Een overzicht van bezettingsjaren in Eindhoven
Gezien vanuit Philips medewerker Feik Fast en
unieke foto's uit archief Jaques Hermans o.a. P.A.N. en verzet Eindhoven
1944
januari
De vierde januari alweer driemaal vooralarm: eerst van 9.30 tot 10.45; ik ga de garagepoort in, en meteen de Beukenlaan poort weer uit, want na 10 minuten wordt weer alarm geblazen, nu tot 11.40. 's Middags van 3 tot 3.50 alarm, om 3.15 wordt geschoten.
De Russen passeren de oude Poolse grens.
Ook de vijfde niet veel rust: alarm om 11.10, om 11.30 luchtalarm, om 11.45 vrij, maar na tien minuten weer alarm tot 12.35!
's Middags geeft het vliegveld nog een paar maal alarm, maar Philips nu niet. 's Avonds om half acht horen we het vliegveld weer alarm blazen, en om 12 uur worden we gewekt door het eindsignaal!
De volgende dag vooralarm n.m. 2.30-2.45; 7 uur vliegveld; de zevende met donker weer toch weer vooralarm van half elf tot kwart over twaalf, met tien minuten onderbreking om half twaalf. Het vliegveld horen we zowat elke avond alarm geven, dat zal ik maar niet eens meer vermelden!
De tiende ben ik 's avonds om kwart over acht in de Kronehoefstraat, op weg naar een l.b. oefening [luchtbescherming], waarvoor ik weer eens gevorderd ben, als er ineens een hevig geschiet losbarst op een laagvliegend vliegtuig, ik zie tientallen gekleurde kogels uit allerlei richtingen komen; er wordt luchtalarm geblazen. Het schieten houdt weer op, en ik hol terug naar huis, waar Rie Rudi al uit zijn bedje heeft gehaald.
11 Jan.: vooralarm 11.40-12.05; de Amerikanen gaan door met de ene na de andere Duitse stad in puin te gooien, waarbij steeds heel wat vliegtuigen omlaag worden geschoten, vandaag melden de Duitsers b. v. het neerschieten van 136 vliegtuigen!
De 14de v.a. 3.30-4.10, de 20ste 2.30-2.40, de 21ste 11.30-12.45 en 15.30-15.40. Berlijn wordt systematisch vernietigd, vandaag de veertiende grote aanval.....
De 22ste zit Philips zonder spanning, zodat het hele bedrijf praktisch stilligt.
De 23ste, een zondag, wandelen we juist in de Wattstraat op weg naar huis om half vijf, als het vliegveld alarm blaast, en een duidelijk gerommel hoorbaar is, wat vele hardlopende mensen veroorzaakt!
24 Jan. om 11.20 vooralarm, wat om 11.25 al in luchtalarm overgaat, als ik nog maar net bij de overweg ben.
25 Jan.: Vooralarm 11 tot 11.15, 13.45-14.30 (13.50 luchtalarm, vliegtuigen hoorbaar en gerommel, veel strepen in de lucht ), en 15.15 tot 15.40.
De 29ste wordt bekend gemaakt, dat het vooralarm bij Philips afgeschaft wordt, voortaan wordt direct, tegelijk met de stadssirenes, luchtalarm geblazen, maar alleen als er onmiddellijk gevaar is, dus niet meer steeds als vliegtuigen op minder dan 50 km afstand zijn.
Om half elf is er al alarm! Ik lig juist ziek, met koorts, op bed, en weet nog niet, dat het vooralarm afgeschaft is, zodat ik denk dat er heel wat aan de hand is, dat ze direct luchtalarm geven, en ik gauw uit mijn bed kruip, naar beneden. Maar om elf uur wordt afgeblazen, zonder dat iets gebeurd is. Maar 's middags om kwart over twee wordt ik alweer mijn bed uitgejaagd door alarm (het is zaterdagmiddag!! ) Er gebeurt weer niets, zodat ik besluit in het vervolg maar in bed te blijven, maar de 31ste om kwart voor drie 's middags, als er weer alarm wordt geblazen, gaan deuren en ramen geweldig aan het rammelen, zodat ik het raadzaam vindt, om toch maar weer op te staan. Rudi is ook ziek, in een deken gewikkeld zit hij bij zijn moeder.
We horen vliegtuigen laag overkomen, en er wordt ook flink op geschoten, we zitten klaar, om naar de schuilkelder te rennen, waar we zonder ziekte natuurlijk al lang gezeten zouden hebben!
maart '44.
Er wordt steeds minder luchtalarm gegeven door de stad ( en Philips ), telkens horen we het vliegveld alarm blazen, terwijl de fabrieken rustig doorwerken. Op het lab hou ik door middel van een verrekijker de luchtafweerposten op de daken in de gaten, als de soldaten met de helm op achter het geschut zitten, weten we, dat er onraad is!
De derde b.v. heeft het vliegveld van 2.15 tot 3 uur alarm, en is duidelijk het geronk van vele vliegtuigen hoorbaar, maar Philips werkt door!!
De vierde, op zaterdagmiddag, luchtalarm om drie uur! We verdwijnen gauw in de schuilplaats, overtrekkers zijn zicht-en hoorbaar.
Als ik een uur later juist tussen spoorweg en fabrieken loop, komen weer vliegtuigen over, waarop ineens hevig geschoten wordt ; schuin boven me zie ik vele zwarte wolkjes van het geschut, zodat ik me ijlings uit de voeten moet maken.
De vijfde worden we 's ochtends om 4.15 gewekt door een hevig gerammel aan ons raam, Rie rent achter elkaar het bed uit!
's Avonds, juist als mijn schoonouders na een bezoek weg zullen gaan, om 9.45, loeien de sirenes, zodat ze moeten blijven. Het afweergeschut komt in actie, zodat we Rudi, die vast slaapt, maar uit zijn bedje halen.
De zesde verliezen de Amerikanen bij één der vele aanvallen op Berlijn, niet minder dan 190 vliegtuigen!
De zevende, 's avonds van negen tot half elf geronk van vliegtuigen, afweervuur.
8 maart: luchtalarm om elf uur 's ochtends. Thuis gekomen, zien we een zestigtal bommenwerpers koers zetten naar het N.O., na ca. vijf minuten weerklinkt vijf maal een hevig gerommel: het vliegveld te Uden wordt op "bomtapijten" getrakteerd....
De twaalfde, een zondag, worden we om half negen al door alarm vliegveld uit bed gejaagd: de zondag vertrouwen we nooit helemaal na de zesde december 1942.... Een week later zijn we ook weer op ons qui-vive, als 's middags om 5.15 het vliegveld alarm blaast, en een verwijderd gerommel hoorbaar wordt!
De oorlog woedt ondertussen voort : in Rusland worden de Duitsers geheel uit de Oekraïne verdreven: de 20ste trekken de Russen over de Dnjestr. In Italië wijzigt de toestand niet erg. De bombardementen op Duitsland worden steeds verschrikkelijker...
De 23ste hebben we een onrustige ochtend: nadat al om tien uur het vliegveld alarm blaast, zijn steeds vliegtuigen hoorbaar ;om half twaalf wordt vanaf de fabrieken geschoten op een laagvliegende jager, pas om tien voor twaalf komt het luchtalarm, met Rie en Rudi gaan we naar een schuilplaats in de Kreugelstraat ( Rie was juist bij haar ouders ) Om 12 uur wordt weer flink geschoten, en om 12.20 veilig.
De volgende dag, als we het 40-jarig huwelijksfeest van mijn schoonouders zitten te vieren, komt gedurende een voordracht het zware geschut in werking: van half negen tot half elf zijn er voortdurend vliegtuigen te horen. Van twaalf tot half één worden we weer wakker gehouden door schieten, een vliegtuig, dat gierend omlaag stort, verlicht onze slaapkamer.... Alles zonder luchtalarm..
De 30ste worden we op het lab hevig verschrikt door het geluid van omlaag gierende vliegtuigen, gevolgd door explosies! We rennen naar de schuilkelders, pas na enige minuten beginnen de sirenes te loeien. In duikvlucht zijn bommen gegooid op het afweergeschut achter het Drentse dorp. Met enige andere mensen blijf ik in de schuilkelder, maar het gros rent weer de poorten uit!
Nadat afgeblazen is, wordt weer geschoten! Na een half uurtje wordt alweer alarm gegeven, en dan ga ik ook maar weer naar huis, waar ik niemand thuis tref.
April '44
De tiende april, op tweede Paasdag, 's ochtends om tien uur luchtalarm: bijna direct zijn vliegtuigen vrij laag hoorbaar, zodat we gauw in de schuilkelder duiken! Odessa valt.
De volgende dag wordt het bevolkingsregister te den Haag in puin gelegd door enige bommenwerpers, wat helaas aan veel meisjes het leven kosten...
De twaalfde luchtalarm om half twee, als ik juist lig te "zonnen" in de tuin van het lab. De nacht tevoren urenlang vliegtuig geronk.
De 15de ( zaterdag ), tweemaal alarm tussen half één en half twee, Rudi doet juist zijn middagdutje, en, daar er niets gebeurt, laten we hem maar slapen.
De 20ste maken voor het eerst zelf aardappelmeel met een gekocht houten molentje. Voor een kilo puddingpoeder betaalde Rie tien gulden, zodat deze fabricage wel lonend is, zolang we tenminste "Zwarte aardappels" kunnen kopen!
De volgende dag om 17.45 luchtalarm, er volgt een aanval op het vliegveld in scheervlucht door een dozijn vliegtuigen, die we in de schuilkelder omlaag horen gieren, gevolgd door een onweerachtig lawaai.
De 22ste veel luchtalarm: 12 tot 12.15, 17.30 tot 18 en 19.15 tot 20 uur, en de nacht erop van 1.45 tot 2.30. Daar bij dit laatste alarm een doordringend geronk aanhoudt, kleden we ons aan en gaan naar de schuilkelder, die al aardig vol is.
Onze nachtrust wordt steeds vaker gestoord; de nacht van 24 op 25 april b.v. eerst een enorm geronk der Engelsen, en daarna weer lawaai van laagvliegende Duitsers.
De 26ste worden voor het eerst Eindhovenaren naar Zeeland gestuurd om voor de Duitse weermacht te werken, Philips is hiervan vrijgesteld.
De 29ste wordt hard geschoten van 12 tot 2 uur ( zaterdagmiddag! ) zodat we naar de schuilkelder gaan, hoewel Rie met een griepje in bed lag, en Rudi zijn middagdutje deed. Geen luchtalarm!
mei '44
De eerste mei: Luchtalarm om 17.15
3 mei: Ik sta vroeg op, om al om 7.15 naar het distributiekantoor te gaan, om een formuliertje in te leveren om schoenen aan te vragen voor Rudi, waar hij minstens een half jaar op zal moeten wachten. ( Ikzelf wacht er al een jaar op! ) Als je later op de ochtend gaat, moet je uren en uren staan wachten.
4 mei: luchtalarm 9.45 tot 10, maar om elf uur hevig geschiet op vliegtuigen!!
De 7de, een Zondag, alarm om 12 en 19 uur, de nacht erop om half twee gewekt door doordringend gezoem.
11 mei: luchtalarm om 18.15. De nacht hierop worden we gewekt om half één door een hevig gerammel aan de deuren, wat telkens herhaald wordt! Daar even later luchtalarm geblazen wordt, trekken we weer naar de schuilkelder, waar de hele buurt samenstroomt! Een kamp bij Hasselt schijnt hevig gebombardeerd te zijn, maar niemand kan de hevige luchtdruk verklaren, die ook in andere steden gevoeld werd!
De volgende dag alarm 11.45 tot 12 uur.
De 20ste is er geen boter, geen vlees en geen groente te krijgen! Onze schamele rantsoenen kunnen we dus niet eens binnen krijgen. 's Ochtends trekken op vrij geringe hoogte groepen vliegtuigen over de fabrieken, dikke bundels strepen trekkend. Ik tel er vijftig bij elkaar! Er wordt door het zware geschut op geschoten, zonder resultaat. Geen luchtalarm!
De 21ste, een zondag, als we vrij veel visite hebben ter gelegenheid van mijn verjaardag, komen verscheidene malen vliegtuigen laag over, waarop flink los gepaft wordt. Juist als Pa en Moe weg zijn ( Rudi brengt hen een eindje weg ), begint het zware schieten weer, zodat ze gauw terug komen rennen!
In deze tijd verwacht ieder de langverwachte invasie der Engelsen en Amerikanen, die kranten schrijven er dagelijks over, maar.... er komt niets!
De nachten worden steeds rumoeriger, als voorbeeld hier de nacht van 24 op 25 mei, die bijzonder weinig nachtrust gunde:
00.30: alarm vliegveld, Rudi gaat huilen...
00.45: afweergeschut in werking; plotseling wordt alles daghelder verlicht door tientallen lichtkogels, zodat we snel met ons drieën naar beneden gaan. Daar geen stadsalarm gegeven wordt, gaan we maar niet naar de schuilkelder.
1 uur: we gaan weer naar bed, maar direct daarna weer zwaar geronk en afweer in werking, we halen Rudi maar bij ons.
1.30 Onheilspellend gierend komt een vliegtuig omlaag gestort, en ploft met een doffe slag op misschien een kilometer afstand neer. Nog lange tijd horen we de munitie ontploffen, en zien de vlammen van het brandende toestel oplichten.
1.45: Einde alarm vliegveld.
2.45 Opnieuw gewekt door zeer zwaar geronk, vliegveld blaast weer alarm, afweergeschut weer in werking
3 uur: Eindelijk weer rustig.....
28 mei: Pinksteren: Luchtalarm om tien uur, twaalf uur en half twee (Laatste maal grote zwermen vliegtuigen zichtbaar)
29 mei: Er beginnen, nadat in België en Frankrijk al wekenlang geweldige bombardementen op stations e.d. plaatsvinden, ook hier aanvallen op rijdende treinen, waardoor tientallen reizigers gedood worden.... Na een paar dagen durft bijna geen mens meer te reizen.
De 31ste nog eens luchtalarm om elf uur, als ik op het lab juist op de wc zit. (lastig!)
juni '44
De eerste een geweldig geschiet van al het geschut óp de fabrieken en er náást, op een achter een vliegtuig voortgetrokken vlag. Daar ze het niet nodig vinden zoiets van te voren bekend te maken, schrik je je het eerste ogenblik natuurlijk rot!
De nacht erop om half twee wakker geschrokken door mitrailleurvuur boven ons! Rie staat metéén naast het bed, Rudi gaat huilen...
De vijfde: Rome valt.
En de zesde: eindelijk de zo lang verwachte invasie!!! De kranten staan vol met beschrijvingen van de aanvallen met parachutisten, aanvoer met duizenden schepen, zweefvliegtuigen van 60 meter vleugelwijdte, verschrikkelijke bloedbaden..... Hier merken we er voorlopig niets van.
De achtste wordt ineens vanaf de fabrieken een hevig vuur geopend op twee Engelse jagers, die uit de wolken kwamen duiken, alle twee stortten neer... Op de Blaarthemseweg wordt een huis vernield door één ervan, waarbij een bewoonster gedood wordt...
De twaalfde luchtalarm 8.45 tot 9 's ochtends, de volgende nacht gewekt door zwaar geronk en alarm vliegveld, ergens valt een bom, en we gaan naar de schuilplaats tot half twee; we zijn voorzichtiger geworden na het begin van de invasie!
