Kerk in verzet

DE KERKEN

Kort na de oorlog verscheen een boekje over het verzet in Eindhoven. Het beschreef de strijd tijdens de bezetting, maar zonder namen te noemen en in vage bewoordingen. Het eerste hoofdstuk, getiteld "De Kerken", onderstreept hun belangrijke rol in de samenleving van toen. Hoewel het boekje weinig concrete informatie geeft, proberen we hier de rol van de kerken en hun verzetsleden te belichten.

Het boekje stelt: "De kracht van het kerkelijk verzet lag niet zozeer in het ondersteunen van onderduikers of het verbergen van Joden, hoewel het algemeen bekend is dat menige pastorie hiervan op de hoogte was." Het merkt ook op dat er geen details of cijfers over deze verzetsactiviteiten of het aantal slachtoffers binnen de kerk te vinden zijn.

Wel wordt aangehaald dat de Rooms-Katholieke Kerk in 1934 al waarschuwde tegen de NSB. In een bisschoppelijke brief werd gesteld dat steun aan de NSB onverenigbaar was met de plicht tegenover het volk. Vanaf 1935 verbood de kerk het lidmaatschap van de NSB en vanaf 1936 werden NSB-leden de sacramenten geweigerd. Tijdens de oorlog volgde excommunicatie.

De kerken waren minder uitgesproken tegen het kleinere Zwart Front, dat juist in Brabant veel aanhang had onder conservatieve katholieken.

Na 1935 keerden ook gereformeerde kerken zich tegen de NSB. In 1936 verbood de synode van de Gereformeerde Kerk het lidmaatschap van zowel de NSB als de Christelijk-Democratische Unie.

De regering verbood begin 1933 beroepsmilitairen en leden van burgerwachten om lid te zijn van de NSB. In juli 1933 kwam het tweede kabinet-Colijn met een uniformverbod voor de NSB. In diezelfde maand werd ambtenaren het lidmaatschap van verschillende extremistische organisaties verboden, maar de NSB werd aanvankelijk van deze lijst weggelaten door ingrijpen van Colijn. Op 28 december 1933 werd de NSB alsnog toegevoegd, wat een klap was voor het imago van de partij als 'nette' politieke beweging.

https://eindhoven4044.nl/50/assets/images/pastoor-schoenmakers-oorlogsjaren-verzet-764x1538.jpg

Pastoor Schoenmakers met illegale zender.
PASTOOR SCHOENMAKERS heeft afgestemd op Londen. Het nieuws is ditmaal, zoals blijkt uit zijn vergenoegd gezicht, zeer bemoedigend. Vanuit de lamp ziet men den draad naar beneden komen waarmede de stroom bet toestel wordt ingeleid.

Deze Eindhovense geestelijke waren actief in de oorlogsjaren

Onderstaande geestelijke personen onderhielden contact met onderduikers en zorgden voor bonnen, geld en via verzet aan persoonsbewijzen.
Veel van hun staan op de verzetsnamenlijst zonder dat bekend was welke functie ze hadden. Door het vergelijken van pastorie-adressen uit het telefoonboek 1943 en de namenlijst. Aantal geestelijken waren bekend doordat zij genoemd zijn in de P.A.N. documentatie of andere bronnen. Personen met een * worden hieronder uitgebreider beschreven. Extra informatie is welkom.

Kapelaan de Kroon (het Sieraad) Heilige Theresia parochie
Frater F.L. van Oort, Theresia kerk, Carmelitessenstraat 4
Kapelaan Roothans, G.W. J.(schuilnaam Hans, de Zwart), Heilige Trudo parochie.

Kapelaan H. van Esch “De Steentjeskerk” Met schuilnaam "van Dorp".

Pater Laurentius, met de schuilnaam "De Bruin" werkzaam in de Heilige Koenraad parochie, de Orde van Kapucijnen. Zijn contactpersoon was Egbert Wever (W19)

Kapelaan Theo van de Linden, Pastorie Stratum

Pastoor E.P.B. Odemaere, van de O.L.Vrouw van Lourdeskerk te Vlokhoven (Woensel)

* J. J. M. Sicking, Sint Jorisparochie heeft nauw contact met verzet tijdens de oorlogsjaren.

* Pastoor Schoenmakers Sint-Martinuskerk in Tongelre gaf toestemming voor plaatsing van de zender in zijn kerktoren.

