Een overzicht van bezettingsjaren in Eindhoven
Gezien vanuit Philips medewerker Feik Fast en
unieke foto's uit archief Jaques Hermans o.a. P.A.N. en verzet Eindhoven
1943
De 2de januari verhuizen we voor de zoveelste keer weer met het bedje van Rudi naar ons eigen huis.
3 Jan.: Avond weer gezoem in de lucht. Je zit steeds te luisteren, of ze weer gaan schieten, zodat je je radio, die, wat Hilversum betreft, trouwens al om kwart over zeven ophoudt, niet aan durft te zetten. Ons enige blik met knakworstjes geopend!
Al de rotzooi blijft zo in je hoofd spoken, dat je bijna elke nacht droomt van bomaanvallen en vliegtuigen.
4 Jan.: Op het lab zijn er een honderd man uit het verwoeste hoofdkantoor bijgekomen, zodat we in vijf groepen moeten eten.
Daar ik niet meer warm eten op het lab krijg, zitten we in moeilijkheden wat ik mee zal nemen. Het hele dagrantsoen is niet genoeg, wat brood betreft, zodat ik óf een prakje mee moet nemen, óf we zo nu en dan zelf een broodje moeten bakken van onze rogge, die we echter eigenlijk voor pap willen bewaren.
De barsten in de muren en plafonds worden dichtgesmeerd, en de voordeur gerepareerd.
5 Jan.: Het laboratorium zit zonder verwarming, daar op het terrein op een plaats het buizennet omlaag is gestort. Om twaalf uur worden we tot vrijdagmiddag naar huis gestuurd.
6 Jan.: Het dagblad verschijnt in het vervolg met..... twee pagina's per dag (Zaterdags vier ). Kleine advertenties worden niet meer opgenomen, de letters worden steeds kleiner, de "koppen" steeds dunner!
7 Jan.: We ruilen weer eens een tabaksbon (voor ½ ons tabak ), voor vier melkbonnen (voor 7 liter melk ).
8 Jan.: Om 7 uur 's avonds stopt plotseling de radio, terwijl om 7.15 weer een sterk gezoem te horen is. Van 7.30-7.45 klepperen voortdurend de voordeur en schuifdeuren.....
9 Jan.: (Zaterdag) 's Middags luchtalarm, dit keer voor proef, Om acht uur kortstondig geschiet.
11 Jan. : Weer gezoem en afweergeschut om 7.15 avond.
12 Jan.: Op het lab zijn ze nu begonnen met het inzetten van nieuwe ruiten. Tot nu toe is overal, waar glas mistte, karton in gezet, met vernis bestreken. De fabrieken "prijken" met vele duizenden van dergelijke kartons.
Overal zijn honderden arbeiders bezig, de ernstig beschadigde gebouwen af te breken, op het terrein is het een onbeschrijfelijke chaos. Overal puinhopen, hoge bergen buizen en leidingen, tafels, lampen enz. De hallen voor de eerste en tweede apparaten fabriek zijn geheel afgebroken, evenals van de Philitefabriek.
Ook de getroffen vleugel op het lab verdwijnt grotendeels onder de mokerslagen, zodat onze koffiekamer op het laatst op palen staat.
16 Jan.: We krijgen weer een "banketkaart" van Etos (de vorige waren we al sinds augustus kwijt ), zodat we weer eens in de 12 dagen goed gebak voor ons geld en bonnen kunnen krijgen! (Alle andere banketzaken verkopen slechts surrogaat-gebak)
17 Jan.: Grote nachtelijke luchtaanvallen op Berlijn en Londen.
23 Jan.: Tripolis wordt door de Engelsen ingenomen.
Ons vlees rantsoen wordt verlaagd van 250 op 200 gram per week ( been inbegrepen! ), taptemelk rantsoen verlaagd van 7 liter op 5¼ liter per 4 weken!
Eergisteren en vandaag weer afweergeschut, vanavond van 7.30 tot 8.30, zodat we Rudi weer uit zijn bedje moesten halen.
26 Jan.: Jacobs vertelt, hoe hij zijn afdeling in de Philite-fabriek na het bombardement heeft teruggevonden: Stalen kasten, gevuld met boeken, bevatten slechts een wit poeder, van meters waren slechts de metalen kasten, met een magneet erin, over, van houten bureaux worden geen verkoolde balken, maar slechts een hoopje as, teruggevonden, de luchtdruk van een brisantbom had een kast vol instrumenten voorover in een brandende brandbom doen vallen enz. Op deze kleine afdeling ( van een man of acht ), wordt de schade aan de inboedel ( niet aan het gebouw! ) reeds op 60.000 gulden becijferd! De totale schade moet op meer dan honderd miljoen geschat worden.....
27 Jan.: 's Avonds van acht tot negen uur komen weer zeer veel Engelse vliegtuigen overvliegen, en het afweergeschut vuurt hevig. Midden onder het lawaai komt Gerrie angstig binnenrennen, ze was onderweg vanaf het station. Rudi kunnen we pas na negenen naar bed brengen.
Dezer dagen passeren voortdurend treinen, vol met Duitse vrachtauto's, pantserwagens, geschut enz. in zuidelijke richting, die dus blijkbaar van de kust worden weggehaald.
30 en 31 januari kunnen we zowat de hele dag over de radio, ook van Hilversum, genieten van redevoeringen van Göbbels en Göring. Het gevolg is, dat de volgende dag de krant met zes in plaats van twee pagina's verschijnt!
2 februari 1943 weer van 8.45 tot 9 en van 9.30 tot 10 veel vliegtuigen en zwaar afweergeschut bij een aanval op Keulen.
Stalingrad valt: het grote Duitse leger, dat daar lag, is omsingeld en verslagen.
De laatste tijd is men bezig alle kerkklokken weg te halen om tot kanonnen om te smelten! We zullen dus geen klokken meer horen luiden of slaan.
4 februari: Overdag doet verscheidene malen een ontploffing de ruiten rinkelen, maar zoals gewoonlijk weten we niet, waar het vandaan komt.
Alle bioscopen enz. worden tot Zondag gesloten als rouw voor Stalingrad.
5 februari: Vele Philips arbeiders worden weer naar Duitsland gestuurd, er worden zelfs heel wat 's nachts van bed gelicht, die niet naar de keuring waren gegaan op de eerste oproep!
In Duitsland worden alle nacht-lokalen en bars gesloten, benevens meer dan honderdduizend winkels, die voor de oorlogsvoering niet belangrijk zijn!
In den Haag wordt generaal Seyffart of Seyffardt vermoord
Deze week gebeuren er gekke dingen: op straat worden overal jongelui zomaar opgepikt, om naar Duitsland gestuurd te worden; leerlingen van hoogste klassen H.B.S. slapen niet meer thuis, omdat ze kans hebben 's nachts ingerekend te worden; alle studenten worden gearresteerd en naar Vught overgebracht; In Noord- en Zuid-Holland moet iedereen 's avonds om tien uur binnen zijn; er gebeuren meer moorden: Reydon en vrouw, een W. A. man; de reserve-officieren schijnen nattigheid te voelen, want velen verlaten ineens hun werk, enz.