De 14de juni is een sensationele dag voor Eindhoven om zeven uur 's ochtends worden we al gewekt door alarm op het vliegveld, en als we liggen te overwegen, of we al op zullen staan, beginnen ook de stads-sirenes te loeien, zodat we binnen de tien minuten alle drie gekleed en wel in de tuin staan, waar reeds in verschillende richtingen formaties vliegtuigen te zien zijn. (direct na het alarm hadden we ze trouwens al gehoord ). We tellen er al gauw over de honderd, die in de richting van België verdwijnen. Ondertussen zie ik met mijn kijker ver weg vanuit het N.W. nieuwe formaties naderen, die ten Oosten van Eindhoven ineens een bocht maken, en nu vanuit het N.O. op ons toekomen!
De hele buurt is ondertussen in en om de schuilkelder verzameld. We tellen nu vijf groepen van elk dertien vliegtuigen, die keurig in slagorde, met misschien een kilometer tussenruimte tussen de groepen, even ten Noorden van ons op een tweeduizend meter hoogte passeren. Met mijn prismakijker kan ik nu van de voorste groep duidelijk de vorm der vliegtuigen onderscheiden, het zijn grote viermotorige vliegende forten, waarschijnlijk "Liberators". De vele motoren vervullen de lucht met hun doordringend geronk. Als de eerste groep van 13 stuks juist, iets ten Noorden van ons, passeert, werpen ze vier rode lichtkogeltjes uit, wat blijkbaar het sein is, de bommen los te laten, want binnen de minuut weerklinkt ineens een roffelende onweerslag, die misschien een halve minuut aanhoudt. We zitten natuurlijk meteen in de schuilkelder, waar nog vier maal zo'n onheilspellende roffel gehoord wordt.
Om ca. 7.45 wordt het alarm afgeblazen, maar om acht uur dagen weer vliegtuigen op, en na een nieuwe roffel wordt weer alarm geblazen! Om 8.20 is het weer "veilig", maar ik wacht toch maar tot negen uur met naar de zaak te gaan. Onderweg zie ik al rode-kruis-auto's rijden, en hoor, dat de spoorlijn vóór Acht onderbroken is.
Op het lab hebben we natuurlijk zéér veel tijd nodig het één en ander te bespreken, totdat om half twaalf als een lopend vuurtje het bericht de ronde doet, dat er strooibiljetten uitgegooid zijn, die een bombardement van het station ( en de fabrieken? ) aan zouden gekondigd hebben om twaalf uur!! In een minimum van tijd zijn alle fabrieken en kantoren leeg.
Ik vind thuis het huis leeg, zodat ik eerst, dat Rie al vertrokken is, maar die komt even later aan. We nemen onze koffers om naar mijn ouders te gaan; onze hele buurt stroomt al leeg.
Op de Boschdijk, zoals op alle wegen, ziet het zwart van mensen met koffers, kinderwagens, fietsen en allerlei bagage, het is een paniektoestand. Alles gaat het vrije veld en de bossen in, waar ze een uurtje later op hevige gietbuien onthaald worden. De hele binnenstad is ontruimd, alle winkels dicht, alle scholen dicht, zelfs het ziekenhuis wordt in allerijl ontruimd.
Er gebeurt echter niets, zodat we om drie uur maar besluiten, terug te keren naar huis..... Om half vijf ga ik weer eens op het lab kijken, het blijkt, dat de fabrieken vanaf drie uur weer werken.
Niemand begrijpt achteraf, waar de geruchten vandaan gekomen zijn, de binnenstad moet trouwens officieel ontruimd zijn geweest, evenals het ziekenhuis en de scholen.
De volgende dag staat overal een mededeling van burgemeester Pulles aangeplakt, om te waarschuwen tegen valse geruchten....
De nacht van de 16de op de 17de worden we weer eens van kwart vóór één tot kwart over drie wakker gehouden door zwaar geronk, twee maal een ontploffing, één maal een neerstortend vliegtuig, alarm vliegveld, en tot slot laagvliegende Duitsers.
De kranten staan vandaag vol van het nieuwe Duitse wapen: een soort vliegende bom, waarmee Londen bestookt wordt.... De zo lang aangekondigde vergelding is begonnen....
De 17de zijn we ook genoodzaakt onze kostganger weg te sturen, daar we geen eten meer voor hem hebben! Onze aardappels zijn op, we hebben zelfs al drie keer moeten lenen. En wat we op de bon krijgen, daar hebben we nog niet half genoeg aan. Tot overmaat van ramp wordt het rantsoen nog gehalveerd ook! ( Tijdelijk, totdat de nieuwe aardappels komen ) .
Met alles wordt het trouwens steeds moeilijker. De 20ste eten we voor eerst aardbeien, 1.50 voor een pond!
De 22ste gaat Rie met Annie wel dertig boeren af voor aardappels, maar komt met niets thuis.... Deze dag ontvangen we wel uit Gelderland een kistje met 70 eieren ( 17 stuks waren kapot ) Dat betekent wel een reuze traktatie tegenwoordig! Voor een ei wordt grif een gulden en meer betaald, maar wij hebben ze voor 35 cent.
De nacht van de 21ste op de 22ste worden we om half één al uit bed gejaagd door luchtalarm, we kleden ons aan, maar daar er niets te horen is, gaan we maar weer naar bed. Om 12.45 wordt afgeblazen, maar daarna begint een sterk geronk! We horen het vliegveld alarm blazen, en om ongeveer één uur volgt de stad ook weer. We kleden ons weer aan, en gaan naar de schuilkelder, die we al geheel gevuld vinden! Er wordt weer tamelijk gauw veilig geblazen, maar de lucht is zo vol vliegtuigen, dat niemand naar huis gaat ; wij blijven tot twee uur.
Het resultaat van het bombardement van de vorige week is geweest, dat vele honderden bommen zijn terecht gekomen tussen de spoorlijn en het vliegveld, vlak naast de kazerne ook heel wat. Mijn schoonvader, die aan de Oirschotsedijk een stukje land heeft met aardappels (200 vierk.meter ), had zelfs drie bomkraters in dat stukje, zodat de aardappeloogst wel niet groot zal zijn! De spoorweg is slechts één dag gestremd geweest.
De 25ste valt Cherbourg in Normandië, in de krant staan er dramatische verhalen over. De volgende dag valt Witebsk in Rusland, de Russen zijn ook een groot nieuw offensief begonnen...
28 en 29 juni 's ochtends vroeg alarm vliegveld, zodat we steeds tijdig op zijn! 's Avonds doen zware ontploffingen de deuren openvliegen, de Duitsers experimenteren blijkbaar op het vliegveld!
Elke nacht worden we ook wakker gehouden door laagvliegende Duitsers, die blijkbaar noodzakelijk steeds vlak over de daken moeten scheren!
Juli 1944
De vijfde juli loeien om 8.45 's ochtends de sirenes, ik neem meteen de benen, en hol huiswaarts. Reeds op de Beukenlaan zie ik witte strepen in de lucht, die naar ons toewijzen, en als ik bij de overweg ben, zijn de vliegtuigen reeds op vrij geringe hoogte boven ons.
Afweergeschut treedt in werking, en de overweg is dicht...De menigte vóór de overweg wordt zenuwachtig, en begint in drommen over de bomen te klimmen.... De trein, die vanuit de stad nadert, is reeds gestopt, zodat de wachter nu de bomen opendraait, en ik in volle galop mijn weg kan vervolgen. Juist als ik mijn straat inren, weerklinkt weer een ratelend gerommel, die de ruiten der huizen rondom mij doen rinkelen. Een bommentapijt kwakt op het vliegveld neer.... Bekaf rol ik de schuilkelder binnen, waar ik Rie met Rudi tussen de menigte vind.
Even later kunnen we met de ogen een nieuw eskader van 17 bommenwerpers volgen, die dikke strepen trekken. Een heel eind weg buigen de strepen om, en een verwijderd gerommel is het bewijs, dat die óók hun bommen kwijt zijn...
7 juli: 's Avonds opgeschrikt door een hevige ontploffing, ' s nachts veel gevlieg.
De achtste juli 's ochtends vóór zeven uur al alarm op het vliegveld, we blijven nog in bed liggen, maar worden er spoedig uitgejaagd, doordat ook de stad alarm blaast! Er gebeurt niets.
De tiende haal ik aardappels ergens achter in Woensel in een winkel, die nog oude zonder bon verkoopt, na vergeefs bij verschillende boeren geweest te zijn. We zaten namelijk lelijk vast met de aardappels, daar het week rantsoen op bon maar voor twee dagen toereikend is...
De twaalfde is er luchtalarm om kwart over twaalf, als ik juist drie happen van het Philips-eten door de keel heb, zodat dit de laatste hap is! De avond wordt doorgebracht met bandplakken en aardappelmeel maken, echte oorlogs-bezigheden ...
De veertiende kopen we, bij wijze van uitzondering omdat er geen beginnen aan is, een pond boter voor..... vijf-en-twintig gulden....
De nacht van 15 op 16 worden van één tot half twee weer eens wakker gehouden door laagvliegende Engelsen, waarop hard geschoten wordt, zodat zelfs Rudi er wakker van wordt! Van de 18de op de 19de worden we zelfs van 1 tot 3 wakker gehouden.
De 19de, als ik met vakantie eens denk uit te slapen, wordt om acht uur luchtalarm gegeven, zodat we in een wip, beneden zijn! Tot negen uur toe is een zwaar geronk te horen, maar wegens mist is er niets te zien... Om 8.50 wordt al veilig gegeven, maar om 10 en 11 uur is er weer geronk, en wordt zelfs geschoten zonder alarm. Als ik 's middags naar de "IJzeren Man" ga om te zwemmen, moet ik bijna een uur lopen, daar de gewone toegangsweg vanuit Woensel geheel is afgesloten door de moffen voor hun afweergeschut.
De volgende dag is er in de loop van de ochtend ook steeds geronk in de lucht, maar alarm wordt weer helemaal niet gegeven: Philips moet doorwerken!
Deze dag wordt een aanslag op Hitler gepleegd.
‘s Nachts weer veel gevliegd, om half twee kleden we ons zelfs nog even aan.
Volgende ochtend (21ste), alweer om half 9 alarm, wat een uur duurt. Later in de ochtend weer overtrekkende vliegtuigen en schieten, zonder alarm...
De 25ste moeten we 's avonds al om tien uur, dus voor donker, binnen zijn, wat voor het hele land geldt!
De opmars in Rusland is ondertussen met een geweldige vaart doorgegaan, de Russen staan nu op 80 km van Warschau! De 29ste vallen Lemberg, Narva, Stanislau, Bialystok, Brest-Litowsk, Dunaburg en Kaunas!! In Frankrijk staan de geallieerden nog steeds op een klein bruggenhoofd.
De 30ste worden hier in Eindhoven weer eens fietsen gevorderd.
AUGUSTUS 1944
De 2de verbreekt Turkije de diplomatieke betrekkingen met D.[Duitsland].
De 3de augustus luchtalarm van 1.50 tot 2.30 n.m., in het zuiden zijn vele groepen van 12 vliegtuigen zichtbaar. Ik ben juist thuis met de bedoeling een middag vakantie te nemen, maar na het veilig-signaal ga ik maar weer werken, spaart weer een middag vakantie uit!
De 7de om 10.30 en 12.30 luchtalarm!
In Frankrijk is nu ook plotseling en snelle opmars ingezet: in een week tijds ineens heel Bretagne bezet, en opmars in richting Parijs!
De negende is weer zeer onrustig! Van ca. 9.15 tot 10 is er luchtalarm: in het Zuiden passeren honderden vliegtuigen. Terug op het lab blijven we geronk horen; om elf uur ineens een hevig geschiet, een formatie bommenwerpers komt laag over, ze tekenen zich melkwit af tegen de lucht. Een partijtje bommen wordt op het vliegveld gegooid. Boven ons blijft een witte wolk zichtbaar, van waaruit zich twee witte strepen in zigzag-vorm omlaag aftekenen: de meningen zijn verdeeld, of dit is veroorzaakt door twee neerstortende vliegtuigen, of door raketbommen. Nu pas, na het neerkomen der bommen, wordt alarm gemaakt. In plaats van naar huis te gaan, vind ik het het nu maar raadzamer, bij de schuilkelder in de Beukenlaan te blijven. Pas om half één wordt nu weer veilig gegeven, maar om één uur en half twee zijn er alweer vliegtuigen, waarop geschoten wordt!
De nacht van 13 op 14 aug. worden we tot twee keer toe, Rudi incluis, gewekt door een idioot geschiet, o.a. vanaf de Marconilaan, zonder dat we vliegtuigen horen...
Als ik de veertiende 's middags in de IJzeren Man ben, wordt even met het zware geschut, dat daar staat, op een paar jagertjes geschoten, wat zo'n kabaal maakt, dat op het strandje een soort paniekje ontstond.
De vijftiende is voor ons weer een echte oorlogsdag... Ik heb fabrieksvakantie, en we zouden al om tien uur naar St. Oedenrode fietsen om te proberen appels te kopen, ik op een geleende fiets. Natuurlijk wordt het weer veel later, o.a. doordat de schoen van Rie doormidden breekt ( oorlogsrommel van bordpapier ), terwijl het rubberbeslag van mijn schoen eraf valt! Als we eindelijk klaar zijn, blaast het vliegveld alarm, en we horen vliegtuigen, waarop wordt geschoten. Als het even rustig is, vertrekken we maar, maar even voorbij Acht zien we al verschillende formaties vliegtuigen, die zich op grote hoogte als zilveren puntjes tegen de blauwe hemel aftekenen. Ze gaan in oostelijke richting; even later andere groepen in Zuidelijke richting, deze zijn lager, en het zware afweergeschut van de IJzeren Man en de Halvemaanstraat komen weer in werking! We gaan zo lang in een greppel zitten maar als we zien, dat de witte wolkjes van de ontploffende granaten steeds oostelijk van ons blijven, stappen we maar weer op. Reeds spoedig hebben we twintig formaties van 13 bommenwerpers geteld.
Als we de brug over het Wilhelminakanaal tot op enige honderden meters zijn genaderd, zien we ineens ook westelijk van ons enige afzonderlijk vliegende bommenwerpers vrij laag voorbij komen, waarop ook direct het vuur geopend wordt, zodat we het raadzaam vinden, weer dekking te zoeken. We zijn nog niet in een greppel aangeland, of de hel breekt los boven het vliegveld, waarop we van hieruit toevallig, gelukkig op eerbiedige afstand, vrij uitzicht hebben. Een hevige gerommel overstemt het afweervuur, en spoedig is de horizon over kilometers afstand pikzwart gekleurd, vanwaaruit geweldige rookkolommen opstijgen! Ondertussen blijven dicht schuin boven ons steeds maar nieuwe vliegtuigen, alle afzonderlijk vliegend, aanstromen, terwijl de lucht geheel wit-gespikkeld wordt door de honderden ontploffende granaten. Tegen de zwarte achtergrond boven het vliegveld tekenen zich soms hele bundels witte strepen af, waarschijnlijk veroorzaakt door de neersuizende bommen. Pas na het neerkomen van de eerste bommen horen we de sirene van Acht alarm blazen, dus nadat reeds meer dan een half uur grote aantallen bommenwerpers gepasseerd waren... Het bombardement duurt meer dan een half uur, dan pas durven we onze greppel, waar ik mijn arm nog aan een verroeste prikkeldraad heb opengehaald, verlaten!