* Kapelaan C. Zigenhorn, Parochie Heilig Hart.
* Pastoor Dr. L.J.L.W. (Lambert) de Gruijter, Parochie Heilig Hart. Lees ook verhaal Custers.

Pastoor G.M. Hamers, een jaar vast gezeten als gijzelaar, komt november 1943 vrij. Hij was pastoor van de Gerardus Majellakerk

* Pastoor B. van Mol, Pastoor van Arskerk

J.F. Smulders, (kapelaan) Sint Josephlaan 58

W.J. (Wilhelmus Joannes Maria) Croonen (1915-1963), op 18 mei 1940 tot kapelaan gewijd in Sint Lambertus pastorie
M.C. v.d. Ven, Hoogstraat 301 (adres Sint Lambertus pastorie)

H van Esch, St. Antoniusstraat 9 (adres Philipsdorp pastorie)

Pater J. S. J. Jansen, Kloosterdreef 31, (adres Sint Petrus pastorie)
Kapelaan H.J.W. Duren, van Kloosterdreef 31 (adres Sint Petrus pastorie)
P.H.J.M. Janssens, Kloosterdreef 31 (adres Sint Petrus pastorie)

* Dominee Gerrit Zeyl
* Cornelis (Kees) van Rij, hulpprediker

Pastoor J. Sicking (Den Bosch 17 juni 1894 - Tilburg 30 maart 1984)
Foto verbeterd met AI-tool

Jacobus Josephus Maria Sicking

In 1937 werd hij pastoor van de Stratumse Sint Jorisparochie in Eindhoven benoemd. "Elf duizend zielen, mensen van allerlei kaliber: middenstanders, zeer ontwikkelde en eenvoudige mensen. Een voordeel van Eindhoven: met de eerste stand kon je werken. Een verouderde visie vanuit de Middeleeuwen: een driestandenschema met de hoge geestelijkheid als eerste stand, de adel als tweede stand en het overgrote deel dat de rest van de bevolking uitmaakt als derde stand. Hiernaast was hij ook zeer oecumenisch ingesteld en alle kerkelijke vernieuwingen vond hij maar niets. Lees artikel onderaan.

Hij was actief in het verzet tijdens de oorlogsjaren. Op 12 mei 1940 Pinksterzondag en de derde oorlogsdag, spraak Sicking vanaf de kansel de woorden: "Maar ik zeg u toe: zolang ik hier op de preekstoel sta, zult u de waarheid te horen krijgen. Ik zal het niet altijd even duidelijk kunnen zeggen, maar ik hoop dat u goed zult luisteren." Die zinnen waren ontleend aan Leonardus van Veghel, martelaar van Gorcum uit de 16e eeuw. Het gevolg was, volgens Sicking, dat de kerk elke zondag vol zat en dat veel burgemeesters mij om raad kwamen vragen. Ik waarschuwde: "als je één tree van de ladder gaat, ga je helemaal." Bron ED mei 1983
De Duitsers hebben hem een tijd vastgehouden als gijzelaar en gevangen gezet in gijzelaarskamp Haaren tot 11 januari 1943 en daarna wordt hij naar het kamp Sint-Michielsgestel overgeplaatst, waar hij op 22 mei '43 weer vrij komt. Sicking heeft hierna actief contact met verzetsgroep Eddy Verkaik en koerierster Loek van der Heijden. Hij helpt met verspreiding van geld, bonnen en zoeken vertrouwde onderduikadressen.

Persoonlijke herinneringen van J.J.M. Sicking

Nadat Eindhoven op 18 september 1944 bevrijd was en de bevolking een overblijde dag had gevierd, volgde in de avond een hevig bombardement. Onmiddellijk na de beëindiging ervan gaf ik, als pastoor van de St.-Jorisparochie, aan elk van de drie kapelaans een busje met H. Olie, waarna ik de parochie in vier parten verdeelde en elk een kant uitzond, terwijl ik zelf het vierde deel voor mijn rekening nam. Na het priesterlijk werk in mijn rayon verricht te hebben, bleef ik nog tot een uur of drie op straat om te helpen mensen uit gevaarlijke huizen te halen enz. Toen ik thuiskwam vond ik daar de buren en ook een groepje Amerikanen, waaronder een journalist.