We hebben juist afgesproken om een weekje naar den Haag te gaan, zodat we onder deze omstandigheden gaan twijfelen of het wel gaan zal. Dit viel echter mee, zodat we de dertiende, na een reis in een stampvolle trein, bij mijn zuster in den Haag arriveerden.
13-19 februari: Een weekje in den Haag met Rie. ( Rudi logeert bij zijn opa en oma )
Het is afschuwelijk te zien, hoe de Duitsers onze mooie residentiestad, mijn geboorteplaats, hebben toegetakeld! Volgens de Duitsers is het militaire noodzaak, maar geen enkele Hagenaar, die je spreekt, kan het anders zien als misdadige waanzin.....
Dwars door de stad, langs de Sportlaan en het Stadhoudersplein, is een breede strook, ongeveer zes huizen rijen dik, geheel afgebroken in de tijd van enige maanden. Behalve duizenden woonhuizen en villa's, bevinden zich onder de afgebroken gebouwen het prachtige en grote Rode Kruis ziekenhuis, het lyceum aan het Stokroosplein (waar ik mijn H.B.S. tijd heb doorgebracht ), enige kerken, bankgebouwen, hotels enz. Waar vroeger mooie stadswijken waren, strekt zich nu een troosteloze puin woestenij uit......Zelfs de toren van de kerk in Fahrenheitstraat, die net buiten de afgebroken zône valt, is nog vernield.
Verder is alles tussen de afgebroken strook en de kust, een gebied, waar misschien een honderdduizend mensen woonden, geheel ontruimd! We maakten een wandeling de Frederik Hendriklaan af: eertijds drukke winkelstraat is nu geheel verlaten: overal waar je kijkt, zie je niets als lege ruiten, alle zijstraten doods en verlaten, op de Scheveningseweg grote flatgebouwen en villa's leeg......
Tussen het Kurhaus en het Palace-hotel is een dikke muur gemetseld! Door het prachtige Haagse bosch wordt een diepe gracht gegraven, een brede strook is kaal gehakt. Treurig om te zien.....
Deze week heroveren de Russen Rostow, Worosjilowgrad en Charkow.
Weer in Eindhoven terug, krijg ik weer verplichte oefeningen voor de luchtbescherming. De instructeur, een ploegleider, die de zesde december in actie is geweest, vertelt gruwelijke verhalen van deze dag. Zo zat b.v. op de Demer een man met de benen beklemd onder een ijzeren balk: werkloos moest men toezien, hoe de ongelukkige levend verbrandde...... In de Wattstraat werd na lang graven een tweejarig jongetje onder het puin gevonden, het leefde nog, maar stierf dezelfde nacht...... Een moeder komt aan de vakpost met een vreselijk gewond kind; het stakkertje zegt: Ik zal toch niet doodgaan?..
Van een hele familie met zes kinderen in het Eindje vond men niets terug dan wat overblijfselen, die tezamen misschien één mens geweest konden zijn.... Weken later vindt men in dakgoten en op daken nog vingers, stukken voet......
En dat was nu één aanval, niet eens een bijzonder zware..... Moeten we het geloof in de mensheid niet verliezen?
Juist in deze tijd worden de aanvallen steeds zwaarder en veelvuldiger: Keulen, Berlijn, Essen, Nürnberg, München, Stuttgart enz. worden met miljoenen kilo's bommen bestookt!
26 februari: 8.30 tot 10.15 veel gevlieg en geschiet. (Keulen aangevallen)
28 februari: Met heerlijke lenteweer maken we voor het eerst met ons drieën een klein fietstochtje over Acht, onderweg komt het afweergeschut in actie, zodat we gevaar lopen, door scherven getroffen te worden.
2 maart: Nacht om half één geronk en daverend geschiet (Berlijn)
4 maart: Mijn broer [ Joop Fast ] wordt opgeroepen voor keuring voor werk in Duitsland, tegelijk met anderen op het laboratorium, hij wordt goedgekeurd.
12 maart: Rie is op visite in de Zwaanstraat, juist als ze terug wil komen,gaat het afweergeschut donderen. Charkov wordt door de Duitsers heroverd.
13 maart: Voor het eerst sinds wel een jaar eten we verse vis.
Het is nu ruim drie maanden geleden, dat onze stad werd aangevallen, ondertussen is door duizenden puin geruimd en gebouwd; het resultaat is: bij ons in de buurt meeste huizen weer opgebouwd, op de Philips-terreinen is het puin verdwenen, en met opbouw begonnen, duizenden ruiten zijn weer ingezet, een terrein van vele hectaren is metershoog met oud roest bedekt uit de verwoeste fabrieken.
In de stad is een grote open vlakte op de plaats, waar eens onze drukste winkelstraat, de Demer was..... In de Hooghuisstraat zijn noodwinkels in aanbouw.
21 maart :Zowel Hitler als Churchill spreken, volgens de laatste zal de oorlog wel in '44 of '45 eindigen! Voorlopig zullen we wel niet van de ellende afkomen...
22 maart.: Joop wordt opnieuw gekeurd, ditmaal in het "Krankenrevier".
23 maart.: Vleesrantsoen verlaagd van 200 op 125 gram per week! Verder krijgen voortaan alleen kinderen nog een "snoepkaart".
26 maart: 's Avonds weer zwaar afweergeschut in werking, ditmaal bij een aanval op Duisburg. Bij onze buren slaat zelfs een scherf tegen de tuindeuren. De 27ste aanval op Hengelo en Berlijn, de 28ste op Rotterdam, Luik, Rouen, en dat gaat zo maar door.....
30 maart: om zes uur 's ochtends begint het geschut ineens zo hard te donderen, dat we met Rudi naar beneden vluchten. Om 12 uur zijn er schietoefeningen vanaf de fabrieken, wat weer een geweldig spektakel maakt, en 's avonds om 8.15, terwijl we juist op ons gemak zijn gaan zitten (Paul logeert bij ons, Rudi ligt al in zijn bedje), komen ineens de kanonnen op de fabriek in actie, direct gevolgd door een hevig gerommel, dat ons huis doet trillen. Ik ren naar boven om Rudi te halen, als ik weer beneden ben, beginnen de sirenes te loeien. Op straat reeds veel mensen, die onze buurt ontvluchten. Vanaf het Humboldtplein kan ik zien, dat de fabrieken in de stad al in lichterlaaie staan. We weten niet recht, of we zullen vluchten, maar om negen uur zijn wel al weer onderweg, met Rudi's ledikantje op de kinderwagen, naar mijn ouders. Deze waren juist uit den Haag aangekomen, als ze de volgende trein hadden gepakt, hadde ze niet verder dan Best gekomen!
We horen de volgende dag, dat met slechts een stuk of zes vliegtuigen geweldig veel in de stad verwoest is: De telefooncentrale van Philips is uitgebrand, de polikliniek verwoest, de "Sing-sing" een voltreffer gekregen. Op het Wilhelminaplein zijn enige huizen verwoest, terwijl op de Fellenoord bijna alles, wat na 6 december overgebleven was, nu ook verwoest is.
Deze dag, de 31ste, doet een grote aanval op Rotterdam een hele wijk afbranden, waarbij enige honderden doden vallen....