Ofschoon we al half van plan waren, om nu maar terug te keren, gaan we toch maar door naar Rooy, waar we gelukkig kans zien, twintig kilo fruit mee te nemen. Op de terugweg worden we nog aangehouden, maar gelukkig met een waarschuwing doorgelaten. Ook begint nog een band van Rie's fiets leeg te lopen, zodat we zeven keer een pomp moeten lenen om telkens weer een eindje hard te kunnen fietsen!
In de stad blijken bommen de Sint Trudokerk vernield te hebben, benevens een rijtje huizen, waarbij een stuk of tien doden gevallen zijn....Van v. Overeem hoorde ik later, dat hij die dag op het lab. was, en bij het luchtalarm gevlucht was naar de Sint-Trudokerk! Juist toen hij er bijna was, vielen de bommen, zodat hij nog maar net dekking kon zoeken tussen een paar huizen, terwijl andere mensen de grote spiegelruiten van winkels in het gezicht kregen!
Deze dag landen geallieerden in Zuid-Frankrijk. 4000 vliegtuigen bombardeerden alle vliegvelden in Nederland en België.
De volgende dag worden grote aantallen Eindhovenaars opgeroepen om het vliegveld te gaan herstellen, wat nu niet bepaald een ongevaarlijke bezigheid is! Behalve tal van winkeliers wordt zelfs de Philips gloeilampenfabriek leeggehaald!
Een honden-vordering berooft velen van hun "viervoetige kameraad"
Vrijdag de 18de, als we met loges uit den Haag in de IJzeren man zijn, horen we al enige tijd vliegtuigen; als we de inrichting net verlaten, komt er luchtalarm, nadat enige vliegtuigen bommen op het vliegveld gooiden, waardoor meerdere Eindhovense dwangarbeiders gedood werden...
De 23ste wordt Parijs grotendeels bezet door de maquis [Franse verzetsbeweging], enige dagen later trekken ook Engelsen en Amerikanen er binnen!
's Nachts worden we weer eens uit slaap geschrokken door een luchtgevecht.
De 24ste wordt de IJzeren man omsingeld , om er mensen voor het vliegveld uit te zeven! De vorige dag was ik er nog geweest, maar vandaag was ik met Wim Leplaa naar de Dommel, zodat ik bofte!
Deze dag zwaait Roemenië om, en gaat met de Rusland samenwerken in plaats van er tegen te vechten!
De 26ste hebben we niet minder dan drie maal luchtalarm:de eerste 's ochtends om 9.15, waar bij niets gebeurt; de tweede maal ongeveer kwart voor één, nadat reeds een lading bommen omlaag gegooid is. We stonden reeds bij de schuilkelder, omdat we vliegtuigen vrij laag aan hoorden komen, toen ze recht boven ons waren ,werd ineens een geluid hoorbaar als van een stormwind door een bos : het neersuizen der bommen....Er volgde nog een partijtje ; ze kwamen terecht aan de rechterkant van de Oirschotsedijk, waarbij een boerderij verwoest werd.
Toen we terugkwamen van Waalre 's middags, kregen we bij de watertoren aan de Aalsterweg weer alarm ( om zes uur ) ,er werd op hoorbare, maar niet zichtbare vliegtuigen geschoten.
Vandaag eten we voor het eerst sinds vorig jaar november verse schol, wat ons vijf gulden voor een kilo kost.
Zondag de 27ste is er alarm van ca. 1.30 tot 2.15 's middags ,er zijn veel strepen te zien, maar geen vliegtuigen; na het alarm trekken jagers grote cirkels.
De volgende dag weer luchtalarm 's avonds om zeven uur, er komt een stelletje jagers vrij laag over, waarop vlijtig gepaft wordt.
Vandaag horen we, dat van Bruggen [ Rien M. C. van Bruggen ] vorige week in Vught is doodgeschoten...
29 augustus hoor ik op het Lab van collega's diverse verhalen : Een reis van Zwolle naar Eindhoven kostte Lubben 19 uur! 's Ochtends om zes uur vertrok hij, en had om half twaalf aan moeten komen, maar hij arriveerde pas 's nachts om één uur! De drie treinen, waarvan hij de aansluiting miste, werden alle drie beschoten. Boven zijn trein hadden ook vliegtuigen raar gedaan, zodat de trein stopte en de mensen eruit vluchtten. Toen de jagers niet meer raar deden, stapte men weer in, maar toen gingen ze weer wèl raar doen.Dit spelletje herhaalde zich enige malen.
Franken vertelde over mensen uit Waalre, die een oproep kregen om op het vliegveld te komen werken, en dus onderdoken. De landwacht ging de adressen af, en nam bij afwezigheid van de betrokkene maar een zuster of een ander familielid mee, of ook wel de naaimachine of de stofzuiger!!
De 31ste begint de grote terugtocht der Duitsers door Eindhoven: kilometer-lange colonnes trekken door de stad in Noordelijke richting! In Frankrijk is een bliksemsnelle opmars aan de gang: achter elkaar vallen Amiens, Rouen, Verdun, Sedan, Nice.
SEPTEMBER 1944
De eerste is er zeven maal alarm op het vliegveld, om 19.15 stadsalarm. Bombardementen op Roermond, Heerlen, Sittard en Helmond.
Twee dagen hebben we geen gas.
De derde, een zondag, een uiterst rumoerige middag! Terwijl we bij Verbeek op visite zijn, is er luchtalarm om 3.30. Na afloop gaan we te voet naar mijn ouders, net zijn we binnen, of er wordt hevig geschoten met zwaar luchtdoelgeschut, fluitend valt een grote scherf twintig meter achter het huis neer. Om 5.55 komt er weer luchtalarm, als we juist op de Boschdijk lopen op weg naar huis. Hard lopend gaan we door naar huis in onze schuilkelder, en daar zijn we nog niet lang, of er begint een geweldig bombardement op het vliegveld! Als er even onze neus naar buiten steken, zien we grote aantallen bommenwerpers kris-kras door elkaar vliegen. De muren der kelder trillen merkbaar onder de zware explosies, alles schudt, grote stofwolken verduisteren de lucht, en een enorm lawaai doet ons drie kwartier horen en zien vergaan.
De volgende dag heerst er grote opwinding wegens het snel naderen der geallieerden, Brussel is reeds gevallen!! Om half één, als ik net de poort uit kom bij Philips, barst een hevig geschiet los, en er volgt alarm, ik vlucht in de schuilkelder aan de Beukenlaan, pas om kwart over één wordt veilig gegeven. Nog steeds maar terugtocht der Duitsers door de stad.
Voor het eerst na ruim een jaar luisteren we weer thuis naar de radio, ik heb n.l. mijn toestel vandaag weer in orde gemaakt. Op het moment, dat ik dit tik (21 sept. 1944 ), zijn we reeds bevrijd, zodat ik hierover nu rustig iets zwart op wit kan zetten, wat ik vier lange jaren niet heb kunnen doen wegens het gevaar bij huiszoekingen. Mijn radio heb ik verleden jaar niet ingeleverd, maar er slechts de condensator uitgehaald, die ik zolang op het lab. verstopt had! Wel heb ik toen een heel oud zelfgemaakt toestelletje ingeleverd.
Zo zijn er meer dingen, die ik nooit in dit verslag heb kunnen noemen. Zo hebben we b.v. bij de verplichte inlevering van alle zinken en koperen voorwerpen al onze vaasjes, keteltjes, gong enz. in de tuin begraven. Toen we de boel een jaar later weer opgroeven, waren sommige lelijk aangetast.
Verder hebben we van december '43 tot juni 1944 van dit jaar onderdak verleend aan een onderduiker, die in [Hannover] gewerkt had, en daar reeds vier zware bombardementen had meegemaakt, [die het grootste] deel van de stad in puin legden.
Een ander niet vermeld feit is het om de tuin leiden der distributiedienst om het totaal onvoldoende gasrantsoen aan te vullen. We gaven n.l. een gefingeerde pensiongast op ( onze onderduiker konden we natuurlijk niet melden! ), nog wel op aanraden van een ambtenaar der gasbedrijven! Ook kregen we zo meer kolen.
En vooral heb ik in dit verslag nooit mijn gevoelens tot uitdrukking kunnen brengen over de barbaarse jodenvervolgingen, plunderingen, slavernij en terreur der vervloekte rotmoffen!!!
Maar laat ik mijn chronologische overzicht vervolgen.
Vandaag, 4 sept., horen we dan over de radio ,dat de Engelsen reeds tot Breda zijn opgerukt! We verwachten dus eigenlijk ,dat ze elk ogenblik ook hier kunnen zijn, en dat verwachten de moffen blijkbaar ook, want de nacht is zeer rumoerig: van twee tot vier uur is telkens een onderaards gerommel te horen, gevolgd door een hevig gerammel aan ramen en deuren; onze hoofden worden in bed door fijne kalk en stof bedekt.
Branden kleuren de nachtelijke hemel, we kunnen zelfs het knetteren der vlammen horen.
Het uur, dat we 's avonds binnen moeten zijn, wordt vervroegd tot half tien.
5 september 1944
Even naar het lab geweest, maar gauw weer vertrokken, daar hevige ontploffingen het gebouw doen schudden. De moffen laten zelfs enkele scholen en huizen, waar ze in zaten, in de lucht vliegen. Overal zijn kapotte ruiten te zien. Vannacht is ook geschoten op mensen, die voor hun raam stonden te kijken: in de Kreugelstraat werd een meisje gedood.
De hele dag houden de zware ontploffingen aan. Het gehele vliegveld is reeds door de moffen ontruimd, en Eindhovenaren maken van de gelegenheid gebruik, om te plunderen! Huisraad en levensmiddelen worden meegesleept, in de Groenlostraat heeft men bijna huis aan huis enige varkens!
We hebben in de schuilkelder stoelen gereed gezet, en pakken een grote teil vol met kledingstukken om tenminste nog iets te hebben, als er iets met ons huis gebeurt.
Vandaag moeten we reeds om acht uur binnen zijn. Het dagblad verschijnt zonder één enkel nieuwsbericht, alleen advertenties en een verhaal over een meneer, die een weelderig leven leidde.
De nacht, die nu volgt, zullen we niet licht vergeten! Om tien voor twaalf worden we reeds door ontploffingen gewekt, en we stappen uit bed. Net zijn we eruit, of er volgt een ontzaglijke explosie, zoals we nog nooit beleefd hebben. Eerst verschijnt een enorme vuurzuil, die alles enige seconden daghelder verlicht, dan een zes seconden gespannen stilte, gevolgd door een aardbeving, die het huis krachtig door elkaar schudt, vergezeld van een donderende roffelende slag, die de oren pijn doet. We rennen naar de overloop om ons aan te kleden, en nu volgt zowat elke minuut zo'n vreselijke uitbarsting. De schuilkelder vinden we al gevuld, maar toen waren de meeste explosies al voorbij, in totaal zullen er misschien 15 of 20 geweest zijn.
Om één uur gaan we maar weer naar bed, maar om drie uur worden we er weer uit geklopt: er was bericht gekomen, dat nog meer explosies zouden volgen. Tot half vijf hebben we hier vergeefs in de schuilkelder zitten wachten, en zijn toen maar weer naar bed gegaan, waar we vóór zevenen al weer werden uitgebeld door mijn ouders, die kwamen kijken, hoe het bij ons was.
Ons huis had vanwege de kleine ruitjes geen glasschade, wel waren een stuk of twintig pannen op het dak los, en was alles in huis door een laag stof en kalk bedekt. Mijn hoofdkussen was pikzwart van philite-as dat altijd op de vliering ligt.
Door de hele stad heen, zelfs in Stratum, dus 5 km verder, zijn echter duizenden ruiten gesneuveld, in vele huizen zijn binnenmuren geheel gescheurd. In de Stevinstraat en omgeving b.v. zijn huis aan huis de glas-in-lood ramen vernield, in de stad bijna alle winkelruiten, in de Edisonstraat bijna alle pannen van de daken enz.
6 september 1944
's Ochtends eerst even naar Louwerse geweest, en in de Edisonstraat gezien, hoe een agent, met de revolver in de hand, plunderaars terug stuurt. Om tien uur ben ik nog naar het lab geweest, waar niemand bleek te werken, zodat ik om twaalf uur maar weer naar huis ben gegaan, en me ziek heb gemeld, daar ik met tóch grieperig voelde.
Om drie uur 's middags cirkelen Engelse jagers laag boven de fabriek waarop, alleen in de fabrieken, alarm wordt gegeven.
Met de voedselvoorzieniing gaat het er lelijk uitzien, we krijgen vandaag één liter taptemelk voor twee dagen; boter en kruidenierswaren zijn bijna niet te krijgen.
's Nachts begint het om drie uur op ons bed te regenen wegens de losse dakpannen, zodat ik druk in de weer ben met een aantal potten en pannetjes.
7 september 1944
's Ochtends ben ik in de weer geweest om de pannen weer goed te leggen op het dak. Om half elf heeft weer zo'n rot-explosie plaats als de vorige nacht, door de luchtdruk wordt het luik van de vliering omhoog geworpen, en komt omgekeerd weer naar beneden! Weer meer ruiten sneuvelen.
Vanmiddag bij de dokter hoor ik allerlei verhalen van diverse patiënten:
no.1 ... is de vorige dag zijn fiets door de moffen ontstolen [gestolen] (het is bijna onmogelijk om nog te fietsen, daar de moffen-dieven overal op de loer liggen ) ;
no.2 is aangeschoten door "Vrij Nederland". De dokter met zijn langzame stem vraagt:" waren...het...dan...geen...Duitsers...of ...NSB'er..?" Nee, het was Vrij Nederland, een misverstand!
Inderdaad duiken soms hier en daar reeds mannen met een armband met PAN erop, op: de partisanen! [ zie P.A.N. startpagina]
's Middags steekt een storm los, die bomen ontworteld, zodat vele stukken karton, die overal voor de kapotte ramen zitten, weggerukt worden.
De radio zwijgt sinds de vierde over vorderingen na Breda, zodat we steeds in de grootste spanning zitten af te wachten, wat gebeuren zal.
8 september 1944
Op de Boschdijk zie ik vandaag voor het eerst tanks op de weg rijden drie Duitse tanks komen met veel lawaai voorbij, terwijl ik daar wandel. De radio maakt een einde aan de onzekerheid, door te melden, dat de Engelsen nu het Albert-kanaal gepasseerd zijn, en gevorderd tot Bourg-Leopold. De berichten over Breda waren voorbarig geweest, waar ook de moffen lekker in getippeld waren, door direct het gehele vliegveld te verwoesten.
's Avonds om half acht cirkelen op een paar honderd meter hoogte een paar Engelse jagers. Terwijl ik met mijn kijker er naar tuur, begint een licht mitrailleurtje te paffen, zodat ik verschrikt de benen neem. Een paar minuten later klinkt ineens donderend gepaf van boordkanonnen der vliegtuigen vlak boven ons hoofd, en even later stijgen dikke rookwolken op vlakbij: een Duitse auto met benzinevaten is in brand geschoten op de Marconilaan, een honderd meter van ons verwijderd. In record tempo is natuurlijk Rudi uit zijn bedje gehaald, en zijn we naar de schuilkelder vertrokken; er gebeurt verder echter niets.
De laatste dagen verschijnt in het geheel geen krant meer.