De volgende dag kwamen de parochianen massaal naar de gebedsstonde voor de slachtoffers: meer dan veertig parochianen en een Amerikaan, die in de pastorietuin gedood was door een bom waarvan de scherven tot in mijn slaapkamer waren doorgedrongen. Ik heb de biddende mensen gevraagd de volgende dag met de nodige gegevens over de slachtoffers naar de pastorie te komen. Daar hebben we toen alle personalia vergeleken, waarna we naar de plek zijn gegaan waar de slachtoffers waren ondergebracht, om alles te vergelijken en aan te tekenen.

Op de uitvaartdag brachten platte wagens alle kisten, waarvan er verschillende half open waren, naar de kerk. De krant Oost-Brabant, die toen voor het eerst uitkwam, meldde dat de pastoor met een bleek gezicht zegenend tussen de kisten doorging. Na de plechtigheid werden de kisten naar het kerkhof gebracht, waar ik sleuven had laten graven met de toeleg dat onmiddellijk geweten zou worden waar ieder was bijgezet. Maar hier was een fout gemaakt, men had de kisten niet met menie, maar met potlood en krijt getekend. Aangezien het juist begon te stiefregenen [motregen], bleef ik daarom nog tot een uur of twee meehelpen om te zorgen dat er geen fouten zouden worden gemaakt. Lees bij Herrijzend-Nederland zijn bijdragen aan de nationale bevrijdingsomroep.
Bron: Mededelingen- en Contactblad nr. 44 van de Heemkundige Studiekring 'Kempenland' te Eindhoven, januari 1976.

Dominee Gerrit Zeyl (1903-1983)
Foto https://gereformeerdekerken.info geoptimaliseerd met AI-tool

Dominee Gerrit Zeyl

Dominee Gerrit Zeyl (1903-1983) was in al 1940 betrokken bij de ‘Lunterse Kring’ [PDF web.archive.org], die met name een principiële stelling nam tegen de ongehoorde Jodenvervolging. Tijdens de Duitse bezetting was Gereformeerde kerk, Fazantlaan 17 / 19 (Pastorie Oost) een vergaderruimte en ook de kerk werd gebruikt voor bijeenkomsten van de LO (Landelijke organisatie voor hulp aan onderduikers). In augustus 1943 kwam verzetsman Jacques Hermans (P.A.N.) in contact met de LO. Er is dan een oprichtingsvergadering van de LO-Eindhoven in de consistoriekamer van de gereformeerde kerk. De SD komt erachter dat er in de kerk vergaderd wordt en bij een Duitse inval moet de domineesvrouw, P. J. van Alphen (1910-2000), vluchtten. Ze werd in haar eigen huis nagezeten door de Sicherheitsdienst. Ze klom uit het raam, enterde langs de dakgoot, liet zich langs de regenpijp zakken en ontkwam. Dominee Gerrit Zeyl (1903-1983) en zijn vrouw duiken daarna onder.

Cornelis (Kees) van Rij (geboren 5.12.1915) was van november 1942 tot maart 1943 gereformeerd hulpprediker in Eindhoven. Kees was om mei ’42 gearresteerd wegens opkomen of wel voorbeden voor de Joden. Hij zat gevangen in het Huis van Bewaring te ’s Hertogenbosch, periode juni/juli in Kamp Amersfoort en in het ‘Oranjehotel’ te Scheveningen. Hij duikt ook onder na de SD-inval in Eindhoven en hij overleeft de oorlog.
De tuin van de pastorie bij de Gereformeerde kerk had verbinding met Lakerstraat 1. Verzamelpunt van het verzet lees https://www.eindhoven4044.nl/10/Heijden.html

De gereformeerde kerk aan de Fazantlaan 17. Na de bevrijding van Eindhoven bezoekt Koning George VI op zondag 15 oktober 1944 deze kerk in het diepste geheim. Meer op: https://www.eindhovenfotos.nl/6/Fazantlaan.html