Daar Strijp niet aangevallen is dit keer, kunnen wij nog gewoon doorwerken, maar we verwachten natuurlijk elke dag ook een aanval! Wij gaan daarom direct na het eten, om half zeven, steeds naar mijn ouders terug, waar we blijven slapen.
Bij Philips zal na een handtekeningenactie van het personeel (waarbij zelfs met staking gedreigd werd), voortaan voor-alarm gegeven worden, als geallieerde vliegtuigen de fabrieken tot op 50 kilometer genaderd zijn. Dan zullen alle poorten geopend worden, en kan iedereen een goed heenkomen zoeken.
De vierde april zien we zelf de verwoestingen in de stad: Carlton op de Fellenoord is ingestort, Jamin en de winkels ernaast ook verwoest, nergens meer een ruit te zien in de weinige huizen, die nog staan.De achterkant van de polikliniek weggeslagen enz.
Zaterdagavond 3 april horen we weer veel vliegtuigen overkomen, heel in de verte is een voortdurend onheilspellend gerommel te horen: 90 ton bommen vallen op Essen..... Zondag weer aanvallen op Rotterdam en Parijs, in de laatste stad vallen honderden doden...
5/4 Maandagochtend om elf uur is het eerste vooralarm, dit keer nog voor proef : we springen uit ons raam, en hollen het grasveldje over, de poort uit, tot we een landweg met een greppel bereiken. Tien minuten later ziet de omgeving zwart van de duizenden Philips-mensen!
Reeds 's middags is het eerste echte vooralarm: in vijf minuten ben ik met Spoor in "mijn" greppel, vrijwel als eersten, een minuutje later komt mijn zwager Maat aanrennen, die erg vlug dacht te zijn!
Wel waren de terreinen aanmerkelijk sneller ontruimd als 's ochtends.
Ondertussen werd Antwerpen op een vreselijke manier gebombardeerd, waarbij meer dan tweeduizend doden vielen.... De oorlog ontaardt hoe langer hoe meer in massamoorden op vrouwen en kinderen.
6/4 Dinsdagavond is er tweemaal luchtalarm, de eerste maal om 8.15, de tweede om negen uur, onder een hevig geschiet uit vliegtuigen en vanaf de fabrieken.
We dachten eerst, dat het een ratelende onweersslag was, maar toen het ratelen niet ophield, ging ons een licht op, en rende ik naar boven, om Rudi uit zijn bedje te halen! Wij zijn reuze blij, niet meer in ons eigen huis te wonen, er waren weer honderden mensen met kinderen de straat op gevlucht toen de kogelregen begon.
Ondertussen worden hoe langer hoe meer huizen ontruimd in de omgeving der fabrieken: aan het eind van deze week wonen nog slechts twee gezinnen in onze straat, de scholen worden gesloten, het circus, dat juist deze week voorstellingen geeft, moet ineens worden afgebroken. Wij beginnen zoveel mogelijk mee te slepen naar het huis van mijn ouders: Vrijdag neem ik vrij, huur een bakfiets, en breng onze radio, hoogtezon, naaimachine, kleding, enig glaswerk enz. in veiligheid, benevens een flink gedeelte van mijn boeken.
De onbeschermde ketting van de bakfiets scheurt mijn broek tot de knie open, en dat, terwijl natuurlijk niets te koop is!
8/4 's Middags heeft Philips weer voor-alarm, dit keer kan ik er dus niet van "genieten"! 's Nachts om kwart voor twaalf worden we weer ons bed uitgejaagd door luchtalarm en hevig geschutvuur, terwijl het geronk van laagvliegende vliegtuigen hoorbaar is.
Zondag 11 april gaan we met ons drieën, Rudi in de kinderwagen, een wandelingetje maken; we zijn nog maar net de straat uit, of daar klinkt luchtalarm! We maken rechtsomkeert en rennen terug, maar de sirenes houden direct op, het is blijkbaar een vergissing.
11/4.De volgende dag neem ik weer vrij om ook ons bed en andere zaken over te brengen, waarvoor onze groenteboer met paard en wagen zijn hulp verleent. De dag daarna om half vijf 's middags ren ik weer eens het terrein af, en vind bij "mijn" greppel Rie met Rudi! Die waren toevallig bij mijn schoonouders, dus vlak bij de fabrieken.
Op het laboratorium zijn nu in totaal zes telefoons in gebruik, die zijn in de gangen in kartonnen telefooncellen opgesteld. Alle toestellen in de kamers, meer dan honderd, zijn buiten gebruik!
De grote aanvallen op Duitsland gaan door:
14 april Stuttgart
17 april Skodawerke en Ludwigshafen-Mannheim, volgende dagen Stettin, Danzig,
26 april Duisburg (1500 ton bommen! ), dezelfde nacht wordt ook het Carlton-hotel te Amsterdam verwoest.
Mijn fiets gebruik ik nog steeds, al hangen de flarden er ook bij (d.w.z. aan de banden). Boven op de ene buitenband zitten nu nl drie stukken, terwijl de binnenband één en al pleister is!
Met Pasen, de 25ste april, proeven we voor het eerst sinds misschien een jaar, een ei!!
Er was een bon voor aangewezen. Kaas is nergens te krijgen, in ons kaaslandje........
De 2e Paasdag, 's avonds om 9.15, weerklinkt plotseling mitrailleurvuur, evenals twee dagen ervoor op dezelfde tijd. Natuurlijk denk je direct aan een aanval, de 30ste maart was het ook tegen donker. M.W. Louwerse (Nat Lab) liep met vrouw en kind juist vlak bij de fabrieken, die waren in grote angst weggerend.
De 28ste is er vooralarm van 8.40 tot 9.20, ik ben gedwongen in mijn witte jas te vluchten, daar ik niet op mijn kamer ben, wat niet meevalt, want het is koud, guur weer.
De 29ste april wordt bekend gemaakt, dat het gehele Nederlandse leger weer in krijgsgevangenschap weggevoerd zal worden! Een geweldige opwinding in het gehele land is het gevolg, overal breken stakingen uit. In de loop van de middag lopen alle Philipsfabrieken leeg, de volgende dag wordt nergens gewerkt. Overal staan oproepen tot staking aangeplakt. Om 12 uur wordt het standrecht afgekondigd, maar 's middags lopen de fabrieken opnieuw leeg.
Zaterdag 1 mei blijven alle fabrieken leeg, alle boeren staken ook, zodat we alvast geen melk kunnen krijgen: bij St. Petrus kan ik zelf een kleine hoeveelheid halen. De mijnen staken, zodat we slechts drie uur per dag gas krijgen.
Het politiestandrecht wordt voor het gehele land afgekondigd : van 8 tot 6 moeten we binnen zijn.
's Middags gaan we in Oirschot melk halen, overal zien we mensen met flessen en emmers fietsen!
De volgende dag ga ik met Rie nog een eindje wandelen, als het bijna acht uur is; precies om 8 uur komt de overvalwagen met groene politie aanrijden, zodat we nog een tijdje ons moeten schuil houden bij vreemde mensen in huis, een paar straten van ons vandaan. Daarna op een holletje door de tuintjes naar huis! Iedereen, die ze te pakken kunnen krijgen, nemen ze mee.