Zaterdag 9 september.
Daar onze haard gerepareerd moet worden, moet ik hem zelf naar de smid brengen, want die durft zogenaamd niet meer over straat! 's Middags zijn er weer jagers laag boven Eindhoven. 's Avonds zijn er ver weg telkens ontploffingen, merkbaar aan deurgerammel.
Ons laatste blikje sardientjes, van 1940, wordt geconsumeerd. Wat is dat lekker, als je het een paar jaar niet hebt geproefd !
De tiende zien we 's ochtends de Engelse jagers nabij Acht op de Boschdijk neerduiken, om de Duitse colonne te beschieten.
11 september 1944
's Ochtends weer eens naar het lab geweest ; ik ben er nog maar net, er heeft weer zo'n rot-explosie plaats, blijkbaar munitiedepots, die opgeblazen worden. We hebben ons bezig gehouden, met onze precisie meters in een gangkast op te bergen, en 's middags ben ik maar weer thuisgebleven ( electr. spanning is er niet eens )
De radio bericht thans, dat patrouilles de grens gepasseerd hebben.
We krijgen weer eens een krant, die bijna geheel gewijd is aan het hekelen en uitschelden van NSB'ers, die reeds gevlucht zijn!
's Avonds vinden weer ontploffingen plaats, blijkens het lichtschijnsel 4 km verwijderd.
12 september 1944
Alle fabrieken zijn vandaag gesloten. 's Ochtends om 5.15 hangen er lichtkogels, waardoor we nog even zijn opgestaan. Gedurende de gehele dag klinken er ontploffingen, de moffen hebben helaas wel de tijd, om alles te vernielen, wat ze maar willen. Telkens opnieuw verschijnen er laagvliegende Engelse jagers.
Er zijn waarschuwingen aangeplakt, om de hoofdwegen niet te betreden ook niet over te steken, en zo veel mogelijk binnenshuis te blijven.
In Rudi's wandelwagentje sleep ik aardappels aan, om straks niet zonder te zitten bij de te verwachten gebeurtenissen!
13 september 1944 (Woensdag )
's Middags haal ik, per fiets ( op gevaar, dat de moffen hem stelen ), appels in Acht, en zie bij die gelegenheid, dat geweldig gesleept wordt! Hele karavanen mensen sjouwen met zakken; zelfs hele boomstammen worden weggesleept uit een onlangs omgekapt bos!
Om kwart over zes 's avonds wordt enkel minuten lang hevig aan ramen en deuren gerammeld, blijkbaar weer een bombardement, terwijl de hele avond door zo nu en dan de deuren klepperen.
14 september 1944
Om zes uur 's ochtends een voortdurend zacht gerommel: artillerievuur!! Ik ben de hele dag thuis gebleven, alleen even noodrantsoenbonnen afgehaald (alle andere bonnen zijn ongeldig verklaard )
De radio meldt weer niets over vorderingen bij de grens; de spanning begint ondraaglijk te worden!
15 september 1944
's Ochtends naar het lab geweest, ditmaal voor de laatste keer, daar vandaag voor het gehele personeel een wachtgeldregeling ingaat : alle fabrieken komen stil te liggen! Het kanongebulder wordt sterker, op het lab rinkelen de ramen soms reeds zachtjes mee.
De moffen zijn de laatste dagen bezig, de Philipsfabrieken leeg te plunderen: vandaag rijden weer veertig lege wagons het terrein op!
Als laatste werk op het lab zijn we daarom bezig, onze beste instrumenten op allerlei listige manieren te verbergen: in kasten achter rommel, onder de vloer, achter schakelborden enz.!
De gastoevoer uit Limburg staat stop, zodat we nog slechts 1½ uur per dag stadsgas krijgen.
Voor het eerst sinds maandag verschijnt weer een krant ( een kwart blaadje ), en dit is tevens de laatste, daar het papier op is, zoals erin medegedeeld wordt.
Vandaag zijn weer vier elektrische treinen vertrokken, om half negen zag ik er één: er zaten drie mensen in! Tevens is weer post uit den Haag ontvangen, die berichten over afschieten van vliegende bommen vanuit aldaar, en over het opwachten door duizenden hagenaars op de Rijswijkseweg van de Tommy's na de val van Breda!
Zaterdag 16 september 1944
Onze ongeldige rantsoenbonnen heb ik vandaag naar den Haag gestuurd waar ze wellicht nog wel geldig zijn, maar of ze nog zullen doorkomen?
Bij een boerderij in de buurt heb ik aardappels gehaald; een hele rij mensen staat midden op het aardappelveld te wachten, terwijl de boer ze uitsteekt. Zelf moet je ze maar oprapen!
's Middags zie ik weer eens vier jagers neer duiken en doelen beschieten in de buurt der Bata fabrieken, als ik om appels uit ben.
De noodrantsoenen zijn ingegaan: 62 gram boter per week!, één kilo aardappels per week!, géén vlees!
's Avonds om negen uur zijn op vijf km afstand in Noordelijke richting ontzaggelijke ontploffingen, blijkbaar weer munitie-dépôts. Eerst een fel lichtschijnsel, dan, na 15 seconden een flink gerammel aan het huis en een onweersslag, en even later komt als een grote vuist een pikzwarte geweldige rookwolk boven de daken omhoogsteken.
Elke avond zitten we vol ongeduld naar de radio te luisteren; ramen en deuren dicht, met een paar buren dicht om het toestel heen, dat héél zachtjes staat, omdat het natuurlijk nog steeds niet te vertrouwen is, al zijn ook de meeste moffen de stad uit.
Maastricht is al bevrijd, wanneer zullen wij toch eens komen?
Zondag 17 september 1944
Een geweldig opwindende dag!! Nadat we om half negen al opgeschrikt zijn door een aanval van jagers, verschijnen om half elf een geweldige massa viermotorige bommenwerpers, in groepen van zes, op niet meer dan een vijfhonderd meter hoogte boven ons. Eerst denken we, dat het lekkers voor Moffrica bestemd is, maar een geweldig geroffel kondigt spoedig aan, dat het dichter bij is: de Duitse geschutsopstellingen langs het Wilhelminakanaal, die deze week in allerijl opgericht zijn, worden onderhanden genomen! De rood-wit-blauwe staart der vliegende forten is duidelijk te zien, terwijl het neersuizen der bommen hoorbaar is! Steeds stromen maar nieuwe groepen aan. De aanval duurt ongeveer tot twaalf uur.
Vanaf half twee is er een waar gekrioel in de lucht van honderden jagers: groepen Spitfires, Lightnings met hun dubbele staarten, enz. Plotseling verschijnen boven het kanaal, zichtbaar voor mensen die op bovenverdiepingen staan te kijken, lange treinen grote transportvliegtuigen, die in de buurt van Son beginnen met het uitwerpen van parachutisten! Opgewonden kreten van op daken geklommen mensen weerklinken! De bovenste verdieping van het jongezellentehuis stroomt vol nieuwsgierigen, die vele honderden valschermen omlaag zien komen, enige tijd later nog gevolgd door grote zweefvliegtuigen!! Er is weinig afweergeschut in actie, maar veel lawaai van schietende jagers en ontploffende bommen. Een paar keer zien we duidelijk het loslaten van bommen door tweemotorige vliegtuigen.
Om kwart over drie beginnen er ontploffingen te weerklinken vanaf de Philips-terreinen! De moffen brengen hun laatste vernielingen ten uitvoer. Om 4.15 enige explosies niet ver weg: waarschijnlijk het ketelhuis van Philips! Overigens klinkt dit allemaal maar gedempt na het geweldige lawaai, dat we de laatste tijd gewend zijn! Dit kan niet gezegd worden van enige explosies, die om ca. 7.45 het grote hoogspannings-transformatorhuis aan de Boschdijk in de lucht blazen, en ons huis geducht door elkaar rammelen!
De Londensche radio maakt om kwart voor vijf officiëel de landing van sterkte luchtlandingstroepen in Nederland bekend, met de nodige raadgevingen voor de burgers en de ondergrondse strijdkrachten.
De hele buurt is gedurende deze opwindende middag om de schuilkelder verenigd.
's Nachts om kwart voor drie worden we weer door een zware ontploffing gewekt: waarschijnlijk het transformatorgebouw langs de spoorweg... Een voortdurend kanongebulder houdt ons de rest van de nacht ook nog wakker.
Maandag 18 september 1944
D A G D E R B E V R I J D I N G !!!!
xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx
Bij het opstaan blijken we niet meer over gas of elektriciteit te beschikken.
Vanaf kwart voor negen weerklinkt van dichtbij kanongebulder en vooral veel mitrailleurvuur! Er wordt blijkbaar reeds in Eindhoven gevochten. Er verschijnt noch een bakker, noch een melkboer.
Om twaalf uur horen we de granaten over onze hoofden fluiten, als we nog eten, zodat Rudi zijn maaltijd in de schuilkelder moet voortzetten.
Ondertussen zijn als paddestoelen uit de grond overal de partisanen verschenen: overal ziet men de mannen in blauwe overall met armband met de woorden: PAN Oranje. Ze dragen een geweer over de schouder en stuiven rond op motorfietsen en in auto's met vlaggen en PAN opschrift.
Berichten en geruchten doen de ronde, dat de parachutisten de Eckartseweg af zijn gekomen.
Om drie uur worden onder geweldig gejoel en gejouw der menigte NSB'ers opgehaald en opgesloten in de school bij het jodenkerkhof, vlak bij ons. Wij gaan ook een kijkje nemen in de Wattstraat, en zien er juist één, de handen achter het hoofd, aankomen, omringd door politie en PAN, met de revolver in de hand. Een grote opgewonden menigte vult de straten, en op verschillende plaatsen wordt reeds de vlag uitgestoken!
Iedereen is plotseling met Oranje getooid. Om half vier komt het ( niet officiële ) bericht: EINDHOVEN IS VRIJ!!!
Om vier uur gaan we met ons drieën, Rudi in wandelwagentje, naar de Boschdijk, en zien daar juist de eerste Tommy's, of liever Yankee's, want het zijn de Amerikaanse parachutisten, die te voet in lange rijen de Frankrijkstraat uitkomen, en de Boschdijk richting stad inslaan.
De menigte is half gek geworden, en de jongens, moe en bezweet, kunnen er bijna niet doorkomen; iedereen moet ze de hand drukken! Ze zijn natuurlijk tot de tanden bewapend; op de arm prijken de stars en stripes.
Wij slaan even de later de weg naar mijn ouders in, de Boschdijk af. Overal hangen de vlaggen nu uit (Rie heeft van oude lappen er ook al één gefabriceerd ) Een uitgelaten menigte men, met oranje sjerpen, papieren mutsen enz. juicht en host over de weg. Ineens klinkt de waarschuwing alarm! de Duitsers komen! Iedereen vlucht weg, wij gaan zolang naar de schuilkelder op de Boschdijk, maar daar er niets gebeurt, vervolgen we even later onze weg weer. Van Joop hoorde ik later, dat een auto vol SS gespuis omstreeks dat uur in volle vaart, de machinegeweren gericht langs zijn huis was gereden, door de vlaggende straten!! Thuis gekomen, horen we, dat ze daar de hele ochtend in grote angst hadden gezeten wegens felle gevechten vlak achter hen in het land, waar de moffen zich in greppels verschanst hadden, maar na uren vechten gedood of gevangen waren genomen. Een boerderij recht achter hen was afgebrand.
Als we om zes uur huiswaarts keren, zijn alle vlaggen op de Boschdijk weer verdwenen, wegens de nog ronddolende Duitsers. We zijn dan ook natuurlijk nog niet gerust ,voordat het leger hier is, maar daar hoeven we niet lang op te wachten, want om half acht wordt gebruld : DE TANKS !!!!!!
We laten Rudi, die reeds slaapt, gewoon in de steek, hollen als gekken naar de Boschdijk, waar een groots schouwspel ons wacht! Met donderend lawaai komen lange rijen geweldige tanks de Boschdijk af, en slaan de weg naar Son in: het pantserleger van generaal Dempsey is van de Belgische grens af opgerukt! De toegestroomde menigte schreeuwt en juicht zich hees.
De soldaten, sommigen met Oranje sjerpen getooid, steken hoog boven alles uit in hun tanks, en steken de vingers in V-vorm omhoog, of de duim.
Tot donker, half negen, blijven we staan kijken, en thuisgekomen horen we de tanks voorbij blijven daveren, als waren het treinen.
Ik vergat nog te melden, dat ook Wolterbeek, de schoft, die destijds bij ons nog huiszoeking deed met de Gestapo, ook opgesloten is na beschieting van zijn huis.
Dinsdag 19 september 1944
EEN FEESTDAG, DIE DROEVIG ZOU EINDIGEN..
[## Deze pagina staat niet online, ontvangen van de zoon en dochter van Feik Fast]
Aanplakbiljetten van Philips berichten ons deze ochtend met rood-wit-blauwe randen: Leve de Koningin, leve de vrijheid! Nu de vijand onze stad verlaten heeft...enz enz.!
Het personeel krijgt drie dagen extra vakantie (tot vrijdag), en vijftien gulden.
Kanongebulder klinkt nog tamelijk dichtbij. Behalve geen gas en elektriciteit, hebben we nu ook nog geen water meer, maar dat kan onze vrolijke stemming niet bederven. Van kwart voor tien tot twee uur toe zijn we er op uit met Rudi in het wagentje door de feestelijk versierde stad. Het tweede Britse leger blijft in eindeloze colonnes door de stad trekken! De enorme tanks daveren we er voorbij, langzaam de gehele weg vernield (in het rijwielpad steken de stenen hier en daar al loodrecht omhoog!) Behalve de tanks zijn er vele honderden vrachtwagens van allerlei type, bijna alles van Amerikaans fabrikaat, een grote witte ster erop. Zo gauw de file even stopt, stort de menigte zich er op, om handen te drukken en Engels te brabbelen!
Alle Duitse verkeersborden waarmee de stad overdekt was, zijn als bij toverslag verdwenen, in plaats daarvan nu Engelse borden. In een café zien we het hatelijke bord: voor joden verboden vervangen door: voor moffen verboden! Een groot bord midden op het trottoir verkondigt op de Wal: Hier worden moffen-meiden kaal geknipt. Inderdaad is de PAN bezig, dit soort op te halen.
In de stad bevinden zich overal de parachute-troepen, die omringd worden door de Eindhovense jeugd,die handtekeningen verzamelen!
In het Elzentpark zijn ze bezig op handige primus branders hun eigen potje te koken, en onze hongerige ogen zien dikke worsten en potten boter! Velen staan sigaretten uit te delen, Rie krijgt er ook tweel
Voor de voormalige Ortskommandantur zien we een groot portret van Hitler stuk gescheurd op straat liggen!
Allerlei gebouwen, die door de moffen bezet waren, zitten nu vol Engelsen, op de Wal staat een lange rij tanks stil, door Stratumseind, Rechtestraat, Demer en Boschdijk blijven de eindeloze colonnes doorstromen! De weg, waarlangs ze gaan wordt bijna onzichtbaar door de stof en gruiswolken, die opgejaagd worden, iedereen staat in gezicht en ogen te wrijven.
In de stad zien we ook nog het opbrengen van de leider der landstand, en van een bloothoofdse Duitse militair.
Een stralende zon aan een blauwe hemel draagt het zijne bij tot de feestelijke stemming.