Georganiseerd verzet van katholieken en protestanten kwamen diverse keren bijeen in de gereformeerde kerk aan de Fazantlaan 17. Deze vergaderruimte of consistorie kwam bij Piet Goede in beeld. Hij was werkzaam bij Philips en hij was gereformeerd en had goed contact met Dominee Gerrit Zeyl. Het was een veilige locatie om te vergaderen. Piet Goede was de eerste LO-leider in Eindhoven. Na zijn arrestatie in begin november 1943, werd het verzet voorjaar 1944 steeds actiever. Zijn L.O. taak wordt eerst overgenomen door A. v.d. Holst en later door Dr. J. Custers. Ze zijn alle werkzaam bij Philips.
Piet Goede overleeft de oorlog en vertrekt naar Zuid-Afrika en ook Dr. J. Custers vertrok in 1948 met zijn gezin naar Johannesburg.
Foto: https://beeldbankwo2.nl
Meer informatie:
https://eindhoven4044.nl/10/Onderduiken-Eindhoven1940-1944.html
https://www.eindhovenfotos.nl/6/Fazantlaan.html

Kapelaan Clemens Zigenhorn foto verbeterd met IA-tool.
Bron https://www.rhc-eindhoven.nl

Kapelaan Clemens Zigenhorn

Kapelaan Clemens Zigenhorn was werkzaam bij de kerk Heilige Hart.
Clemens was voor de oorlog al actief in de mannelijke jeugdbeweging.  De Katholieke Actie (K.A.) trachtte tijdens de bezetting vooral de denkbeelden van gelovigen te behoeden voor de (morele) gevaren van het nationaalsocialisme. De opgeheven katholieke organisaties werden in 1941/1942 onder K.A.-dekmantel voortgezet. Vooral degenen die in Duitsland werkten werden als kwetsbaar beschouwd. De werkwilligen moesten worden overgehaald hun werk daar op te geven. Hetzelfde gold voor de dwangarbeiders. Tijdens verlofdagen moesten ze worden aangespoord niet meer terug te keren. Dergelijke werkzaamheden brachten menig K.A.-propagandist en instructeur op het pad van de illegaliteit. De Katholieke Actie stuurde aan jongens die gedwongen in Duitsland werkten, pakjes met levensmiddelen en brieven. Kapelaan C. Zigenhorn en Jan Custers kwamen steeds meer tot het besluit, dat wij ze helemaal niet moesten laten gaan. Die jongens moesten geholpen worden bij het vinden van een onderduikadres.

In de Heilig Hartkerk werd tijdens de hoogmis (1943 of '44?) een razzia gehouden door de Duitsers om onderduikers op te pakken voor arbeidsinzet. Gelukkig konden alle jonge mannen via het priesterkoor en de sacristie ontsnappen.

https://eindhoven4044.nl/6/assets/images/kerk-bergplaats-custers-350x539.jpg

Onder in de kandelaar van de Heilig Hart kerk in Eindhoven, was het archief van de LO. Een van de schuilplaats voor de bescheiden van J. Custers. De kandelaar stond op het priesterkoor van de kerk.

Zigenhorn en pilotenhulp

Kapelaan Clemens Zigenhorn bemoeide zich in 1942 al zijdelings met pilotenhulp met medewerking van mevr. J. H. van der Holst-de Groot, de echtgenote van Ad van der Holst, de latere LO-leider in Eindhoven.
Kapelaan Zigenhorn, stond voor niets volgens Custers, hij transporteerde bonkaarten etc. en hij raakte steeds meer betrokken bij piloten-transporten. Zij (Custers, Zigenhorn en Holst) nemen ook het besluit om contact te zoeken met Limburg (onder andere met Kapelaan Naus etc.), waarvan zij wisten dat daar het illegale werk reeds volop draaide.
Pastoor Dr. Lambert de Gruyter, was op de hoogte van het werk van Zigenhorn en Custers. In zijn pastorie heeft trouwens SD-er Weber nog eens een inval gedaan, de Sicherheitsdienst vond echter niets. Pastoor de Gruyter had een grote radio onder de parketvloer verborgen. De eerwaarde heren en Jan Custers luisterden vaak naar de Engelse zender, languit op de vloer gelegen, nadat enkele plankjes uit de vloer waren gedemonteerd. Jan Custers had ook een schuilplaats in de kerk gevonden, voor alle financiële onderduikgegevens. Toen Jan Custers de Eindhovense leiding van de L.O. had, werden alle Eindhovense gegevens daar bewaard in een hoge kandelaber in het priesterkoor van de Heilige Hart Kerk.