De derde mei worden in het gehele land mensen doodgeschoten, om de stakingen te breken. Bij Philips is slechts een 20% der mens aanwezig, er is verwarring ontstaan door het uitgeven van tegenstrijdige parolen. Als wij bij de fietsenkelder de toestand staan te bespreken, komt de groene politie langs, die met schieten dreigt, terwijl iedereen naar binnen rent.
Om twaalf uur mag niemand naar huis. 's Avonds worden vijf mensen, die willekeurig zijn opgepikt, bij de glasfabriek doodgeschoten..... De namen van de slachtoffers worden door luidsprekerauto's, die door de straten rondrijden, bekendgemaakt.
De directie, waaronder Frits Philips, Holst en Dijksterhuis, zijn gevangen genomen, en naar Haren weggevoerd, met de bedreiging, dat ze worden doodgeschoten, als iedereen niet direct het werk hervat.
De volgende dag is dan ook iedereen weer aanwezig.
Voor "straf" krijgen we 12 dagen geen boter, en 14 dagen geen vlees, terwijl het loon over de gestaakte dagen niet wordt uitbetaald
5 mei sta ik drie kwartier in de rij voor een stukje kaas.
Verdere maatregelen volgen nu: alle studenten, die de verklaring niet hebben willen tekenen (ca. 80% ), worden opgeroepen, om in Duitsland te gaan werken ( anders worden hun ouders bestraft!! ). Alle mannen tussen de 18 en 35 moeten zich aanmelden voor de "Arbeitseinsatz". (8 mei ). Alle radiotoestellen moeten ingeleverd worden!! (14 mei )
Ondertussen gaat de oorlog door: In Tunis komt op 12 mei het einde met het verslaan van de Duitse en Italiaanse troepen.
Hevige aanvallen op Dortmund (4 mei, 1½ miljoen kilo bommen! ), IJmuiden, Den Haag (electr. centrale), Antwerpen, Palermo, Duisburg (12 mei met 1500 ton bommen ), Kiel, Embden, enz.
17 mei worden twee grote stuwdammen in het Ruhrgebied vernield wat geweldige overstromingen veroorzaakt en duizenden mensenlevens kost, 24 mei suizen twee miljoen kilo bommen op Dortmund neer....... 40 vliegtuigen werden neergeschoten...
We worden afgestompt door de afgrijselijkheden, anders zou je er beslist krankzinnig van moeten worden.
De 26ste zitten we 's nachts weer eens van half twee tot drie uur beneden, als het voortdurende geronk der vliegtuigen vergezeld gaat van een geweldig schieten en luchtgevechten. Moe zegt opeens: hoor die buurkinderen eens huilen! Het waren echter geen buurkinderen, maar granaten, die over het dak floten! Düsseldorf werd deze nacht aangevallen.... 's Middags om 3.30 weer eens vooralarm.
De volgende dag om 5.10 vooralarm, 's nachts was 1000 ton bommen op Essen gegooid, 's avonds worden de Zeiss fabrieken te Jena aangevallen....
De 28ste weer om 5.10 vooralarm; nacht 29-30 mei worden we om kwart voor één en om half drie gewekt door kort, maar hevig geschiet
De zesde juni ziet Louwerse toevallig in Vught een lange trein staan van veewagens, volgeladen met Joodse families, die uit het land weggevoerd worden...
De 7de juni bezoek ik een lezing der luchtbescherming, waarvoor iedereen op zijn beurt opgeroepen wordt.
De volgende dag vertrekt Jan Koops [Rie's zwager] naar Duitsland. Hij had vrijstelling verkregen van werk in Duitsland wegens zwakte van zijn vrouw, maar nu werd hij voor de keus gesteld om als krijgsgevangene te gaan, of werkzaam bij de Duitse PTT. Hij gaat helemaal naar Sudeten-Duitsland. De postverbindingen zijn zo beroerd, dat vrijwel geen berichten doorkomen, zodat beiderzijds wekenlang naar bericht wordt uitgezien....
De 10de gaat pa met de kinderwagen zijn radiotoestel inleveren, nadat een verzoek tot afhalen een weigering tot gevolg had gehad! Honderden toestellen staan opgestapeld in de inleveringslokalen. Het stukje muziek, dikwijls nog een opbeuring in deze troosteloze tijd, zijn we nu ook nog kwijt....
De 12de juni hebben we 's nachts weer veel overtrekkende vliegtuigen gehoord (aanval op Düsseldorf); 's ochtends om tien uur vooralarm.
De 15de van één tot twee 's nachts weer veel overtrekkende vliegtuigen en afweergeschut in werking, van 12.45 tot 1.45 wordt luchtalarm gegeven, zodat we ons aankleden en naar beneden gaan. In de Torricellistraat vlucht iedereen uit huis, gelukkig, dat we daar niet waren! Om 10 uur 's ochtends vooralarm. Ook de 17de weer 's nachts overvliegen en afweer (Keulen)
Bij Philips worden weer geweldig veel mensen voor Duitsland opgeroepen er is n.l. aangekondigd, dat nu alle mannen tussen 18 en 25 zonder uitzondering naar Duitsland moeten! Ook Paul krijgt de 18de zijn oproep.
Philips maakt ons blij met de mededeling, dat we alle vijf kilo kersen zullen kunnen kopen, maar de pret gaat niet door wegens "mislukte oogst" (d.w.z. inbeslagname door de Duitsers ).
Met alle levensmiddelen is het treurig gesteld: voor groenten moet weer in queue gestaan worden, fruit is nooit te krijgen (aardbeien b.v. schaars voor 70 cent per kilo, terwijl de/oogst overvloedig is) Voor een kilo boter betaalde Joop laatst veertig gulden!!
De 19de leveren ook wij onze radio in, de accu en het p.s.a. mag ik mee terugnemen, benevens de luidspreker.
De 22ste juni is zeer onrustig:'s nachts hadden we reeds van 1.15 tot 2.45 luchtalarm met een geweldig gezoem in de lucht (aanval op Krefeld), en 's ochtends om half negen was er al vooralarm. Dit duurde tot 9 uur, maar om half tien was het alweer zo laat.
Om 10.10, terwijl het gehele personeel nog buiten de fabrieken zat te wachten, werd luchtalarm geblazen. Degenen, die niet ver van de fabrieken waren gebleven, maakten nu wel benen! Er gebeurde echter niets, en om half elf werd afgeblazen.
De volgende nacht weer dezelfde tijd als de vorige nacht gezoem en zwaar afweervuur (aanval op Mühlheim am Main)
De 24ste alweer vooralarm van 8.45 tot 9.15. De nacht daarop van kwart voor één tot drie wakker door lawaai van afweervuur, onze kamer is ineens helemaal verlicht, als een toestel brandend voorbij vliegt; bij Acht stort het neer. (aanval Elberfeld) 's Avonds gaan we weer de boer op, naar Son, om wat rogge voor tabak te zien te ruilen.
De nacht van de 28ste op de 29ste van twee tot drie hevig geronk en geschiet, drie vliegtuigen storten in de omgeving van onze stad neer, Keulen wordt hevig bestookt, waarbij ook de beroemde Dom zwaar beschadigd wordt.
