afloop voor ons meldden. In Oirschot zijn we nog even naar onze boer doorgefietst, die niets meer voor ons had, behalve een boterham met ham, wat een grote tractatie voor ons betekent.
In het Dagblad voor het Zuiden dat daar verschijnt, stond nota-bene onder perscommentaar: De Engelsen hebben gepoogd, de Philips fabrieken aan te vallen (tot zover stond het in onze editie ook ), maar nu verder: "Gepoogd, want de bommen vielen n i e t op de fabrieken, maar op de woonwijken"(!) Over voorlichting gesproken!!
De hele dag klinken weer zware ontploffingen, er schijnen steeds meer blindgangers gevonden te worden.
11 Dec.: Toevallig zien we, vanaf een paadje achter de woonwijk hier, weer een bom ontploffen, met een grote vuurzuil en geweldige rookwolken, precies in de richting van ons huis! Wij er gauw naar toe! Het blijkt, dat op het Humboldtplein de gehele bovenverdieping van een huis is weggeslagen. De bewoners wordt niet eens toegestaan, van te voren hun inboedel in veiligheid te brengen, zodat die alles kwijt zijn! Bij een neef van Rie in de Schootsestraat was trouwens hetzelfde gebeurd: toen die hun huis doorzochten, vonden ze boven onder een neergevallen deur een soort kolenbak, wat een bom bleek te zijn. Deze werd tot ontploffing gebracht, zonder dat ze nog iets weg mochten halen, zodat die ook alles kwijt zijn!
12 Dec.: Voor schadevergoeding voor onze lamp moest ik vandaag eerst een schadekaart halen bij de "volksdienst", daarna een invulbiljet aan het ontspanningsgebouw. (wat niet getroffen is )
Vandaag zag ik nog vernielde huizen in de van Kinsbergenstraat, en gaande langs het spoor, vernielde huizen op het Philipsterrein.
Ook kon ik nu de fabrieken van dichterbij zien, een chaos!! De laagste apparatenfabriek, waar Miep zat, is van onder tot boven pikzwart gebrand, terwijl je er dwars doorheen kan kijken!
Ook de Philitefabriek is treurig: waar Rie vroeger zat, is niets als verbogen ijzer en rommel te zien. De houten eet-keet is geheel verdwenen, zelfs de fietsenrekken liggen als een hoop oud roest door elkaar!!
Op een andere plaats hangen zware wielen aan kabels te wiebelen, zware assen zijn op de straatweg geslingerd, de afrastering om de fabrieken is op een plaats verdwenen: daar gaapt een diepe bomtrechter, met water gevuld. Het een ziet er al troostelozer uit als het andere.
Vandaag staat de eerste officiële dodenlijst in de krant met de namen van 107 doden en 36 vermisten.... Alle leeftijden zijn erbij, meisjes en jongetjes van 1,2,3,4 en 5 jaar tot een grijsaard van 82 jaar toe. Het is gruwelijk, walgelijk, ellendig, wat leven we toch in een zeldzame rotwereld, dat zoiets mogelijk is in een z.g."beschaafde" en "christelijke" maatschappij. Ploertenbende !
13 Dec. : Een week sinds het bombardement is verlopen, en nog steeds liggen slachtoffers onder de puinhopen, voornamelijk op de Demer...
De sirenes loeien vandaag voor proef, bij de aanval zijn ze niet eens in werking gekomen, alles was direct kapot!
14 Dec.: Maandag, we werken vandaag flink in ons huis, om het weer bewoonbaar te maken, en ik verwijder van de vliering alle licht brandbare voorwerpen. Ik beur salaris in het ontspanningsgebouw, waar nog ongeveer uitgerekend moet worden, wat het bedrag is. Alle lijsten zijn verloren gegaan! 's Middags haal ik voor de eerste maal Philiprak in een pannetje, ook al in het ontspanningsgebouw. Ook de brandweer, verbandkamer, administratie ziekenkas enz. is hier nu gevestigd.
Gisteren, op zondag dus, zijn reeds de pannen weer op het dak gelegd.
De 15de worden alweer bommen tot ontploffing gebracht; we maken ons huis verder klaar, terwijl Rudi nog de hele dag bij zijn oma en opa is.