Kapelaan Clemens Zigenhorn en pastoor Dr. L. Gruijter van de Gestelse parochie Heilig Hart werken samen met Harry Aarts rechercheur van politie die in tal van diverse verzetsactiviteiten bezig hield zoals onderdak regelen, mensen waarschuwen, bonnen verspreiden, piloten helpen enz. Gelden kreeg de L.O. Eindhoven van Mgr. Mutsaerts, eerst 5.000.- gulden en later nog eens duizend gulden

Jacobus Schoenmakers 26-02-1895 - 11-09-1955.
Foto van bidprentje die met een AI-tool is bewerkt.

Pastoor Schoenmakers

Pastoor Schoenmakers van de St. Joseph-parochie te Tongelre is van deze laatste categorie wel een typerend voorbeeld, ook voor het Brabantse land. De geschiedenis hoe hij door het toestelletje in het illegale werk werd betrokken is dan ook waard om aan de vergetelheid ontrukt te worden.

Het begin van Pastoor Schoenmakers "illegale loopbaan" is gelegen in het feit dat hij geen gehoor gaf aan het moffenbevel tot inlevering van zijn radiotoestel. Enige tijd later deed de S.D. echter huiszoeking, vond het toestel evenals bij een van zijn kapelaans en mèt de toestellen verhuisden beide geestelijken naar het politiebureau. Wonder boven wonder liep het voor beiden goed af en na een verhoor van enkele uren konden zij weer huiswaarts keren.

En toen werd Pastoor Schoenmakers op zekere dag opgebeld door een van onze ingenieurs. Deze had van de verdwenen radiotoestellen vernomen en bood aan een nieuw toestelletje te leveren. Voorzichtig, maar daarna met grote vreugde werd dit aanvaard. En vanaf die dag heeft het toestelletje de pastoor van uur tot uur op de hoogte gehouden van het nieuws uit de vrije wereld.

Het werd tevens het eerste illegale voorwerp, dat in de pastorie aanwezig was, maar niet het laatste, want al spoedig volgden er onderduikers en daarna zelfs een complete geheime zender in klokkentoren van de Sint-Martinuskerk van Tongelre. De radio-zend-ontvanger werd in het orgel verborgen. Vanuit de unieke zendlocatie was het radiocontact met het Bureau Inlichtingen (BI) in Londen van uitstekende kwaliteit. Lees verzet in Tongelre

Bij de voortdurende spanning die er hierdoor in de pastorie heerste was het voor den pastoor steeds een zegenrijke ontspanning elk gewenst uur luisteren naar nieuwsberichten en te de geallieerde naar de bemoedigende woorden, die ons via den ether bereikten uit de landen onzer bondgenoten.
Tekst deels uit: De vrije Philips Koerier, 18 september 1946
Meer informatie
https://www.eindhoven4044.nl/6/oorlogsverzet_tongelre.html

Pastoor van Mol heeft de parochie van de Pastoor van Arskerk geleid van 1937 tot 1948. Geboren 9 juli 1892 Nieuwkuijk - overleden 13 april 1948 Eindhoven

Pastoor Everardus van Mol.

In 2016 vraagt pastoor Johan Goris van de Sint-Petruskerk in het Eindhovens Dagblad meer informatie over het verzetverleden van pastoor Everardus van Mol.
Hij vertelt: "Vorig jaar april heb ik een brief gekregen van een Eindhovenaar, wiens vader vlak voor zijn dood vertelde dat hij zich samen met pastoor Van Mol heeft ingezet voor de Joden in Eindhoven". In de brief staat dat Van Mol een netwerk zou hebben opgericht bij wie Joodse onderduikers werden ondergebracht. "Dit ging een tijd goed, tot de pastoor waarschijnlijk door de Nederlandse politie tijdig gewaarschuwd werd dat er verraad in het spel was. Nog voor de inval van de Duitsers werd de Joodse familie op een ander adres ondergebracht. Alles gebeurde in het grootste geheim. Er is verder weinig bekend hoe groot het netwerk was en wie er allemaal hebben meegeholpen. Je wist alleen wat je moest weten."
Een oud-misdienaar herinnerde zich andere activiteiten van pastoor van Mol dat deze hielp bij gestrande piloten, de zogenaamde pilotenlijn. De Duitsers hielden hem in de gaten. Toen op een avond een man zich bij de pastorie meldde en onderdak vroeg, vertrouwde Van Mol de zaak niet, hij dacht dat het een verrader was en belde de Duitse instanties. Later bleek dat het om toch een geallieerde vlieger ging en niet om een verrader." Aanvullende informatie op: https://eindhoven4044.nl/5/mol.html

Brief van Ton van de Nieuwenhuyzen over pastoor van Mol [PDF]

Op de Eindhovense ledenlijst van G.O.I.W.N = Gemeenschap Oud Illegale Werkers Nederland, staat van Mol wel vermeld met het adres: St. Philomenastraat 13 Woensel. Dat is de pastorie naast de kerk.