De 30ste juni lopen we wel twaalf boerderijen bij Son af, om te proberen wat eieren te kopen of te ruilen, maar we krijgen er niet één.
De eerste juli is er 's middags om vier uur vooralarm. Vele artsen in het land worden gearresteerd wegens het schrijven van een open brief aan de rijkscommissaris met klachten over onvoldoende voeding voor het Nederlandse volk.
De nacht van de derde op de vierde worden we weer eens gewekt door hevig afweervuur om kwart voor twee, dat ditmaal slechts kort duurt.
De zesde juli staat Rie met Rudi een vol uur in de rij bij het distributiekantoor, alleen maar om een een schoenenbon in te leveren!!
Er wordt bekend gemaakt, dat ook de joden, die nog bij Philips werken, naar Vught moeten.... In Rusland begint een offensief der Russen. De tiende landen de Engelsen en Amerikanen op Sicilië.
De nacht van de 13de op de 14de wordt onze nachtrust weer verstoord door luid geronk en afweervuur bij een aanval op Aken.
De 17de wordt Amsterdam van grote hoogte gebombardeerd, wat helaas heel wat slachtoffers kost....
De 20ste fietsen Pa en Rie helemaal naar Best om wat appels en tomaten te kunnen kopen, twee dagen later wordt Pa daar met fruit aangehouden, maar hoeft het gelukkig niet af te staan.
De laatste week van deze maand zijn we in Halle met vacantie, alwaar we ook wel het één en ander van de oorlog gemerkt hebben, wat ik in een apart verslagje al verteld heb.
Het verblijf in de 5 Noordelijke provincies wordt verboden, als we net terug zijn. Het gebruik van vet voedsel na enige vetloze jaren wreekt zich in de vorm van een gezicht vol uitslag!
De twaalfde augustus, als ik ziek thuis ben, is het Philips personeel niet minder dan twee uur ....[onleesbare woorden], om tien uur is er luchtalarm, en zijn op grote hoogte hele zwermen vliegtuigen zichtbaar.
In drie dagen tijds (16, 17 en 18 aug.) is er niet minder dan acht maal vooralarm bij Philips, terwijl ik nog met ziekteverlof ben
Vanuit de Torricellistraat gaan we maar naar Boschdijk met vooralarm, en wachten daar op een zijpaadje het veilig-signaal af.
De 19de, 's avonds om zeven uur, worden we opgeschrikt door een zeer zwaar gerommel, dat zeker een volle minuut aanhoudt ; blijkbaar wordt in de buurt gebombardeerd, zodat we gauw de benen nemen! Als we op de Boschdijk komen, begint het gerommel juist opnieuw, wat een klein paniekje verwekt onder de mensen, die haastig de schuilkelders invluchten! Achteraf bleek, dat het vliegveld te Gilze-Rijen aangevallen was, dus een heel eind uit de buurt!
Rie heeft de laatste weken ontzettende last met haar fiets, waarvan de voorband elke dag lek is! Een buitenop zittend stuk is onder het fietsen losgeschoten, en heeft de hele band opengesneden, zodat het sukkelen blijft. Mijn solutie is op, en natuurlijk al lang niet meer te koop, zodat steeds de fietsenmaker er aan te pas moet komen, die er blijkbaar ook geen raad mee weet, maar wel telkens 40 cent vraagt!
De 21ste word ik op de Marconilaan door groene politie aangehouden voor mijn persoonsbewijs. Blijkbaar wordt jacht gemaakt op mensen, die naar Duitsland moeten, en "ondergedoken" zijn.
De nacht van 22 op 23 weer hevig geronk en afweervuur. 's Middag is er weer vooralarm, terwijl ik juist een vrije middag heb genomen, nog geen één keer deze maand was ik op mijn werk bij vooralarm!
De volgende nacht is er een grote aanval op Berlijn, waarbij zestig vliegtuigen neergeschoten worden, en twee miljoen kilo bommen uitgeworpen wordt......
Op het lab. wordt "mensenjacht" gehouden, maar niemand gevonden.
De 27ste pluk ik met Rie de hele middag bramen om er jam van te maken, wat in deze tijd een waardevolle aanvulling van ons rantsoen betekent!
De 30ste vervang ik de achterband van Rie's fiets door mijn band, zodat we nu tenminste één berijdbare fiets hebben.
's Nachts is er weer overvliegen bij een aanval op Mönchengladbach en de volgende dag om 7 uur 's avonds is er vooralarm, waarop we 'm gauw smeren naar ons evacuatie-adres!
September 1943
1 sept. : Nachtaanval op Berlijn, vooralarm om 18 uur. Vele mensen hebben last van allerlei uitslag: Louwerse heeft de handen vol blaren, dr. J.L. Snoek een steenpuist, ik een blaarachtige uitslag op gezicht.
3 sept. : De geallieerden landen in Zuid-Italië. Vooralarm 4.45 (kort)
4 sept. : Ik wil mijn horloge laten repareren: de meeste horlogemakers hebben helemaal geen tijd, totdat ik er één vind, die met het met een levertijd van twee maanden doen wil!
8 sept. : Als een lopend vuurtje doet het bericht de ronde: Italië heeft gecapituleerd! Op straat staan overal groepen mensen te praten, terwijl het door de Duitsers nog niet eens bekend gemaakt is!
13 sept. : Mussolini wordt door Duitse vliegeniers bevrijd uit zijn gevangenschap op een ontoegankelijk plateau!
15 sept. : Om twaalf uur, terwijl Duitse vliegtuigen oefenend rondvliegen boven de stad, horen we plotseling kort mitrailleurvuur. De volgende dag horen we, dat bij Jorritsma een kogelregen door de ramen naar binnen was gekomen, die hun bed vernielde! Gelukkig waren ze er net op tijd uitgesprongen.
19 sept. : Als onze schoenzolen kapot zijn, is het ontzettend lastig ze te laten repareren, daar moet je vele weken op wachten: de schoenmakers hebben geen materiaal meer. Vandaag heb ik onder mijn schoenen stukken meterband getimmerd, afkomstig van ons tuin-voetenmatje! Een reuze uitvinding!
21 sept. : Mijn tantes uit Den Haag hebben nu bericht gekregen, dat ze ook hun huis verlaten moeten, zoals zovele tienduizenden vóór hen.....
22 sept. : Vooralarm 13.15-13.45, waardoor ik word opgeschrikt uit mijn middagslaapje op het grasveldje bij het lab.!
24 sept. : Vele jongelui, die opgeroepen zijn voor Duitsland, maar tot dusver niet gegaan waren, worden in de nacht uit hun bed gehaald, en meteen op de trein gezet!!
29 Sept.: Na een half jaar niet in ons eigen huis overnacht te hebben, zonder dat er nog één keer een aanval is gedaan op de fabrieken, zijn we vandaag weer overgehuisd naar ons eigen huis. Ons hele geëvacueerde boeltje (op wat boeken en linnengoed na ), is op de wagen van de groenteboer geladen, daar een verhuizer er ijskoud 25 voor vroeg! Ook de grammofoon hebben we achtergelaten, maar die is een maandje later gevolgd met de versterker.