's Middags staan we weer dicht bij huis op de Boschdijk naar het voorbijtrekken te kijken, nu rijden lange rijen vrachtauto's voorbij bijna allen gevuld met Eindhovense jeugd, die mee mag rijden!
De artillerie komt nu voorbij geweldige kanonnen, met opschrift. ten in krijt als: Voor Hitler; Hitler dood, wij brood, we come back with the head of Hitler enz. !
Om kwart voor acht komt ineens het bericht: alle vlaggen binnenhalen, Duitse tanks zijn in de omgeving gesignaleerd! Engelsen en PAN - komen door de straten waarschuwen. Wij gaan in de schuilkelder, maar om acht uur krijgen de tommy's radiografisch bericht dat het gevaar geweken is. (iedere tank en auto heeft radio aan boord, wat te zien is aan de zwiepende antennes er op).
Ongeveer kwart over acht, als Rie en ik nog even een straatje om willen, blijkt het, dat de straten weer ontruimd worden; als we in de schemer bij onze voordeur staan, gooit plotseling een vliegtuig laag boven ons een aantal lichtfakkels uit; ik begin ineens argwaan te krijgen, en roep tegen Rie, vlug Rudi weer uit zijn bedje te halen, en naar de schuilkelder te gaan! Als we nog in de tuin lopen, weerklinkt een slag, de hele buurt rent naar de schuilkelder die spoedig uitpuilt van de mensen! Ondertussen is de hel losgebarsten! De moffen, gisteren pas verdreven, trakteren ons op een vreselijk bombardement!
Na een tijdje doet een krakende slag vlakbij een luchtdrukstormwind door de schuilkelder loeien, die de kaarsen uitblaast, op 15 meter afstand is een bom ingeslagen, ongeveer 20 meter van ons huis. Een laatkomer wordt door de luchtdruk eenvoudig naar binnen gegooid.
Als we weer een neus naar buiten durven te steken, blijken twee huizen van ons blok verwoest te zijn met de gehele inboedel. In de richting van het stad schijnen grote branden te woeden, de gehele lucht is die kant uit verlicht.
## [einde extra pagina]
Het bombardement zal zowat een half uur geduurd hebben. Maar daarna blijft een lawaai als van kanonvuur aanhouden, wat later bleek van brandende munitie-auto's afkomstig te zijn geweest. We blijven de gehele nacht in de schuilkelder zitten, een ellendige nacht! Rudi slaapt pas om één uur in, nadat we hem met zijn hoofd op een kussen op Rie's schoot, en met de benen op mij gelegd hebben, want plaats op de grond is er niet wegens de vele mensen. Om twee uur is er iets meer plaats gekomen, en kunnen we hem op een paar stoelen neerleggen, ik waag me een paar uur op bed wegens barstende hoofdpijn. Vanaf half zes gaan we alle drie gekleed nog wat te bed.
Woensdag 20 september 1944
Bij het eerste daglicht gaan we de schade in eigen huis en omgeving opnemen; bij ons zijn zestien ruiten gebroken, en aan de achterkant alle ramen en deuren, voor zover ze gesloten waren, opengegooid.
Ook de ramen naast en in de voordeur stonden open, heel wat sloten en houtwerk dus vernield. Verder natuurlijk overal kalk en glas, en alle dakpannen door elkaar gegooid. Een bomscherfje is door de openstaande kamerdeur gevlogen, en heeft een put in de muur gemaakt.
In de tuin struiken vernield, de dakpannen van de schuur liggen verbrijzeld in de tuin.
De twee huizen in de Edisonstraat, vlak tegenover het einde van onze tuin, zien er treurig uit! De schuurtjes zijn weggeslagen, benevens alle ramen en deuren, de plafonds zijn omlaag gekomen, de muren gescheurd, en de inboedel kort en klein geslagen.... Een kwart seconde eerder losgelaten, en de bom was precies op ons dak terechtgekomen, want blijkens vier andere neergekomen bommen lagen wij net in de vliegrichting.
Rie gaat gauw naar huis om te kijken of daar alles goed is, en huilt daar eens flink uit.
Onze zenuwen hebben natuurlijk wel een knauw gehad, en we schrikken van elk verdacht geluid. Om half tien een snel aanzwellend geronk, en twee moffenvliegtuigen scheren rakelings over de daken!
We schrikken ons rot, en rennen naar de schuilkelder: er gebeurt echter gelukkig niets. Nog meermalen die ochtend snellen we naar de schuilkelder, als we maar een vliegtuig in de verte horen....
Van tien tot vier uur ben ik druk op het dak bezig, om de honderden pannen weer goed te leggen, waarbij ik nuttig onderricht van een deskundige buurman ontvang.
Om kwart over twee is er plotseling elektrische spanning!! En om kwart voor drie kan ik mijn opgekropt gemoed lucht en, door Radio Londen, na zolang heimelijk luisteren, keihard door de hele buurt te laten weerklinken! Dit feest wordt om kwart voor vijf herhaald.
Om vijf uur ga ik vlug even naar huis, waar gelukkig ook alles goed is, en een half uur later wordt onze down-stemming aanmerkelijk beter, doordat een uur lang honderden grote transportvliegtuigen op kleine hoogte over ons heen vliegen; een imposant gezicht!!
We hebben Engelse tijd gekregen, dus de klok een uur achteruit gezet, zodat om kwart over zeven Radio Oranje voor een twintigtal mensen, die in de tuin samen gestroomd zijn, zijn programma laat horen!!
We horen van bevrijding en bombardement van Eindhoven, en dat het tweede Britse leger al tot Nijmegen is doorgestoten!
Van zeven tot elf uur loop ik met drie anderen uit ons blok wacht om alarm te geven met een gong, als gevaar dreigt, want het sirene luchtalarm is blijkbaar nog niet in orde. ( sinds vier september hebben deze reeds gezwegen ).
Donderdag 21 september 1944.
Om kwart over zeven horen we de mensen op straat schreeuwen, dat De Hollanders passeren: de Prinses Irene Brigade! Binnen vijf minuten staan we op de Boschdijk, waar de Hollanders uitbundig toegejuicht worden! Een Eindhovenaar ziet na jaren zijn familie terug, en er wordt gezoend, gehuild en gefilmd... Ik spreek nog even een Hagenaar.
Vandaag proeft onze Rudi voor het eerst van zijn leventje echte chocola! Van een Tommy heeft hij een stuk gekregen!
's Middag ga ik eens een kijkje in de stad nemen. Het is in één woord afschuwelijk, zoals de honderden bommen huis hebben gehouden! In tegenstelling met het bombardement van 6 Dec. '42, toen het merendeel der bommen op de fabrieken terecht kwam, zijn nu bijna uitsluitend woonhuizen, winkels, kerken en enz.getroffen. Elk stadsdeel biedt dezelfde troosteloze aanblik van in elkaar gestorte huizen, met glas overdekte straten, vensterloze ramen, bomkraters, uitgebrande ruïnes.
Om slechts enkele namen te noemen, waar ik langs kwam: Kerk Fellenoord verwoest, Ned. Herv.kerk Lijmbeekstraat. verdwenen, groot aantal villa's in villapark in puin of zwaar beschadigd, Nieuwstraat zwaar geteisterd, nieuwe café's van Verheugen en Carlton in puin, Grote garages en gebouwen langs Vestdijk uitgebrand, het AB theater [Stratumsedijk] en flatwoningen er tegenover één troosteloze puinhoop, torengebouw Philips geheel vensterloos door vlak ervoor gevallen bom, sigarenfabriek en drukkerij zwaar beschadigd of verwoest, beide hoofdpostkantoren zo goed als verwoest, grote boekhandel van Pierre een puinhoop ( zag de brandweer juist de voorgevel omtrekken ), op Leenderweg tientallen huizen en winkels en de volkskeuken weggeblazen door een luchtmijn, (40 doden in één schuilkelder), enz. enz. De rotmoffen mogen wèl klagen over terreur-aanvallen.....
Als ik om kwart over vier op de terugweg ben op het Stratumseind, met de fiets aan de hand (wiens banden door het vele glas natuurlijk lek zijn geworden), weerklinkt plotseling van boven mitrailleurvuur! De mensen vluchten van de straat. Een groot Amerikaans transport-toestel zie ik plotseling als een fakkel branden; het blijft enkele ogenblikken hangen, en stort dan neer in de richting Woensel...
Thuisgekomen blijkt het aan de Oirschotsedijk neergekomen te zijn. En het tweede Britse leger blijft in eindeloze colonnes van de Belgische grens tot Nijmegen door Eindhoven stromen, langs een "gepantserde corridor" van gemiddeld 15 km breedte, iets nog nooit geziens in de militaire geschiedenis!
Om kwart over zeven is er weer een grote toeloop voor Radio-Oranje, die bekend maakt, dat de grote brug over de Waal in Nijmegen thans onbeschadigd in handen der Engelsen is gevallen!
Vandaag is het eerste nummer van het Eindhovens Dagblad uitgekomen, na zijn verbod in 1941. Wat een genot, weer een krant zonder moffenpraat!
Vrijdag 22 september 1944
Om zes uur opgestaan wegens luid kanongebulder.
Voor de eerste maal "gestempeld" voor Philips. Het hervatten der werkzaamheden vandaag is natuurlijk wegens het bombardement niet doorgegaan.
's Middags valt helaas de elektrische spanning, die trouwens slechts een klein gedeelte der stad gehad had, weer af, zodat we weer zonder radioberichten en licht zitten, en electr.wekker, stofzuiger, strijkijzer, naaimachine, kookplaatje, en scheerapparaat weer buiten bedrijf zijn. Ook gas wordt nog steeds in het geheel niet geleverd; vele mensen stoken vuurtjes in de tuin om te koken, wij kunnen gelukkig bij de buren terecht, die een fornuis hebben.
Ik spreek voor het eerst na de bevrijding Joop, die vertelt, dat hij gedurende het bombardement een 500 kg bom vlak voor zijn huis gehad heeft. Daar deze diep in de grond drong, is het huis blijven staan, maar natuurlijk flink beschadigd. In een omtrek van een honderd meter kwamen wel een twintig bommen neer, en een aantal auto's met munitie raakten in brand, zodat lange tijd de zware granaten her en derwaarts vlogen! Ook bij hem in de buurt is veel in puin, en daar was ik nog niet eens geweest.
Ondertussen is het vliegveld alweer in gebruik genomen, en enige tientallen jagers cirkelen boven de stad rond, totdat het donker is geworden. De hele nacht draaien vier zoeklichten in het rond.
Van drie tot zeven uur loop ik wacht.
Zaterdag 23 september 1944
De hele dag door is het kanongebulder niet van de lucht. Om half vier 's middags wordt dit afgewisseld door een bombardement, blijkbaar in de buurt van Best.
Voor het eerst lukt het deze week, een liter melk te verkrijgen, bij een andere melkboer, want de onze is nog steeds niet geweest. Mijn ouders hebben twee Tommy's ingekwartierd gekregen, die 's middags met Rie meekomen om bij ons een bad te nemen. Het kost de nodige moeite, om ons verstaanbaar te maken, want van mijn school Engels is niet veel meer blijven hangen!
Van vier tot vijf uur passeert een geweldige luchtvloot, zoals we nog niet gezien hebben!! Op nog geen honderd meter hoogte vliegen in onafzienbare rijen van horizon tot horizon, telkens vier naast elkaar, twee-motorige zware transportvliegtuigen, die elk aan een kabel een groot zweefvliegtuig meetrekken! Soms zijn twee of drie van zulke "treinen" evenwijdig aan elkaar aan het overvliegen. Een indrukwekkend schouwspel! Erboven houden groepen jagers de wacht. Er achteraan komen weer groepen vier-motorige vliegende forten.Een gedeelte der "gliders" zien we achter Son omlaag komen.
Gedurende de nacht schrikken we dikwijls wakker door zwaar artillerievuur.
Zondag 24 september 1944
Weer de gehele dag kanongebulder, dat de ruiten doet rinkelen!
Bij Best schijnen nog voortdurend zware gevechten geleverd te worden duizenden Duitse krijgsgevangenen worden over de Boschdijk binnengebracht.
Om twaalf uur is iedereen opgewonden door een gerucht, als zou de Duitse weermacht zonder de SS, gecapituleerd hebben!
Om drie uur mag Rudi op de Boschdijk appeltjes uitdelen aan Tommy's, die daar nog steeds passeren. Om kwart voor vier geeft een luidsprekerauto het programma van Londen door: tussen Arnhem en Nijmegen moet ontzettend gevochten worden....
Bij mijn ouders hernieuwen we de kennismaking met Donald en William, die aan Rudi potloden en kauwgom uitdelen, en aan ons sigaretten. Op de Barrierweg is het Rode Kruis gevestigd, hier staan tientallen auto's, en is reeds het eerste Engelse soldatengraf gedolven.
Op de Lieve-de-Keylaan maken we een uitvoering van Schotse doedelzakspelers mee! Iedereen had er plezier in, zoals ze in hun rokjes heen en weer marcheerden, spelend op de doedelzak, met begeleiding van tamboers en grote trom. Alles gaat met plechtige gebaren; en de grote-trom-slager maakt de zonderlingste capriolen met zijn stokken. Koude regen komt helaas het plezier bederven. Wegens deze regen zijn we gedwongen tot half acht te blijven bij mijn ouders, waar de twee loges de tijd korten met het zingen van Engelse liedjes. Rudi wil om beurten bij de één en de ander op de knie zitten. William is vader van drie kinderen, terwijl Donald pas negentien jaar is. Ze zijn al dikke vriendjes met Pa en Moe, ofschoon ze elkaar steeds verkeerd begrijpen.
Om acht uur eten we bij kaarslicht onze boterhammetjes, en om half negen liggen we in bed. Van elf tot drie loop ik wacht, wat beslist een koude bezigheid is. Om twee uur begint een batterij artillerie, die op slechts twee km. opgesteld staat, het vuur te openen, wat een onbehoorlijk lawaai maakt. Vijf seconden na het lichtschijnsel klinkt en zwaar geroffel als van onweer, dan is gedurende een kwart minuut het suizen der granaten te horen, wat klinkt als het geluid van een kar op rails, en tot slot is ver weg het inslaan te horen....
Maandag 25 september 1944
De melkboer verschijnt weer! Hij woont in Nuenen, en had daar drie dagen en nachten in een schuilkelder doorgebracht!
Op de Boschdijk is een huis, waar steeds de laatste radioberichten zijn aangeplakt. Vandaag staat er, dat de bloedigste veldslag van deze oorlog thans tussen Arnhem en Nijmegen woedt.... Wat zal ons landje vreselijk te lijden hebben...
De Rode-Kruis colonne is weer vertrokken: een paar dagen later horen we, dat van de zeventig, die in de wijk van mijn ouders ingekwartierd waren, er veertig zijn gesneuveld....
Het zware artillerievuur houdt vandaag aan.
Vanmiddag passeert een stel grote transportvliegtuigen op niet veel meer dan vijftig meter hoogte!
's Avonds rijdt plotseling onze straat vol Engelse auto's, die tegen de huizen aan op de trottoirs geparkeerd worden! Geen tien meter van onze deur staat er één met opschrift: "Explosive". Vele andere straten staan ook vol, blijkbaar hebben de moffen kans gezien de corridor te verbreken, de wagens moeten wachten, totdat de weg weer vrij is. Erg geruststellend is het nu overigens niet, om van onze straat een militair doel gemaakt te zien, maar toch worden de tommy's met open armen ontvangen, velen slapen 's nachts in de huizen, uitgenodigd door de bewoners.