De 16de worden ook de kapotte ruiten in ons huis weer gerepareerd. 's Ochtends maak ik met Rie een wandeling om het fabrieksterrein Strijp heen, waarbij we voor het eerst van dichtbij de bedrijfsschool zien. Het gehele, vijf verdiepingen hoge gebouw, met zijn tientallen leslokalen, liften, vestiaires, demonstratie zalen, gehoorzaal, enz., is volkomen leeg gebrand; er is niets van over als een zwartgeblakerd geraamte met verbogen ijzeren spijlen, waar eens de ramen zaten. 's Middags gaan we via de Boschdijk naar de stad, op de Fellenoord zijn alle rijen winkels verdwenen, en aan de andere kant van de overweg zijn niets als ruïnes te zien, op de plaats waar eens onze drukste winkelstraat was, de Demer....
Het mooie nieuwe hoofdkantoor ziet er ongeveer als de bedrijfsschool uit. Achter de polikliniek is de massieve betonbouw zelfs geheel ingestort, hier schijnen wel zware bommen voltreffers te hebben gemaakt. De polikliniek zelf echter is aan de voorkant te zien onbeschadigd gebleven! Er tegenover in de Willemstraat zijn weer verschillende winkels vernietigd.
Donderdag 17 december : We betrekken weer ons eigen huis! Als laatste brengen we Rudi's bedje over, en om zes uur eten we weer voor het eerst bij onszelf. Als ze nu maar wegblijven met d'r bommen!! Erg gezellig is de buurt nu niet bepaald meer, met al die kapotte en uitgebrande huizen vlakbij!
Zondag 20 Dec.: Vandaag is het twee weken geleden, sinds we dat zeldzaam benauwde half uurtje beleefd hebben, en de eerste zondag, dat we weer ons eigen huis bewonen. Maar erg rustig ging deze dag nu niet bepaald voorbij.... Om half twee, toen we nog zaten te eten, (we zouden juist aan het zondagse puddinkje beginnen ), loeiden opeens de sirenes! Terwijl dit vroeger op niemand veel indruk maakte, omdat er toch nooit iets gebeurde, brak er nu bijna een paniek uit in onze wijk! Het is verboden, om bij luchtalarm je huis te verlaten, maar nu vlogen overal de deuren open, en iedereen vluchtte de straat op.
Ook wij maakten, dat we weg kwamen, met onze Rudi en ons geldkistje in de wagen. Hele gezinnen met huilende moeders en kinderen renden de straat over, en de twee schuilplaatsen op de Boschdijk waren natuurlijk direct vol. Daar er niets gebeurde, gingen we maar weer door naar mijn ouders, waar we aankwamen, Rudi nog met zijn slabbetje om, en Rie op haar sloffen! Hier hadden ze nota bene niets van het alarm gehoord. Spoedig kwam echter nu weer het signaal : alles veilig, en gingen we maar weer terug. Op de terugweg ontplofte er weer eens een bom op het Philipsterrein, waardoor een aantal pas ingezette ruiten in de Lijmbeekstraat weer knapten.
's Avonds om kwart over acht, toen we juist een rustig waren gaan zitten bij de kachel, hoorden we ineens afweervuur en zware ontploffingen, en de sirenes loeiden weer! Ik rende naar boven, om Rudi uit zijn bedje te halen, de schat lag heerlijk te slapen, en ontwaakte pas in het keldertje, waar we maar weer ingestapt waren.
Er was weer een hele spektakel van luchtgevechten en zwaar geschut, terwijl deuren en ramen soms rammelden van de luchtdruk, zodat we dachten, dat er ook wel weer bommen vielen.
Toen we al dachten, dat het afgelopen was, werd er ineens weer zo hard met mitrailleurs geschoten, dat het was, of ze vlak voor onze deur bezig waren.
We hadden er nu schoon genoeg van, en toen het lawaai was opgehouden, gingen we meteen Rudi's bedje weer uit elkaar halen en in zijn kinderwagen laden, en toen om negen uur "alles veilig" was, gingen we direct weer naar Pa en Moe, met onze jongen in een deken gewikkeld op de arm! Onderweg kwamen we meerdere vrouwen met kinderen op de arm tegen, die weer naar de schuilplaats waren gegaan door het vuren heen!
Later hoorden we, dat ook in de stad in de bioscopen iedereen weg was gerend, de binnenstad uit....
Maandag 21 dec.: Voor het eerst ben ik weer naar het lab. geweest! Veel mensen zijn er nog niet, er is namelijk nog geen verwarming. Gas en water bleken trouwens ook nog te ontbreken. Gewoon werken is dus vanzelfsprekend nog niet mogelijk. Met behulp van elektrische oventjes lukt het ons wel, de kamers wat te verwarmen.