De meeste mensen in onze buurt, die geëvacueerd waren, komen nu weer terug; voor ons werd het nu ook te lastig met Rudi elke ochtend in kou en donker op de fiets. Tot 's avonds laat zijn we bezig geweest ons boeltje weer in orde te brengen, en we sliepen weer lekker in ons eigen huisje!
30 sept. : Vooralarm 13.-13.30
Oktober 1943
1 Okt. In de Wattstraat en de Boschdijk worden mensen uit hun huizen gezet om plaats te maken voor families uit Berlijn, die hun huis verloren hebben bij de bombardementen! Binnen 24 uur moeten de huizen ontruimd zijn, maar al het huisraad moet achtergelaten worden! We kunnen slechts hopen, dat ze niet bij ons zullen komen....
4 Okt : Vooralarm 10.15-10.30 en 11.15-12.15. Daar er een koude wind was heb ik, en met mij duizenden anderen, lelijk lopen blauwbekken! Er is weer een serie grote aanvallen aan de gang, dag en nacht :Kassel, Frankfurt, München, enz.
6 Okt: Daar er zo weinig te kopen is, doen we maar zoveel mogelijk aardappels op: in een maand al voor vijftig gulden.
8 Okt: Ir. Advocaat heeft me vandaag ingelicht over "voorlalarm-zaken", naar aanleiding van een verzoek van mij, om ook de stads-sirenes het sein te laten doorgeven. (wij horen n.l. thuis dikwijls de Philips-sirenes niet ) Het blijkt, dat het hele vooralarm eigenlijk tegen de zin der Duitsers gegeven wordt, zodat op mijn verzoek niet ingegaan kan worden.
9 Okt: Vooralarm 12.35-12.45. Als ik 's middags in de Philips bibliotheek kom, blijkt er alweer alarm te zijn, maar na werktijd gaan de sirenes niet, zodat wij het niet weten....
10 Okt: Mijn fiets zover opgelapt, dat we vandaag met ons drieën konden fietsen, en van de gelegenheid gebruik gemaakt om nog 16 kilo rogge te halen, die we nog te goed hadden. Aanval op Enschedé.
12 Okt: Vooralarm 13.30-13.45, in plaats van buiten te blijven rondlopen, ga ik voor de eerste maal naar huis, wat ik in het vervolg van plan ben te blijven doen.
14 Okt: Vooralarm van 13.15-14. 's Middags ga ik naar het gasbedrijf om een extra rantsoen gas aan te vragen wegens logé ( Gerritje ).
Bij een aanval op Schweinfurt worden 120 bommenwerpers neergeschoten.
15 Okt: Vooralarm 15.15-15.45
16 Okt: De hele zaterdagmiddag gewerkt aan mijn versterker om deze weer in orde te krijgen, nu kunnen we tenminste weer eens een stukje muziek hebben, ook zonder radio!
18 Okt: Vooralarm 11-11.15, 12.45-13 en 15-16! Bij de laatste zijn er veel strepen in de lucht. 's Ochtends om 5 uur worden we gewekt door spektakel aan de Marconilaan, later horen we, dat vluchtende Russische krijgsgevangenen doodgeschoten werden.
19 Okt: Mijn grammofoon en versterker verhuis ik eigenhandig met een bakfiets van de groenteboer.
20 Okt: Vooralarm 9.30-10, waarbij ik thuis een kopje koffie kan drinken, 's middags van 2 uur tot 3.20, wat weer een kopje thee oplevert!( alles natuurlijk surrogaat! ) Om half drie zijn er vele vliegtuigen zichtbaar, die luchtgevechten beginnen te leveren, de sirenes van de stad beginnen te loeien voor luchtalarm, en we vluchten in de pas klaar gekomen schuilkelder achter ons huis. Gilze-Rijen wordt gebombardeerd, wat te horen is aan een zwaar gerommel. 's Avonds is er vooralarm van 8.30 tot 1 uur!!
21 Okt: Vooralarm 9-9.15, bij wijze van uitzondering ben ik op de fiets, die ik in mijn kamer neergezet heb, maar dat viel toch niet mee in de drukte.
Verschillende mensen zijn op het ogenblik bezig om uit clandestien gekocht zaad olie te persen. Daar ons boterrantsoen nog steeds slechts 147 gram per week bedraagt, en olie helemaal nooit te krijgen is, is dit natuurlijk een buitengewoon waardevol artikel. In de zwarte handel is de prijs van een liter olie dan ook dertig à twee en veertig gulden!! ( voor de oorlog twee kwartjes! ) Door nu zelf zaad te kopen tegen b.v. een riks per kilo verkrijgt men olie voor slechts een gulden of acht per liter. De moeilijkheid is natuurlijk zaad te kopen, om de molen te maken of te huren. Ik ben weken lang in bespreking geweest om een paar liter te kopen voor twintig gulden per liter, maar tot slot is dit nog mislukt!
22 Okt: Vooralarm 11.15-11.30 en 15.15-15.30, 's avonds vanaf half acht tot half negen veel gezoem in de lucht en geschiet.
25 Okt: In Rusland maken de Russen goede vorderingen met hun offensief: vandaag valt Dnjepropetrovsk.
30 Okt : Vooralarm 9-9.15 tijdens mist! 's Middags ga ik Sinterklaasinkopen doen, maar er is natuurlijk bijna niets te koop: wat er is peperduur, terwijl versnaperingen nergens te krijgen zijn (behalve wat suikertjes op bon!) Bij Raming staan onder politietoezicht lange rijen mensen te wachten, daar worden nog enige artikelen van "oude" kwaliteit verkocht!
November '43
1 nov.: Vandaag wordt bij Philips gewoon gewerkt, terwijl het andere jaren altijd vrij is. Inhalen is namelijk dit jaar niet mogelijk daar reeds zoveel vooralarm ingehaald moet worden. Als troost krijgen we zowel om tien als om twaalf uur pap!
3 nov.: : Vooralarm 3.45-4, ik kom met Rie samen naar huis, die was juist in de Zwaanstraat.
's Avonds vat ik het plan op, om eindelijk eens een paar vergrotingen te gaan maken van foto's van Rudi, wat ik al erg lang van plan was. Als ik een half uurtje bezig ben, weerklinkt plotseling luchtalarm! Daar dit alleen gegeven wordt, als er werkelijk gevaar is verdwijnen we vlug met ons drieën in de schuilplaats, waar vandaag net electrisch licht aangelegd is. Gelukkig is het niet koud, want het tocht lelijk door (aan twee kanten open) Na een half uur, om kwart voor acht wordt het veilig-signaal weergegeven, en ik ga weer aan mijn werk, totdat om kwart over acht de sirenes weer beginnen te loeien! We halen vlug Rudi uit zijn bedje, die net ingeslapen was, en vluchten weer in de schuilplaats, ditmaal met medenemen van een stoel, want wegens gebrek aan hout, is het niet mogelijk geweest om banken aan te brengen. Boven ons klinkt een enorm zwaar, doordringend geronk, waarvan je absoluut niet kan zeggen, van welke kant het komt. Blijkbaar passeren honderden bommenwerpers op geringere hoogte als gewoonlijk. Keulen en Düsseldorf worden aangevallen.