Dinsdag 26 september 1944
De Tommy's blijven de hele dag in onze straat, wat een hele drukte geeft! Rudi wordt direct met een plak chocola getroost door een vriendelijke Tommy, als hij is gevallen. We nodigen deze Tommy, die met Rudi op de arm blijft rondlopen, uit voor een bezoek, en hij vertelt, dat hij reeds in Egypte, Libië, Tunesië, Sicilië, Italië, Frankrijk en België is geweest! De wagens in onze straat maken namelijk deel uit van een divisie van het Britse achtste leger, en zijn nu bij het tweede leger ingedeeld.
Het spijt me, niet beter met de Engelse taal overweg te kunnen, waardoor geen vlottend gesprek mogelijk is. Ik maak nog enige foto's, o.a. van Mr. Morrall [Sergeant E. A. Morrall overleeft de oorlog en is overleden in 2001, 81 jaar oud], met Rudi op de arm; na de oorlog zullen we hem er één toesturen!
We voorzien onze nieuwe Engelse kennis van appels, tomaten en een potje eigen gemaakte jam, en hij brengt twee blikjes vlees met groente mee: voedzame kost! (made in Argentinia)
Eén van onze buren krijgt een groot stuk spek van een Engelse kok, en geeft ons er ook een stuk van. We vliegen er zo uitgehongerd op af, dat we de volgende dag beiden met buikpijn en diarree opgescheept zitten!
Vandaag heb ik mijn radiotoestel weer voorzien van de stationsschaal, zodat hij weer geheel in orde is, maar helaas kan ik hem niet eens proberen, omdat we nog steeds zonder spanning zitten!
Onze buurman Grevink heeft van een Tommy een accu met een lampje te leen gehad, en 's avonds zitten wij bij hen; dat is heel wat beter als bij een kaarsje!
Ik loop ook weer wacht, er zijn vliegtuigen, er wordt met acht sterke zoeklichten gewerkt, en er wordt geschoten zodat het ons niet gemakkelijk gemaakt wordt te weten, wanneer er onraad is....
Woensdag 27 september 1944
De auto's vertrekken om tien uur 's ochtends weer uit onze straat. Van alle kanten komen weer lange colonnes aan, en de Engelse verkeersagenten hebben de handen vol werk!
Op de Boschdijk staat een lange rij auto's geparkeerd met allerlei geweldige apparaten en walsrollen, waarmee het vliegveld weer in orde is gemaakt. Wat hebben die lui alles toch piekfijn in orde!!
Om twaalf uur ben ik even gaan kijken naar de kanonnen, die vóór Acht aan de linkerkant van de Boschdijk op een weiland staan opgesteld. Toen ik er langs kwam, begon juist een luidspreker bevelen te toeteren, waarop de tommy's naar de kanonnen holden, en er grote granaten instopten. Met donderend lawaai werd een salvo afgevuurd, en de granaten vlogen, over Acht heen, naar Best toe, waar de moffen nog steeds zitten.... Eigenaardig anders, zo doodkalm toe te staan kijken midden in het front!!
Vandaag verschijnt het tweede nummer van het Eindhovens Dagblad met nieuwsberichten van Radio-Oranje en de B.B.C. Nu komen we weer niet te weten, wat de Duitsers voor berichten geven!
Om half acht gaan we maar weer naar bed, maar worden om negen uur gewekt door een razend kanonvuur, dat zonder een seconde pauze door blijft ratelen, blijkbaar trommelvuur! Gelukkig is het niet al te dichtbij, waarschijnlijk weer bij Best....
Donderdag 28 september 1944
Bijna de hele dag gewerkt, om onze enige fiets nog berijdbaar te houden! De buitenbanden van mijn fiets heb ik kapotgesneden, om er Rie's banden mee te repareren! Daar we nog steeds "stempelen" hebben we tenminste tijd voor zulke karweitjes!
Zo heb ik vandaag ook weer een antenne aangelegd op het dak! De luchtlandingstroepen in Arnhem zijn teruggetrokken, na grote verliezen geleden te hebben, Arnhem moet in puin liggen.......
De kanonnen dichtbij zwijgen, blijkbaar is Best nu door de moffen ontruimd, maar van het dorp moet niet veel over zijn....
Vrijdag nog steeds een geweldig druk militair verkeer op de wegen, op alle kruispunten staan de Engelse verkeersagenten met hun rode pet en witte armen. Uit Best arriveren vluchtelingen....
Zaterdag komen de nieuwe noodrantsoenen uit: helaas nog steeds half rantsoen boter, maar meer vlees, en een ei!!
Onafzienbare colonnes trekken naar Son en Best.
Om twaalf uur passeren honderden bommenwerpers in groepen van drie maal dertien stuks, in N.O. richting.
Voor het eerst hebben we weer gas!!! ( een paar uur per dag ) Een reuze uitkomst voor Rie, die nu niet meer de hele dag naar de buren hoeft te lopen.
Oktober 1944
Zondag de eerste staan we lang te kijken naar de kilometerslange rijen vrachtauto's, kleine tanks en kanonnen, die de Boschdijk opgaan, richting Den Bosch...
In omgekeerde richting komen grote vrachtauto's met Duitse krijgsgevangenen.
Het kanongebulder is weer luider als de laatste dagen.
Om half acht gaan we naar bed, maar worden een uurtje later al gewekt door belsignalen: het afgesproken alarm! We hollen hals over kop met Rudi in een deken naar de schuilkelder; er hangen lichtkogels!! Gelukkig gebeurt er echter niets, zodat we om negen uur weer onder zeil gaan!
De tweede ben ik behulpzaam met het opnemen van elektriciteitsmeters in de buurt: we krijgen namelijk weer spanning!! Echter maar een klein beetje: één kwh in acht dagen. Er mag maar één lampje van hoogstens 25 Watt gebruikt worden, maar dat is beter als een kaars!
's Middag ben ik naar het slachthuis geweest voor 'vrijbankvlees" op onze oude bonnen, maar daar er een queu [wachtrij] van zeker honderd meter lengte stond, heb ik daar maar van afgezien!
Onderweg zag ik nog een rij verwoeste huizen in de Pastoriestraat iedere keer, als je in een ander deel van de stad komt, zie je weer nieuwe verwoestingen!
Bij de ijzeren man blijken alle houten barakken afgebrand te zijn alleen de beschermende stenen muurtjes staan er nog. Natuurlijk staat het ook hier vol Engelse auto's nu!
Om half zes krijgen we electrische stroom!! Ik scheer me weer met de Philishave, en we luisteren weer naar Radio Oranje! Als verlichting hebben we een lampje van 20 watt dicht boven de tafel gehangen: het rantsoen is klein! Philips verkoopt speciaal kleine lampjes van 9 watt voor keuken, gang en slaapkamer verlichting.
3 Oct. komt er een nieuwe omroep in de ether: "Herrijzend Nederland, de zender op vrije vaderlandse bodem", op 420 meter; blijkbaar staande in Eindhoven. [Opvallend dat Feik niet wist dat deze zender bij Nat. Lab door Cor Gehrels (1906-1945) is gebouwd.] Helaas kan ik per dag hoogstens een half uurtje luisteren wegens het rantsoen...
De "rotterdammer", die we zo dikwijls over Londen hoorden, spreekt vandaag over de nieuwe zender!
's Middags zien we kans, om twee kilo stamppot te bemachtigen met 6% vet en 6% vlees, zonder bon! Het is afkomstig van door de moffen opgeblazen koelhuizen....
De vierde oktober wordt de dijk van Walcheren stuk gebombardeerd met 5000-kilo-bommen, en het zeewater stroomt het land binnen.....De bedoeling hiervan is, de Duitse batterijen daar buiten werking te stellen.
Het is wel vreselijk, zoals ons land van de oorlog te lijden heeft!
In de nog bezette gebieden schijnt hongersnood te dreigen, over enige weken zal men in de grote steden zonder gas, water, elektriciteit en kolen zitten, zoals de koningin de achtste oktober 1944 in een toespraak tot het Engelse volk mededeelt......De nog aanwezige voorraden worden door de moffen meegenomen of opgeblazen
Alle mannen worden gevorderd voor graafwerk e.d., in Apeldoorn worden 21 weigeraars zonder vorm van proces doodgeschoten!
Minister-president Gerbrandy deelt in een persconferentie mee, dat de moffen in Rotterdam en Amsterdam reeds alle havenwerken, pakhuizen enz, opgeblazen hebben!
De Betuwe verandert in een grote puinhoop door de daar geleverde grote veldslagen, uit Nijmegen arriveren hier reeds duizenden vluchtelingen.....
En ondertussen worden haast geen vorderingen meer gemaakt wegens de hevige Duitse tegenstand! Wij hier in Eindhoven hebben dus werkelijk geen klagen: we zitten wel met een schijntje gas en stroom, en we eten wel al drie weken brood zonder boter, zodat we geweldige hoeveelheden aardappelen verslinden om de honger te verdrijven, maar we zijn het moffentuig tenminste kwijt, en onze stad is toch voor het grootste deel gespaard gebleven!
Om tien uur 's avonds luisteren we, met diverse buren, naar het laatste nieuws van "Herrijzend Nederland", die om 10.15 met het Wilhelmus sluit. (Van zes tot tien mogen we in het geheel geen radio gebruiken wegens te grote belasting van de nood-transformator ). Zo nu en dan zitten we 's avonds bij de buren om licht te sparen voor de radio, of om Rie gelegenheid te geven, vijf minuten te stofzuigeren!
Mijn allerlaatste fotografisch filmpje heb ik besteed voor opnamen van de Engelse intocht, en de zesde loop ik vier fotografen af, om het te kunnen laten ontwikkelen!
Er zijn ook opnamen van de intocht in de handel, waarvan ik er ook een dozijn besteld heb.
De vlaggen, die na het bombardement verdwenen waren, verschijnen weer in de gehele stad!
De zevende bemachtigt Rie twee busjes corned-beef bij Tommy's in ruil voor appels en enige eieren: een goede belegging voor onze kale boterhammetjes!
Vandaag horen we voor het eerst weer de sirenes: proefalarm!
Van zes tot elf 's avonds kan maar met een gedeelte der sirenes alarm gegeven worden, maar dan kunnen wij het toch goed horen, daar de sirene op de Boschdijk hier dichtbij is. De "wacht" wordt daarom nu maar opgeheven.
Zeven duizend vliegtuigen opereren vandaag boven Duitsland.....
Alle door de moffen gesloten slagerszaken zijn hier weer geopend: waaronder ook onze oude slager. In het Eindhovens dagblad staan hun advertenties met het opschrift: "Bevrijd!"
Op zondag de achtste maken we een wandeling naar het Philips de Jongh wandelpark, dat vol Engelse auto's blijkt te staan: het lijkt wel een kleine stad, met allerlei richtingwijzers: Bath, Latrine enz.
Op verschillende plekken zijn keukens, waarom zich hongerige Eindhovenaren verdringen. Op een grasveldje zit een Tommy vlijtig op een naaimachine te werken.
De paden zijn hier en daar in berglandschappen veranderd.
Op de Boschdijk treffen we, stilstaand, een groot aantal vrachtwagens aan, benevens een veertigtal zware tanks! Het is een geweldige drukte door de nieuwsgierige menigte, en zoals gewoonlijk een echt gemoedelijke boel: boven op de grimmige tanks met hun zware kanonnen en pantsering, spelen kinderen....
De negende krijgen we 's avonds een Tommy op bezoek, één uit een zware vrachtauto, die bij ons geparkeerd staat. Hij vertelt dat de moffen uit Tilburg teruggetrokken zijn, en dat verschillende plaatsen, zoals Westelbeers met de grond gelijk zijn gemaakt....
Rie is juist begonnen met studie van de Engelse taal, en onze Tommy vermaakt zich met het leerboekje. De conversatie valt, zoals gewoonlijk, niet mee! Hij blijft bij ons overnachten, en gaat dan weer terug naar Nijmegen, waar hij vandaan kwam.
We worden blij gemaakt een paar busjes corned-beef (waar hij een hekel aan heeft, omdat ze het elke dag eten! ), een busje vlees, en een busje stamp. Wij bieden hem maar weer onze appels en jam aan!
De ochtend van de tiende hebben we hem nog van een paar Engelse grammofoonplaatjes laten genieten (niet te lang wegens de stroom! ). Over Nijmegen vertelde deze Tommy nog, dat deze stad onder Duits artillerievuur ligt vanuit de Siegfriedlinie, en dat de bewoners, die er nog zijn, de hele dag in de kelders leven.... Ook vertelde hij, in Normandië veel kameraden verloren te hebben.
Voor het eerst sinds enkele jaren drinken we vandaag échte thee, afkomstig van de Tommy's!
De elfde is 's avonds weer zeer zwaar kanonvuur te horen, gelukkig niet te dicht bij. Het klinkt als een continu-onweer verweg; de deuren rammelen zachtjes mee...
De hele stad stroomt hoe langer hoe voller met Tommy's, overal staan vrachtauto's opgesteld. Aan de Beukenlaan klinkt vandaag de hele dag grammofoonmuziek van een luidsprekerauto, Amerikaanse jazz en zo.
(Donderdag 12 oct. )
Gemeld wordt, dat Aken in brand staat, nadat overgave geweigerd was na de omsingeling.
Twee maal worden vandaag door de moffen splinterbommen op Stratum geworpen, waarbij ze van buitgemaakte Amerikaanse toestellen gebruik maken!
De dertiende krijgen we van de bedrijfsvolkstuin wortelen en kool, wat nu bijzonder waardevol is. De 150 kilo aardappelen, die we er ook van kregen, zijn ook onmisbaar, want we gebruiken per dag vijf of zes kilo, terwijl het rantsoen maar één kilo per dag is voor ons drieën!!
Vandaag is de Philips bibliotheek weer open, mét de Engelse boeken en de andere boeken, die door de idiote moffen verboden waren. Helaas zijn wel een aantal geëvacueerde boeken verbrand bij het laatste bombardement.
Vandaag [13 oktober 1944] is de Engelse koning [George VI] met Montgomery hier in de stad, het was een reuze drukte; bruin van de Tommy's in de stad!
Via het rode kruis heb ik vandaag bericht naar Herveld gestuurd waar twee tantes wel heel dicht bij het strijdtoneel zitten na hun gedwongen evacuatie uit den Haag! We blijven geheel onkundig van de toestand van onze familie in andere delen van het land, waardoor velen zich grote zorgen maken. Mijn zuster met haar gezin in den Haag zit ook nog onder de moffen-tirannie, en we weten niet, of ze nog te eten zullen hebben.... Omgekeerd maken zij zich natuurlijk weer ongerust over ons sinds het bombardement.
En het schiet maar niet meer op: hevige gevechten in Zeeland en bij Overloon, de veertiende wordt 4500 ton bommen op Duisburg gegooid!
Zondag de vijftiende oktober komen om half tien 's ochtends honderden vliegtuigen over: de hele lucht wordt overdekt met witte nevelsporen. Om elf uur klinkt het zware geratel van tanks vlakbij, en veertien Churchill-tanks van veertig ton komen vlak om de hoek in de Edisonstraat parkeren! Een uur later zitten al drie Tommy's bij ons in de kamer te koffiedrinken, en we horen van hen, dat ze terug zijn gekomen uit St. Oedenrode. Rudi wordt door één van hen weer blij gemaakt met een plak chocola!