Ik heb nu de gelegenheid, de verwoesting op de terreinen wat dichterbij te bekijken. De gieterij heeft een voltreffer gekregen: het dak is verdwenen, evenals de binnenmuren, de inventaris is een chaos. Het gedeelte van de glasfabriek, dat hier dichtbij is, is ook volkomen verwoest, het dak ligt als een deken uitgespreid over de puinhopen! De 2de apparatenfabriek is volkomen uitgebrand, (alle etages), en het dak van de hal ernaast is ingestort.
Het lab. is grotendeels gespaard gebleven, behalve een zijgang boven, die geheel is weggeslagen. De gang er beneden heeft ook nog een groot gat van boven en in de grond. De kamers, die uitkomen op de bovengang zijn natuurlijk zwaar gehavend. De ramen zijn met sponning en al weggeslagen, de deuren versplinterd, de inventaris vernietigd. Tussen de puinhopen vinden we stukken radiator, stoelpoten enz., zelfs een stuk hout met het naambordje "Broos" er nog op!
In de beneden gang zijn alle deuren met zoveel kracht opengeslagen, dat de sloten er uitgebroken zijn! Tegenover mijn kamer zijn in de gang alle ramen met lijst naar buiten gegooid. In de filmzaal is een brandbom door de dikke muur gekomen, en heeft daarna nog de gehele breedte van de zaal doorlopen, en slechts iets lager op de tegenoverliggende wand terechtgekomen.
Op het grasveldje bij onze kamers vinden we allerlei onderdelen van een vliegtuig, dat achter het lab neergestort is, b.v. een vier centimeter dikke, kogelvrije ruit, aluminium balken, stukken celluloid, kogels met geladen huls enz.
's Middags wordt weer een zware bom gevonden, en alles wordt ontruimd, om kwart voor vier wordt het lab. ontruimd, en om half vier moest Rie al ons huis verlaten.
Daar alles was afgezet, zag ik geen kans om thuis te komen; om half vijf was ik ergens achter het Drentse dorp, een rode lichtkogel ging omhoog en even later zag ik de bom ontploffen: grote wolken, zware slag. In de Lijmbeekstraat waren alweer meer pas ingezette ruiten gesneuveld.
Elke avond gaan we naar mijn ouders, om daar te slapen.
Onze eetlust heeft door de gebeurtenissen nog niet geleden: nu ik niet meer op het lab eten kan, moet Rie elke dag vijf kg. aardappels schillen voor ons drieën, terwijl ons rantsoen slechts iets minder als anderhalf kilo bedraagt!! We moeten dan ook al tabak ruilen voor aardappels.
23 Dec.: Ik wordt door de schade-enquête-commissie opgeroepen, waar ik verneem, dat de staat geen schadevergoeding voor mijn kapotte lamp uitbetaalt. Bij deze gelegenheid passeer ik voor het eerst sinds de ramp de Emmasingel. Ook het oude hoofdkantoor met zijn gehele kostbare inboedel is uitgebrand; het gebouw onder de Philips-toren is zo zwaar beschadigd, dat men schijnt te beraadslagen, of het gehele gevaarte afgebroken zal moeten worden!
De 24ste heb ik de eerste maal wachtdienst op het lab., ik moet een ingang "bewaken". Ook gedurende de Kerstdagen moet gewaakt worden, maar gelukkig ben ik er niet bij.
25 december: Kerstmis, vredesfeest temidden van de de puinhopen.....Ofschoon geen kerstkransen, krentenbroden, cakes en dergelijke heerlijkheden in de handel zijn, heeft Rie toch voor iets extra's gezorgd in de vorm van een aardappeltaart, een roggetaart en rijstekoekjes! Zelfs borstplaat en opgespaarde suiker!
Gelukkig hangt er mist, anders hadden we nu zelfs niet in ons huis durven te blijven! Vrede op aarde.........
Van Guus komt uit den Haag een lange brief, waarin ze beschrijft, hoe geweldig veel er daar afgebroken wordt: hele wijken worden ontruimd, en daarna afgebroken!!! Zowel mijn geboortehuis, als de scholen, waar ik op heb gegaan, gaan tegen de vlakte. Je wordt er koud van....
Dit rampzalige jaar wordt besloten met een oudejaarsavond zonder een druppel alcohol, zonder appelbollen of -beignets, of andere lekkernijen, die in normale tijden te koop zijn. Maar Rie had toch gezorgd voor eigengemaakte borstplaat, cake en een soort poffertjes!