Originele tekst "DE KERKEN"

De kracht van het verzet van de kerken heeft niet gelegen in het ondersteunen van onderduikers of het verbergen van Joden, hoewel het algemeen bekend is, dat menige pastorie van al dit soort werk de geheimen kende en bewaarde.
Op de tentoonstelling zal men vergeefs zoeken naar een opsomming of zelfs maar aanduiding van deze vorm van het verzetswerk. Evenmin vindt men er financiële onthullingen of getallen van het aantal slachtoffers uit de rijen van haar dienaren.

Dit alles is immers nog niet de strijd van de kerken, die ook niet het behoud van het Nederlandse volk als zodanig in de eerste plaats beoogde al spraken zij nadrukkelijk uit, dat het Nederlandse verzet een belangrijke oorzaak vond in het gebod voor de Christen om zijn vaderland lief te hebben en zich te verzetten tegen wat het belaagt.

Bovenal getuigde de Kerk van het Koninkrijk Gods. Haar strijd was gericht tegen alle machten en krachten, die het Evangelie en het Christelijk leven in haar grondslagen aantasten. “In de gehoorzaamheid aan Jezus Christus ligt het heil voor ieder volk”.

Het illegale verzet, 1945 uitgegeven door de gemeenschap van oud-illegale werkers.
Boekje verhaalt in het kort de geschiedenis van het illegale verzet in de stad Eindhoven en omgeving. 60 pagina's, 21,5 x 14 cm.

Reeds op 2 Februari 1934 verscheen een Bisschoppelijke brief (uitgevaardigd door de Bisschoppen van Nederland), waarin het dreigende gevaar scherp onderkend werd: Zij schreven: “Wie streeft naar het groot en machtig maken van een fascistische of een nationaal socialistische partij, hoe dan ook gericht, wie zich bij die partij aansluit of haar propageert is zich zijn heiligen plicht jegens het waarachtig volksbelang niet voldoende bewust”.

Aan allen, die onder de directe rechtsmacht van de Katholieke Kerk vielen, werd het lidmaatschap verboden.

Tijdens de bezetting richtten de R.K. en de Protestantse kerken zich herhaaldelijk en meestal gezamenlijk tegen de anti-christelijke macht in een stroom van protesten en getuigenissen, kanselafkondigingen en herderlijke brieven “Gij zult geen andere Goden voor Zijn aangezicht hebben”.

Dit onbeschroomd getuigen schraagde het volk. De bezetting ging voorbij, de roep Gods blijft. Niet tot een tevreden terugblik noopt het heden, doch in onverminderde kracht roept de Kerk het volk tot hernieuwde, gehoorzaamheid aan haar Eenen Heer.

Eindhovense kerken
tijdens WOII

DE KERKEN

Deze Eindhovense geestelijke waren actief in de oorlogsjaren

Jacobus Josephus Maria Sicking

Persoonlijke herinneringen van J.J.M. Sicking

Dominee Gerrit Zeyl

Kapelaan Clemens Zigenhorn

Zigenhorn en pilotenhulp

Pastoor Schoenmakers

Pastoor Everardus van Mol.

Namen helpers Strijp

Bronnen:

Originele tekst "DE KERKEN"

Eindhovense kerken tijdens WOII

DE KERKEN

Deze Eindhovense geestelijke waren actief in de oorlogsjaren

Jacobus Josephus Maria Sicking

Persoonlijke herinneringen van J.J.M. Sicking

Dominee Gerrit Zeyl

Kapelaan Clemens Zigenhorn

Zigenhorn en pilotenhulp

Pastoor Schoenmakers

Pastoor Everardus van Mol.

Namen helpers Strijp

Bronnen:

Originele tekst "DE KERKEN"

Eindhovense kerken
tijdens WOII