We hebben nu gelegenheid de tanks eens van dichtbij op ons gemak te bekijken: bovenop bevindt zich een zware pantser-koepel, die draaibaar is, en waaruit een vervaarlijk kanon steekt. De brede, ijzeren rupsbanden, die als het ware als rails zijn, waarop de tank rijdt, worden door 22 wielen per tank bereden!
De zestiende blijven de tanks nog staan, en twee van de drie Tommy's van gisteren komen weer een kopje koffiesurrogaat drinken!
Nieuws van vandaag: Rommel dood ; Hongarije wil capituleren.
Het verkeer op de weg is weer razend druk, tanks passeren naar Son toe, vrachtauto's op 32 banden komen richting Son vandaan enz.
's Avonds van zes tot half acht hebben we bezoek van één der Tommy's, een zekere Mann uit Liverpool, voor wie ik op zijn verzoek een plaat heb gedraaid, en die ons het één en ander van zijn bevindingen vertelde. Hij was de 18de juli geland in Normandië. De gevechten bij Caen waren vreselijk geweest, met vlammenwerpers hadden ze zich een weg moeten banen. Hun grootste vijand in de tanks was het vuur: als een tank in brand wordt geschoten, staat hij zó vlug in lichterlaaie, dat het bijna niet meer mogelijk is, er tijdig uit te komen. Velen met verbrande gezichten of lichamen waren reeds naar Engeland terug; in Normandië hadden ze veel tanks en mensen verloren.... Hij verlangde overigens ook naar huis terug, en liet ons kiekjes zien van zijn vrouw en zesjarig zoontje, van wie hij al vier jaar gescheiden was.... In Engeland had hij nog vier maal per jaar verlof, maar daar is nu geen sprake meer van.
Onze nieuwe rantsoenen, die vandaag zijn ingegaan, zijn alweer magerder: onze 62 gram boter krijgen we nog niet eens: eerst bon inleveren! Weer geen zeep of kaas, ook geen ei meer, half rantsoen jam, kwart rantsoen suiker, een ons zout.
Dinsdagochtend, de zeventiende, vertrekken de tanks weer. Stortbuien doen het water door het karton komen voor onze kapotte ruiten.
De 18de komen honderden grote tanks, en vele honderden vrachtwagens en geschut, van richting Son terug, en gaan richting Turnhout! De hele dag horen we het geratel der tanks op de Marconilaan, en we snappen niet, wat ze nu weer van plan zijn....
De radio doet melding van hevige geven bij en in Woensdrecht en Venray, en op de puinhopen van Aken.... Dertienhonderd bommenwerpers gooien door de wolken heen hun bommen op Keulen....
We eten vandaag weer eens bij kaarslicht wegens tijdelijke onderbreking van de elektriciteit; voor het eerst wordt weer, alleen in de stad, post bezorgd, de scholen zijn echter nog steeds niet aan, er wordt nog steeds geen vuilnis opgehaald enz. Van enig spoorverkeer is natuurlijk ook geen sprake: Den Bosch is nog steeds in Duitse handen.
De 19de horen we, dat in vijf dagen tijds tien miljoen kilo bommen op Keulen is gegooid! Er wordt vandaag blijkbaar weer dichtbij gevochten, want we horen weer granaten snorren en inslaan, en zelfs mitrailleurvuur!
We zien kans, onze pap van rogge en water 's ochtends tóch warm te eten, door het 's avonds in een thermosfles te doen!
De volgende dag wordt een offensief geopend in de richting van Roosendaal.
Pa is jarig, maar ontvangt geen één brief!
Zaterdag de 21ste is Woensel aan de beurt, om radiotoestellen af te halen, van vele mensen is het toestel echter verdwenen, of er zijn luidsprekers en lampen uitgehaald! Mijn oude kistje was nog compleet gelukkig, dat ik mijn goede toestel nooit ingeleverd heb, want dat zou zeker door de moffen-dieven gestolen zijn!! Van mijn vader was de luidspreker weg, gelukkig had ik nog een oude voor hem.
Vandaag wordt Aken overgegeven, nadat het verwoest is....
In de avond weerklinkt een roffel, blijkbaar ergens een bombardement, en 's nachts worden we gewekt door hevig kanongebulder in N.O. richting ( om drie uur )
De 22ste horen we, dat een nieuw offensief tegen Den Bosch geopend is, vandaar het lawaai vannacht!
's Middags, als we wandelen, zien we vele Engelse auto's met vluchtelingen aankomen uit Nijmegen en omstreken.....
Op alle kruispunten zien we nu meer Engelse verkeersborden, dan er ooit Duitse gestaan hebben; ook hangen overal hele bundels kabels en snoeren.
Maandag de 23ste horen we 's ochtends om zeven uur trommelvuur vanuit het Noorden! Geen ogenblik verstomt het onweerachtige geluid. 's Ochtends om 9.45 doet een hevige ontploffing deuren en ramen rammelen, en we denken al aan vliegende bommen, die boven Aken en België ook reeds gebruikt worden...
's Avonds om half acht valt weer ergens een bom, terwijl we hoog vliegtuigen horen, zodat we het maar raadzaam achten, de schuilkelder op te zoeken!
Voor het eerst sinds enige maanden verschijnt er weer eens een vuilnisman!
Rie is vandaag naar verschillende boeren in de buurt van Son geweest om te trachten nog wat appels te kopen, na veel moeite wist ze ergens nog vier kilo te krijgen. Heel wat boerderijen bleken in puin te liggen, ze had nog een boer gesproken, die nu in een kippenhok huisde, zijn boerderij met de hele oogst was afgebrand, alle koeien en varkens omgekomen. Op handen en voeten had hij met zijn gezin zich in veiligheid moeten brengen vanuit de kelder van de brandende boerderij.....
Uit Nijmegen en de Betuwe blijven duizenden vluchtelingen binnenstromen, ze zitten tijdelijk in Philips-fabrieken, waar ze medisch gekeurd en ontsmet worden. Het is een vreselijk ellende.....
Aan de Beukenlaan zie je ze, als in een concentratiekamp, achter het prikkeldraad zitten! In het nieuwe veemgebouw zijn er duizenden ondergebracht; ze mogen er niet uit.
De 24ste oktober bericht de radio de bevrijding van Best ( eindelijk! ) en Oirschot, terwijl Den Bosch binnengedrongen is.
Vliegende bommen worden op Antwerpen afgeschoten.... Op Essen is bij één aanval 4500 ton bommen gegooid!
's Avonds om zeven uur zie ik lange rijen kleine tanks de Boschdijk opgaan, richting Den Bosch.
De volgende dag wordt er weer 4000 ton bommen op Essen gegooid.
Boxtel en Liempde vallen, eindelijk zitten we niet meer zó vlak aan de frontlijn! Bij de Philippijnen woedt een grote zeeslag.
's Avonds zitten we voor bezuiniging weer eens bij de buren, waar twee ingekwartierde tommy's grappige verhalen doen over hun belevenissen in Afrika met diefachtige inboorlingen.
De 26ste nodigt Rie een vluchtelinge, door het hek heen, uit om bij ons te komen, maar ze mag er nog niet uit!
Vrijdag de 27ste krijg ik een oproep van Philips om weer te komen werken!! 's Middags ga ik er heen;het blijkt dat alle fabrieken nog stil liggen, maar op het lab kan wel weer wat gewerkt worden.
De 28ste worden Den Bosch en Tilburg bevrijd! In Den Bosch schijnt helaas veel vernield te zijn, ook het grote station is verwoest....
Vandaag beginnen de moffen een grote tegenaanval bij Meijel, ergens bij Weert, waardoor we ons niet erg lekker voelen: het is dichtbij!
's Avonds komen reeds lange rijen zware tanks de Boschdijk afrijden naar het Zuiden toe, om de aanval af te weren! De hele avond horen we thuis het luidruchtige geratel van de grote kolossen.
De volgende dag, zondag, heeft onze evacuee "vrij", en komt bij ons eten. Het is een Amsterdamse, die met vakantie in Elst was.... Al vijf weken vlucht ze van de ene plaats naar de andere, en is al die tijd niet uit de kleren geweest, zodat ze blij is, dat ze bij ons een bad nemen kan!
Als we 's middags op de Boschdijk wandelen, komen weer telkens nieuwe rijen tanks aandenderen, in volle vaart naar het Zuiden. De Duitse aanval schijnt niet voor de poes te zijn... Ook vanuit België komen honderden tanks vandaan!
Onder het avondeten worden we opgeschrikt door lichtkogels, zodat we gauw in de schuilkelder verdwijnen! In de richting van Helmond zien we druk schieten met lichtspoormunitie op vliegtuigen. Ook is voortdurend vliegtuiggeronk te horen, maar er gebeurt verder gelukkig niets.
Breda is vandaag ook bevrijd!
De 30ste zijn we zo gelukkig reeds nieuwe ruiten in onze achterkamer te krijgen: alleen woonkamers en keukens worden geholpen, en dan alleen de ergsten!
Roosendaal en Oosterhout bevrijd!
De laatste van deze maand vormen de Duitsers een bruggenhoofd bij Nederweert over de Zuid-Willemsvaart, maar Liesel wordt heroverd door de Engelsen.
De tijd, dat we 's avonds binnen moeten zijn, wordt van negen uur op half elf gebracht.
De radioberichten beluisteren we om tien uur 's avonds afwisselend bij een buurman en bij ons, ter stroombesparing!
November 1944
De eerste heeft een landing op het verdronken Walcheren plaats.
Bij Philips krijgen we voortaan wegens de noodtoestand op voedingsgebied een extra vrije middag per week; bovendien wordt de werktijd steeds korter, daar er geen stroom voor verlichting is; aan het eind van deze maand zullen we nog slechts dertig uur per week werken!
Verweg horen we zwak het geschut, de Duitse aanval schijnt nu gestuit te zijn.
De radiobericht, dat in oktober honderd miljoen kilo bommen door Engelsen en Amerikanen neergegooid is!!!
De 2de horen we, dat bij het bombardement op onze stad op 19 sept. 750 huizen verwoest en 9500 beschadigd zijn... Er vielen ruim tweehonderd doden...
Vandaag weer een geweldig geronk van bommenwerpers, op Düsseldorf wordt vier miljoen kilo gegooid! 208 Duitse jagers worden neergeschoten!
De derde wordt Vlissingen bevrijd, en is België geheel vrij.
Zaterdag de vierde klinkt zonder ophouden een zwaar gerommel van trommelvuur uit N.W. richting, 's avonds is een voortdurend oplichten in die richting te zien; ook in O.richting (de Peel ), maar dat is te ver weg om te horen.
's Nachts worden we enige malen gewekt door ontploffingen verweg die aan onze deuren rammelen. Later horen we, dat in deze nacht de moffen-barbaren in Heusden het gemeentehuis opblazen, vol met vrouwen en kinderen. 170 doden......
De weg naar Best is nu vrijgegeven, en de zesde gaat Rie met een buur naar St. Oedenrode om appels te halen. Dat doet heel Eindhoven, de Boschdijk is één file van appels-[onleesbaar] mensen.
In Best blijkt geen huis onbeschadigd te zijn; de hele omgeving is nog bezaaid met mijnen, granaten, stukgeschoten tanks, soldatengraven..... Tientallen boerderijen zijn in puinhopen veranderd.
De boeren hebben vreselijke verhalen over de afgelopen weken, sommigen hebben wekenlang in schuilkelders gezeten, anderen, die door de SS verdreven werden, vinden hun huis totaal leeg geplunderd terug! Kleding, linnengoed, vee, alles is door de Edelgermanen gestolen... Van koeien en varkens zijn de lekkerste boutjes afgehaald, de rest ligt te rotten!
De boer waar Rie de appels haalde, had zijn boerderij nog onbeschadigd, maar de oogst was verbrand. Eén der onderduikers, die hij herbergde, was door een granaat gedood....
De 7de worden Middelburg, Veere en Willemstad bevrijd. De Duitsers hebben in Brabant al 40.000 man verloren. Volgens Duitse berichten zijn al 2000 Engelse tanks in onze provincie vernield!
Vandaag zie ik voor het eerst sinds de bevrijding weer een trein, die echter niet verder dan Bata gaat; de brug over het Wilhelminakanaal is natuurlijk weer verwoest. Ook is er weer verbinding met Helmond.
Ondertussen voelen we ons, of we een lintworm hebben! We eten aardappels "tegen de klippen op", ons rantsoen voor ons drieën voor veertien dagen van 18 kilo is in drie dagen op! Onze voorraad slinkt daardoor onrustbarend! En bij de boeren is niets meer te krijgen! Als er niet gauw verbetering komt, staat de honger voor de deur.
De regering in Londen kan of wil blijkbaar niets doen, in het Eindhovens dagblad verschijnen al scherpe aanvallen op de verantwoordelijke instanties! We hebben dan ook nu in vier weken slechts 125 gram boter per persoon gehad, dus kwart rantsoen; velen hebben zelfs niets kunnen bemachtigen op hun bonnen!! Van havermout, kaas, jam en zo is geen sprake meer...
Alleen de kinderen onder de vier, dus ook onze Rudi, krijgen iets meer, n.l. een liter melk per dag (wij een liter taptemelk per week! ) en wat kindermeel en kinderdrank.
Vergeleken met vóór de oorlog hebben we nu in een maand zowat evenveel vet binnengekregen, als toen per dag! Het is te begrijpen dat iedereen zich slap gaat voelen, en dat er knap gekankerd wordt!
De organisatie laat dan ook alles te wensen over, men staat vijf uren in de rij te wachten om een nieuwe noodkaart af te halen!!
In tegenstelling met de moffentijd is het nu tenminste weer mogelijk om kritiek te uiten!
Vandaag komt bericht, dat de V2 in gebruik is genomen: een vliegende bom, die op een hoogte van ca.100 kilometer tot 600 km ver weg vliegt, en dan met grotere snelheid dan het geluid omlaag komt, zodat het naderen onhoorbaar is.... Ze worden o.a. in Wassenaar afgeschoten.
De 9de gaat Rie met Fem weer naar Oedenrode, ze komt met een liter échte melk terug van een boer, die alleen zijn vee overheeft. De elfde gaan ze alweer, en brengen nu in ruil voor twee slopen een kluitje boter van 175 gram mee!! Voor het eerst sinds de bevrijding nemen we weer iets op de boterham! Ook is er weer melk! 's Middags doet een hevige ontploffing in Strijp ruiten springen, een Engels vliegtuig in nood schijnt zijn bommen even neergelegd te hebben op een weiland.
Zondag de twaalfde zouden we eens een lekker bakje koffie surrogaat drinken van onze melk, maar nu kwam er voor de verandering eens helemaal geen gas! 's Middags weer ver weg ontploffingen en deur gerammel.
De stilstand in de krijgsverrichtingen houdt aan...
De dertiende n.m. weer een hevige explosie, ditmaal gooien de moffen wat bommen op het vliegveld. Ik maak in de keuken een alarminrichting: als we gas krijgen, begint een bel te luiden! Nu hoeven we niet steeds staan te ruiken, of er al gas is.
Het laatste Duitse slagschip, de Tirpitz van 45.000 ton, wordt tot zinken gebracht.
De 14de ziet Rie kans, twee kilo stamppot op de kop te tikken, waar we geweldig van smullen, er zit vet in!!