De volgende dag hoorden we nog, dat er één keer alarm was gegeven bij het neerschieten van een vliegtuig, en de andere keer na het uitwerpen van een bom, die in Stratum verscheidene ruiten deed sneuvelen.
5 nov.: Vooralarm 13.15-15.- Duizend vliegtuigen vallen Münster-Gelsenkirchen aan.
6 nov.: Op 10.30 kort vooralarm. Van Louwerse kunnen we vandaag een pond verse vis kopen!! Een reuze traktatie, daar we minstens een jaar al geen verse vis geproefd hebben! Van Spoor krijgen we een half liter olie! Daar we een pensiongast aangeschaft hebben, krijgen we dertig kubieke meter gas per zestig dagen meer, en zes mud kolen, wat maar goed is, daar we absoluut niet met ons rantsoen uit konden komen.
8 nov.: Vooralarm 3.40-3.55
10 nov.: Idem 12 uur (kort)
11 nov.: Idem 13.45-16.15! Gelukkig, dat ik tegenwoordig naar huis ga met alarm, want om zo'n anderhalf uur op straat rond te open drentelen, zoals duizenden moeten doen, is ook zo leuk niet!
12 nov.: Om 12 uur vooralarm tijdens een gietbui, zodat ik kletsnat thuis kom. Om 12.15 wordt weer afgeblazen, maar ik ben zo wijs om tot half twee thuis te blijven!
13 nov.: Vooralarm 9.45-10.15. Ditmaal zat ik juist aan de philiprak, toen alarm geblazen werd, zodat ik mijn prakkie niet eens opmaken kon! Rie wacht met twee uren in de rij om kolenbonnen af te halen. Als ik 's middags in de stad kom, is het er ontzettend druk: vandaag kan namelijk voor het laatst op de textielkaarten gekocht worden voortaan is bijna overal een speciale vergunning voor nodig, zelfs voor het kopen van een paar sokken!!!
15 nov.: Vooralarm 12.15-12.30. Ik was juist begonnen mijn bord soep leeg te lepelen, wat dus mijn neus voorbij ging!! Onze werktijd op het lab. blijft 48 uur per week, wat tot gevolg heeft, dat we ongeveer tot anderhalf uur per dag toe vóór of na
zonsopkomst resp. ondergang zullen moeten werken. Toch hoeft het lab. niet verduisterd te worden: we krijgen vrijstelling van verduisteringsplicht. De fabrieken zijn wel weer allen verduisterd, maar die werken dan ook 54 uur.
17 nov.: Als Rie van de tandarts terugkomt is het zo donker, dat ze buiten tegen een muur aanloopt, gelukkig zonder ernstige gevolgen!
18 nov.: Om 15.30 vooralarm tot ca. vier uur, als ik echter net bij de overweg ben, klinkt opnieuw alarm, wat tot 16.15 duurt! 's Avonds om elf uur horen we de vliegtuigen weer overtrekken: 3000 ton bommen worden neergesmakt op Berlijn en Mannheim....
19 nov.: Vooralarm 11.45-13.05. Net als ik de poort binnen ben, klinkt opnieuw alarm, zodat ik meteen op mijn schreden kan terugkeren! Om tien voor twee weer veilig. De maaltijden op het lab. lopen natuurlijk helemaal in het honderd! 's Avonds weer geronk 7-8.30.
20 nov.: De boer in Acht, die ons vijftig kilo rogge beloofd had in ruil voor tabak, kan helaas maar achttien kilo missen. ik krijg wel 15 kilo slechte bruine bonen, waar na uitzoeken ca. tien kilo van overblijft
22 nov.: Rie ruilt bij een boer in Wintelre een nieuw laken en twee slopen voor 3½ pond boter! Waar je al niet toe komt, als je steeds te weinig hebt!
24 nov.: Vooralarm 11-11.15. Twee nachten achter elkaar zijn er geweldig zware bombardementen op Berlijn geweest, die hele wijken in puin leggen.... De oorlog neemt een steeds afzichtelijker vorm aan, waarbij vrouwen en kinderen in groten getale het slachtoffer worden..
25 nov.: Vooralarm 12-12.15. Ik blijf maar weer tot half twee thuis, al is Rie er toevallig ook niet.
29 nov.: Vooralarm 10.45-11.45.
30 nov.: Idem van elf tot twaalf. Om 11.40 wordt groot alarm op het vliegveld gegeven, en met mijn kijker tel ik in een ogenblikje een zeventig vliegtuigen bij elkaar, die lange witte strepen achterlaten. Om tien over twaalf wordt alweer alarm geblazen door Philips, wat nu pas weer om kwart voor twee afgeblazen wordt! Op grote hoogte zien we de tommy's recht boven ons overtrekken.
December '43
1 Dec.: Alweer zo lang vooralarm:11.10 tot 13.45. Evenals gisteren wordt Solingen aangevallen. Voor duizenden Philips-mensen valt het lang niet mee, zo lang in de koude rond te moeten lopen; naar huis gaan kunnen ze natuurlijk niet, want op enige afstand van de fabrieken is het "afblazen" niet meer te horen, terwijl men binnen een kwartier binnen moet zijn op straffe van een gulden boete.
4 Dec.: Vooralarm 9.45-10- 's Middags (een Zaterdagmiddag), wordt ons een doodschrik op het lijf gejaagd door een gerommel, direct gevolgd door een hevig geknetter en gekraak van mitrailleurs en afweergeschut, blijkbaar van de Marconilaan en vanuit vliegtuigen! Daar op de zesde december van het vorige jaar het bombardement precies eender begon, dachten we niet anders, of elk ogenblik konden de bommen vallen... We wisten dan ook niet, hoe gauw we in de schuilplaats Boschdijk zouden komen, die toch al ongeveer gevuld was! De stads-sirenes waren ondertussen al begonnen te loeien voor luchtalarm. Gelukkig bleken het dit keer slechts luchtgevechten te zijn!
Terwijl een eskader Duitse bommenwerpers, zoals gewoonlijk, netjes in de formatie op kleine hoogte rondvlogen, waren plotseling een stel Engelse jagers er op neer gedoken, waardoor in de omgeving van onze stad vijf toestellen omlaag kwamen.
5 Dec.: Alweer een oorlogs-Sinterklaas zonder marsepein, pepernoten, chocoladeletters, en wat voor lekkernijen er al niet meer vóór de oorlog te koop waren. Aan Rie's en mijn ouders geven we als iets bijzonders een pakje sacharientjes, voor 1.75 per pakje gekocht ( vroeger 5 cent!! ) Ik werd nog verrast met een mooie foto van mijn zoontje, dat kan nog gemaakt worden, al moet je ook van te voren afspreken, en een week of zes wachten!
6 Dec.: Een jaar is het nu geleden, dat Philips werd gebombardeerd. In dit jaar zijn de beschadigde fabrieken weer grotendeels hersteld ( b.v. nieuwe vloeren in de betonbouwen en nieuwe ijzeren ramen, tienduizenden ruiten, bij ons op het lab. geheel nieuw opgebouwd wat verwoest was, enz. ), maar de niet meer te herstellen gebouwen, zoals de bedrijfsschool en de hoofdkantoren, zijn zelfs nog niet afgebroken!