Om vier uur 's middags doet een aanhoudend gerommel ons verkondigen dat een nieuw offensief is ingezet: 400 kanonnen braken 2000 granaten per minuut bij Nederweert op de Duitse stellingen!
De 15de haalt Rie weer melk in Oedenrode, als we er 's avonds pap van willen koken, komt er weer geen gas.
De volgende dag passeren er honderden vliegtuigen, 3000 bommenwerpers zijn in actie!
De achttiende ben ik uren bezig met banden plakken ( dat gebeurt een paar maal per week ), maar als Rie er een paar minuten op gereden heeft, is het kreng alweer lek. Op een geleende fiets haalt ze toch nog melk in Oedenrode, ditmaal voor de laatste keer, omdat de boer weer gaat leveren...
's Middags is de lucht bespikkeld met honderden bommenwerpers, in een halve minuut tel ik er meer als 150!
Ons rantsoen elektriciteit wordt verhoogd van 125 op 150 Wh per dag.
Dinsdag de 21ste komt het tot een staking bij Philips als protest tegen de armzalige rantsoenen; op het van Eedenplein stroomt een grote menigte samen, die urenlang geduldig staat te wachten op antwoord. Er is n.l. een deputatie naar de burgemeester en naar het militaire gezag.
De volgende dag krijgen we per persoon 125 gram blikvlees, 125 gram vet en 125 gram suiker, en de kinderen een busje melk en 180 gram echte Engelse chocola! Of dit nu door de staking kwam, of dat het al eerder besloten was, wordt niet echt duidelijk.
Radio Londen maakt het bericht van de staking al bekend, en natuurlijk begint het Duitse Hilversum ermee als het belangrijkste nieuws!
Vrijdag 24 nov. komen eindelijk de tantes uit Herveld opdagen, de Betuwe wordt nu geheel geëvacueerd. Ze hadden eigenlijk naar Tilburg moeten gaan, maar op hun verzoek had een Engelse auto ze meegenomen naar Eindhoven, en nu zitten ze bij pa en moe.
In Herveld hadden ze wel veel schieten meegemaakt, maar ze zijn er toch goed afgekomen!
Het blijft dag-in, dag-uit regenen, het is de natste novembermaand sinds tachtig jaar... Alle aanvallen op de fronten blijven dan ook in de modder steken. Alleen in de Elzas zien de Fransen kans om Straatsburg te veroveren.
Venlo wordt in puin geschoten, maar de Maas wordt niet overgestoken in Limburg....
Eindhoven blijft een druk verkeerscentrum: Honderden, duizenden, tienduizenden vrachtauto's, jeeps, tanks rollen door onze straten.
Het is merkwaardig, zo nonchalant als de Engelsen met hun materialen omgaan: langs de wegen liggen de mooie benzinebussen met tientallen, kilometers mooi kabel liggen op straat, totdat ze kapotgereden en weggerot zijn enz. Zuinig behoeven ze blijkbaar niet te zijn.
De 28ste doe ik bij de politie aangifte van de diefstal van mijn boeken door de moffen in nov. '42, en ik krijg tot antwoord, dat deze boeken verbrand zijn in het "Pannenhuis" bij het bombardement van 19 september 1944.
Van de oorlogvoering zelf merken we niet zoveel meer, nu het front wat verder weg ligt, alleen zo nu en dan ontploffingen, en dikwijls overtrekken van honderden vliegtuigen. Elke dag opnieuw trekken enige duizenden bommenwerpers naar Duitsland, het is onbegrijpelijk dat ze het volhouden....
De dertigste krijgen we nog slechts één maal per dag gas, zodat we ‘s avonds ons prakje niet meer kunnen opwarmen, of we moeten weer naar buren gaan, die een kookkachel hebben.
De eerste vroeg gewekt door een flinke trap tegen onze kamerdeur, zeker weer een explosie, want er was niemand om te trappen.
's Avonds worden we blij gemaakt met een portie stamp uit de gaarkeuken, maar die was zuur... Elke evacuee krijgt dagelijks een portie warm eten; daar de tantes er geen prijs op stellen, eten wij dat maar op!
In november zijn 103 miljoen kilo bommen op Duitsland gegooid, wordt vandaag bekend gemaakt....
De vierde worden we bij wijze van Sinterklaas verrassing, elk voorzien van 50 gram échte koffie en 50 gram échte chocolade!
Het november-weer wordt voortgezet met hagel-en stortbuien, onweer en storm!
's Avonds arriveert onze evacuee uit Elst, die ondertussen in Hapert ondergebracht geweest was.
De vijfde zien we er van af Sinterklaas te vieren, want nu is er helemaal niets meer te kopen....
De zevende krijgen we bij Philips voor het eerst weer philiprak, wat door iedereen met zéér goede eetlust verorberd wordt!!
Er verschijnt een geÏllustreerd blad, Kijk genaamd, uitgegeven door de Amerikaanse voorlichtingsdienst. Het is ogenblikkelijk uitverkocht, dit in tegenstelling met het Duitse "Signaal" ! [ onduidelijke aansluitende zin] ...de Engelse troepen, droevig en ontnuchterend nieuws.....Dat de Engelsen meer aan hun politieke invloed dan aan de wensen van het Griekse volk gedacht hebben, blijkt wel uit de Amerikaanse perscommentaren.
De 9de worden onze rantsoenen weer beter, ons oude rantsoen boter wordt hersteld, en we krijgen ¼ rantsoen boter en ½ rantsoen jam.
Zondag de tiende kom ik voor het eerst weer in de bioscoop, en zie de bevrijding van Den Bosch en Z.Beveland. Hitler's troepen dansen de Lambeth-walk!
De dertiende eten we écht wittebrood met Engelse boter en worst uit blik, dat onze évacué gekregen heeft van een bevriende Tommy!
De volgende dag zien we een film, die we in de moffentijd niet hebben kunnen zien: Charley Chaplin in "Golden Rush".
Het brandstof-vraagstuk is niet makkelijk oplosbaar, het is de vraag óf en wanneer we nog meer kolen zullen krijgen als onze vier mud, zodat iedereen vlijtig hout aan het gappen is. Hele bossen verdwijnen! Zaterdag de zestiende ga ik met twee anderen met een handkar naar een bos om bomen te kopen, maar het is juist door de politie stopgezet, zodat we niet anders kunnen doen dan onze kar vol sprokkelhout te laden.. En daarvoor moeten we door dikke modder worstelen.
16 december 1944
's Avonds maken we kennis met de verschrikking, waarvoor we al lang bang waren: de vliegende bom...
Nadat we al enige dagen telkens ontploffingen in de buurt gehoord hadden, die waarschijnlijk ook al door deze krengen veroorzaakt waren, kwam er nu één dichtbij terecht. Om zes uur horen we een raar geronk boven ons hoofd: een draaiende motor met er doorheen het geluid van een motorfiets zo ongeveer. Vlak daarna gaat het licht uit enkele seconden later gevolgd door een zware slag, die kalk omlaag doet komen. Een uurtje later hoorden we al, dat een V1 terecht was gekomen in de Kruisstraat, elfhonderd meter van ons huis.
De volgende dag konden we de schade opnemen, voor zover de boel tenminste niet was afgezet. Tien huizen zijn in puin gelegd, tot een honderd meter in de omgeving zijn de huizen zwaar beschadigd, met omlaag gekomen plafonds en kapotte daken, terwijl wel tot een vijfhonderd meter bijna geen ruit meer heel is! Er moeten zestien doden zijn.... Wat een triomf van onze "beschaving", deze blindelings voortvliegende bommen!
Vandaag, de 17de, wordt er om twaalf uur flink op Duitse vliegtuigen geschoten boven Eindhoven, en de volgende dag horen we vol schrik dat een groot Duits offensief is ingezet van Monschau tot Trier.
De 18de wordt onze poging om brandstof te bemachtigen voortgezet. Daar we niets kopen kunnen, moeten we het óók maar gappen, zoals iedereen doet. Rie gaat om acht uur een boom omzagen met haar vader en zuster, maar ze worden door hulppolitie weggestuurd, die echter zo bereidwillig is te zeggen, dat hij maar tot elf uur dienst heeft.
Om half twaalf ben ik ook van de partij, en we zagen dapper in het donkere bos, maar de stomme boom blijft bij het omvallen in een andere boom haken, en we kunnen hem niet meer los krijgen! Ik beschadig mijn ribbenkast bij het trekken aan de stommert, en we gaan nog zonder hout naar huis, want om twaalf uur moeten we thuis zijn....
Vandaag horen we telkens ontploffingen, en we vragen ons af, of het allemaal vliegende bommen zijn... 's Nachts om kwart over drie worden we gewekt, als er ééntje met veel lawaai op geringe hoogte over ons heen vliegt; gelukkig ( voor ons), vliegt hij door.....
De moffen zijn door de Amerikaanse linies heen gestoten, en staan reeds bij Stavelot!
De 21ste komt om half negen 's ochtends een vliegende bom weer met z'n rot geluid over ons heen, in een dikke mist, die alle vliegtuigen op de grond houdt. Werkelijk luguber..... Er is natuurlijk geen tijd, om naar een schuilplaats te gaan, en je weet, dat het kreng naar beneden komt, als het geronk ophoudt. Het enigste, wat je dan nog doen kan, is je plat op de grond te werpen, en af te wachten, of je in leven zult blijven....
Vrijdag de 22ste staan de moffen al aan de Ourthe; ze hebben voordeel van de aanhoudende mist, waardoor de geallieerden hun luchtmacht niet in de strijd kunnen werpen.
Vandaag krijgen we 150 kilo hout van Philips, misschien voor een week toereikend om te stoken...
De volgende dag komt de ommekeer in het weer: volkomen helder met vorst! 4000 vliegtuigen zijn in actie om de oprukkende Duitsers te bestoken, die ondertussen al tot Laroche gevorderd zijn. (Al de plaatsen, die nu genoemd worden, ken ik nog van mijn fietstocht in '36 met mijn zwager )
Zondag de 24ste gooien 6500 vliegtuigen tien miljoen kilo bommen op de moffen :het weer blijft helder.
In de kerstnacht worden zowel onze évacué als ik ziek van te zware kost, die we niet meer gewend zijn (haché en erwtensoep ), bovendien worden we opgeschrikt door schietende vliegtuigen.
En zo is de zesde Kerstmis van deze oorlog aangebroken; in plaats van het Vrede op aarde wordt er harder dan ooit gevochten.
Het vriest al acht graden, en we zijn vol zorg voor onze familieleden boven de Moerdijk, die waarschijnlijk zonder brandstoffen zitten.......
Als kerstverrassing krijgen we vandaag vanochtend en vanavond een half uur gas extra! De Tommyvriend van onze evacuee heeft echte thee, rijst, wittebrood en een blikje zalm gebracht!!
We hebben de tantes te eten, en toch nog een gezellige kersttafel, ofschoon de kerstkransen, krentenbroden en dergelijke heerlijkheden natuurlijk evenals vorige jaren ontbreken!
De nacht van de eerste op de tweede kerstdag schrikken we om twee uur wakker van een ontploffing; daarna is er weer geschiet.
's Avonds is een Duits vliegtuig vlakbij aan het schieten, zodat we Rudi vlug uit zijn bedje halen moeten. Engelse soldaten, die het ontspanningsgebouw verlieten, werden onder vuur genomen, terwijl ook op de Boschdijk iemand werd gedood...
We horen tot onze schrik, dat de Duitsers reeds bij Dinant staan!
De 28ste worden we 's ochtends om kwart voor acht al aan het schrikken gemaakt door het geluid van een vliegende bom die luid knetterend over komt... 's Avonds om half acht komt er weer één langs, die nu duidelijk te zien is. Het ziet er uit als een lichtkogel, die zich snel verwijdert in de richting Antwerpen...
Drie maal worden we vandaag door hevige ontploffingen opgeschrikt om één uur, half vijf en half tien. Zullen het V1's of V2's zijn?
In België gaat het gelukkig beter: Bastogne, dat omsingeld was, is ontzet, en de moffen worden bij Dinant teruggedreven.
De volgende dag wordt bekend gemaakt, dat de geallieerden in 12 dagen in 33000 vluchten 35 miljoen kilo bommen gegooid hebben, terwijl 1000 Duitse tanks,1000 vliegtuigen en 5000 voertuigen vernield werden!
Het blijft vriezen, en iedereen sjouwt met bomen....
De 30ste worden we om half zes weer door een vliegende bom gewekt die we weer in Z.W. richting zien verdwijnen. Om half elf is er weer één hoorbaar.
Het brandstof en kook vraagstuk blijft moeilijk op te lossen.
We hebben een advertentie geplaatst om onze oude kachel voor een andere te ruilen, waar we op zouden kunnen koken, maar geen asem.... In dezelfde advertentie bood ik grammofoonplaten en fototoestellen aan voor een paar schoentjes voor Rudi, maar ook géén reflectanten..
Daarop hebben we het rooster van de kachel middenin geprutst, waarvoor het nodig was er een stuk af te breken. Toen dat klaar was, lazen we een advertentie, waarin een salamandertje [Schipperskacheltje] aangeboden werd in ruil voor een andere. Wij daarop af, en de ruil lukte, zodat we het afgebroken stuk weer aan moesten laten lassen. Toen dat klaar was, was ondertussen het begeerde salamandertje in elkaar gestort! Toen hebben we de smid erbij gehaald, om het ding te laten veranderen, wat na soebatten bij "de gratie gods" kon gebeuren voor .....vijf en twintig gulden.
Ondertussen verdwijnen hele wouden in de omgeving, zodat er van het natuurschoon niet veel overblijft..... Elke dag zijn op straat hele karavanen mensen te zien, die boomstammen vervoeren op allerlei voertuigen, zoals fietsen zonder banden, kinderwagens, sleetjes, enz.
De politie staat er bijna machteloos tegenover, omdat het overal tegelijk gebeurt, en iedereen het doet. Tot nu toe is dan ook nog steeds niet meer dan vier hl [hectoliter] kolen aangewezen, die nu natuurlijk op zijn.
Wat het eten betreft, blijft het de goede kant op gaan, al is de bonnenwijzing nog erg onregelmatig. We eten veel uit blik, aangevoerd uit Engeland, zoals melk, spek, corned-beef, terwijl we nu ook regelmatig Engelse biscuits, chocola en koffie toegewezen krijgen.
Bovendien krijgen we buiten de distributie nog Philiprak en evacuee-eten, en brengt "de" Tommy zo nu en dan wel eens wittebrood, rijst, thee, boter, of iets lekkers in blik, zoals bacon, sardines, zalm of haring.
De nacht van de 30ste op de 31ste is weer rumoerig, veraf klinkt artillerievuur, en nu en dan rammelen de deuren van ontploffingen.
Zondag de 31ste, de laatste dag van dit veelbewogen jaar, worden we om acht uur uit bed gejaagd door een bomontploffing, die dichtbij klinkt. Zal het een V2 zijn? Daar kom je nooit achter..
's Avonds "vieren" we met ons drieën oudejaar. Zonder elektriciteit te gebruiken luisteren we de hele avond naar de zender van "Herrijzend Nederland", met een eenvoudig kristal-ontvangertje.
Om kwart over twee krijgt mijn zus Mia een splinterbommetje op haar balkon, waardoor een evacué gewond wordt.
Vervolg over de periode 1945: 1 jan. t/m 16 Aug. '45