Van een onderwijzer horen we toevallig, dat sommige ouders vandaag hun kinderen niet naar school durfden te sturen uit vrees voor herhaling van het bombardement!
Stalin, Roosevelt en Churchill confereren te Teheran.
9 Dec.: Voor het eerst moet ik weer opkomen voor luchtbescherming oefening
13 Dec.: Drie maal vooralarm onder werktijd: 10.15-10.45, 12.15-12.30 en 2.45-3.15. Ook weer van 6.30 tot 6.45 n.m., wat we nog horen kunnen, omdat Philips tot zeven uur met de sirenes waarschuwt, daarna alleen met de claxons in de fabrieken.
18 Dec.: Vooralarm 9.45 - 10.- [uur]
20 Dec.: Als ik om half elf juist de trap opga in de Gagelstraat naar centrale loonadministratie, om een witte jas te bemachtigen, gaan de sirenes weer, zodat ik maar weer naar huis ga. Om half twaalf wordt afgeblazen, maar als ik halverwege de Beukenlaan ben, hoor ik het vliegveld weer alarm geven, zodat ik alvast maar weer omdraai. Een minuut later geeft inderdaad Philips ook weer alarm! Om twaalf uur weer veilig, maar dan blijf ik maar thuis eten. Daarna weer op weg om de begeerde witte jas te bemachtigen, waarvoor ik zelfs naar afdeling Arbeid moet, die thans gevestigd is in een school in de Oranjestraat.
Vandaag ben ik ook nog naar een boer geweest om te proberen wat boter te krijgen in ruil voor tabak, maar zonder resultaat. Daarom koopt Rie met het oog op de kerstdagen maar een pond clandestien, waarvoor we twintig gulden moeten betalen!!
's Avonds is het weer onrustig: eerst vooralarm Philips 6.15 tot 7.15, en daarna telkens opnieuw nog sirenegeloei uit de verte: vliegveld en Bata, zodat Rudi zelfs in zijn bedje begint te huilen, roepend: “Daar komt het vooralammer weer an!"
Om zeven uur en 9.15 wordt er geschoten met zwaar geschut, en we horen de gierende toon van een neerstortend vliegtuig.
Bremen, Mannheim en Frankfurt zijn vandaag onderhanden genomen, waarbij bijna honderd geallieerde toestellen omlaag geschoten worden....
21 Dec.: 's Ochtends om zes uur worden we al gewekt door druk geweer- en mitrailleurvuur, wat slechts oefeningen blijken. Vooralarm 1-1.15
22 Dec.: Om 13.30 vooralarm, een kwartier later gevolgd door luchtalarm, ook door de stads-sirenes. We verdwijnen dus weer in de schuilkelder, zoals gewoonlijk met medenemen van een koffertje met onze "waardepapieren". Een vliegtuig had blijkbaar enige benzinebussen uitgegooid, wat het grote alarm tot gevolg had, maar verder gebeurde niets. Om 2.15 werd afgeblazen, maar ik ben nauwelijks enige minuten in mijn kamer terug, en daar heb je het weer! Ik weer op draf naar huis, maar ik ben er nog niet, of alweer einde alarm! Ik denk en zeg:"stik", en blijf nog een minuut of zeven thuis hangen, maar dat kost me een gulden boete!
Als kerstverrassing ontvangen we uit Den Haag zes vleesbonnen en een boterbon! Zoiets is een ware weelde tegenwoordig!
We hebben trouwens ook nog een pond boter zonder bon gekocht, dat kostte ons twintig gulden.... Zoiets kan je natuurlijk niet dikwijls doen, die hele "zwarte handel " is trouwens een onsympathiek gedoe, iemand met een klein loon kan er helemaal niet mee beginnen, en er zijn van die "zwarte Pieten", die er duizenden mee verdienen.
23 Dec. : Om tien uur vooralarm, bijna direct gevolgd door luchtalarm! Ik was net buiten, en schoot gauw een schuilkelder aan de Beukenlaan in, maar daar er niets gebeurde, en bovendien iedereen doorliep, spoedde ik me ook maar naar huis, waar ik vrouw en kind al bij de schuilkelder bijeen vond! In de lucht waren bundels witte strepen zichtbaar, die allen een grote bocht maakten, zodat het echt leek, alsof ze hier zijn moesten, vandaar dan ook het grote alarm. Om half elf wordt alweer afgeblazen.
24 Dec.: Een erg onrustig nachtje gehad! Om kwart over twee werden we al gewekt door zwaar geschutvuur, zo nu en dan werd onze slaapkamer verlicht. Rudi was ook al wakker geschrokken, zodat we die bij ons in bed namen. Om kwart voor drie wordt een aanzwellend geronk hoorbaar, terwijl tegelijk de kamer steeds meer verlicht wordt. Plotseling zien we vanuit bed een vliegtuig op misschien vijftien meter hoogte voorbijschieten, als razend schietend, terwijl het geschut op de Marconilaan blijkbaar ook het vuur had geopend. Een reuze herrie, die echter gauw afgelopen is.
25 Dec.: De vijfde Kerstmis in oorlogstijd..... De eerste maal, dat we zonder radio zitten met deze dagen, mijn kerst-grammofoon-plaatjes heb ik echter menig keertje ten gehore gebracht!
De oorlog in Rusland gaat deze dagen in alle hevigheid voort, het "vrede op aarde" is meer dan ooit een vrome wens... Ofschoon natuurlijk niets te koop is, heeft Rie toch haar beste beentje voor gezet, en een lekkere cake en aardappeltaart gebakken, terwijl van geweckte “vruchtenbowl" gemaakt werd!
26 Dec.: Het Duitse slagschip de "Scharnhorst" zinkt bij de Noordkaap.
29 Dec.: Weer een zware aanval op Berlijn met 1500 vliegtuigen...
30 Dec.: Vooralarm 12.45-13.15 ( in een regenbui kom ik thuis) ; 14.-tot 14.07 ( ik bereik mijn huis niet ); 14.45 - 15.15 (er cirkelt een eenzaam vliegtuig op zeer grote hoogte rond, waarop van de grond af op geschoten wordt ) 's Avonds om kwart voor zeven komen vliegtuigen laag over, waarop het vuur geopend wordt.
31 Dec.: Vooralarm van elf tot half twaalf en van tien voor twaalf tot vijf erover.Daar we wegens oudjaar om 12 uur afgewerkt zijn, hoef ik niet meer terug. Zo is er dan weer een jaar om, die ons de vrede niet gebracht heeft. Dagelijks komen in Rusland duizenden mensen om het leven, steeds meer Duitse steden veranderen in puinhopen, steeds wordt het moeilijker om aan de kost te komen. Onze zogenaamde "beschaafde" en "christelijke" wereld lijkt meer op een misdadig gekkenhuis.
En het einde is nog steeds niet in zicht, al hopen velen op een afloop in 1944. Als dit echter via de zo lang verwachte invasie gaan moet, dan kan ons hier in Brabant ook nog wel het één en ander boven het hoofd hangen.....
